نوشته شده در پنجشنبه نوزدهم
فروردین 1389 ساعت 21:39 شماره پست: 129
لە مێژووی
خەباتی سەد و چەند ساڵەی ژناندا زۆر پێشكەوتن و گۆڕان لە هەلومەرجی ژناندا لە
وڵاتان دا پێك هاتوە و لە زۆر بواردا مافی بەرابەریان لە گەڵ پیاودا بەدەست هێناوە
و، لە زۆر بواریش دا كەلێنی هەڵاواردن و نایەكسانییەكان تا رادەیەك كەم بۆتەوە.
بەڵام لە هێندێك وڵاتیشدا هەڵاواردنی ناڕەوا و پێشێل كردنی مافە ئینسانییەكانی ژن
هەروا بەردەوامە و ژنان لە هەلومەرجێكی زۆر نالەبار و نایەكساندا ژیان تێپەڕ
دەكەن. زۆر ژن لە جیهاندا دەستدرێژییان دەكرێتە سەر، سەنگسار دەكرێن،
دەسووتێندرێن، دەكەونە بەر گوللە و چەقۆ و شەقی پیاوانی دەمارگرژی بە ناو نامووس
پارێز. تەنانەت لەلایەن دەوڵەتەكانیانیەوە سەرەتاییی ترین مافە ئینسانی و سیاسی و
فەرهەنگییەكانیان پێشێل دەكرێن. لە سەر یەك لە هیچ وڵاتیكی دنیا دا بە شێوەی تەواو
بوار و هەلومەرج بۆ ژن و پیاو وەك یەك نیە.
هەلومەرجی
ژنان لە ئێران:
ئەگەر
ئاوڕیك لە هەلومەرجی ژنانی ئێران لە سەد ساڵی رابردوودا بدەینەوە، دەبێ بگەڕینەوە
بۆ دەورانی شۆڕشی مەشرووتە. ژنانی ئێران لەو شۆرشەدا بەشدارییەكی چالاكانەیان
هەبوو لە دژی ئیستبداد و سەرەڕۆیی رەزا شا. لە دوای سەركەوتنی ئەو شۆرشە، ژنانی
وشیار و ئاگای ئەو كاتە خوازیاری مافی یەكسان بۆ ژن و پیاو بوون لە هێندێك بوار دا
و لەم پێوەندییەدا لەم بوارانەوە ئامانجەكانی خۆیان بەرەوپێش دەبرد.
1)
خەبات بۆ وەدەستهێنانی مافی هاووڵاتی بوون واتە مافی ئەوەیان هەبێ لە وڵاتدا
بتوانن هەڵبژێرن و هەڵبژێردرێن. 2) خەبات بۆ مافی فێربوون و پەروەردە بۆ ژنان،
واتە دامەزراندنی خوێندنگەی كچانە كە لەو سەردەمەدا یەكێك بوو لە خواستە
سەرەكییەكانی ژنان. ئەم خواستانە لە لایەن موخالیفانەوە دژایەتییەكی توندی لەگەڵ
كرا. بەڵام خەبات و هەوڵەكانی ژنان لەم پێناوەدا رانەوەستا و دواتر بوو بە هۆی
دامەزراندنی ئەنجومەنی ژنان و دەركردنی گۆڤار و بڵاوكراوەی ژنان و دامەزراندنی
خوێندنگەی كچانە. بە جۆرێك لە ماوەیەكی كورت دا نزیك بە 60 مەدرەسەی كچانە تەنیا
لە شاری تاران دا كرایەوە. ژنان لە شارەكاندا كۆڕ و كۆبوونەوەی جۆراوجۆریان پێك
دەهێنا و باسیان لە حەق و حوقووق و سڕینەوەی ستەم لە سەر خۆیان دەكرد. لە
بڵاوكراوەكانیشیان دا زۆتر تەئكیدیان لەسەر خوێندنی ژنان دەكردو ژنانیان هاندەدا
كە بخوێنن.
بەڵام
بەداخەوە قانوونی ئەساسیی مەشرووتە مافەرەواكانی ژنانی لەبەر چاو نەگرت و ژنان
هەروا مەحرووم كران لە مافی دەنگدان . عولەمای مەشرووتەخواز دژی خویندنگەی كچان و
مافەكانی ژنان فتوای نائیسلامی بوونیان لەسەر دان. ژنان سەرەڕای بەشداری
چالاكانەیان لە شۆرشی مەشرووتەدا و نەخشیان لە سەركەوتنی ئەو شۆڕشەدا، دیسانیش لە
ئاكام دا بە خواستەكانی خۆیان بە تەواوی نەگەیشتن و مافەكانیان هەروا پێشێل دەكرا.
بەڵام لە هەر حاڵ دا خەبات بۆ مافەكانیان لە لایەن ژنانی نوخبەوە هەروا درێژەی
كێشا.
سەردەمی
رەزاخان:
لە
دەورانی دەسەڵاتی رەزا خان دا، هەر چەند لە رواڵەتدا هێندێك رووداو بە ناوی نوێ
گرایی روویان دا كە رەنگە وابێتە بەرچاو لە قازانجی ژنانیش دابووە. بۆ نموونە ژنان
لە هێندێك ئیدارەكانی دەوڵەتدا دامەزران. دیارە سیاسەتی رێژیمی رەزاخان لە بارەی
دامەزراندنی ژنان لە ئیدارەكاندا زۆر ناعادیلانە بوو. ئەوەیش ئەوە بوو لە هێندێك
كاری دیاركراو تێنەدەپەڕی. وەك پەرستاری، مامۆستای قوتابخانە، تایپیستی ئیداراتی
دەوڵەتی و هتد. ئەمانەشی بۆیە كرد كە خۆی وەك دەوڵەتێكی مۆدێرن بە دنیا نیشان بدا.
بەڵام لە ناوەڕۆكدا سیاسەتی سەركوت و پیاوسالاری رەزاخان دژی ژنان هەر بەردەوام
بوو. ئەنجومەن و بڵاوكراوەكانی ژنان كە لە دوای شۆڕشی مەشرووتەوە سەریان هەڵ
دابوو، یان داخران. یان وردەو وردە جێگەیان درا بە رێكخراوە فەرمایشییەكانی
لایەنگری دەسەڵات. واتە جموجۆڵ و حەرەكەتە سەربەخۆكانی ژنان نەیانتوانی نەخشێكی
ئەوتۆیان هەبێ لە ئاڵۆڕ بە قازانجی ژنان.
دەورانی
محەممەد رزا شا:
تا ساڵی
1963 ژنانی ئێران مافی بەشداری كردن لە هەڵبژادنەكانیان نەبوو. لەو ساڵەدا شا
فەرمانێكی دەكرد كە بە پێی ئەو فەرمانە ژنانیش وەك پیاوان مافی ئەوەیان هەیە لە
هەڵبژاردنەكاندا بەشداری بكەن. دوای ئینقلابی سپی شا كە بە ئینقلابی شاو خەڵك ناوی
دەبرا، هێندێك گۆرانكاری لە باری ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە لە ئێران بە دەستووری
شا روویان دا. پایەكانی ئەو ئینقلابە لە شەش ماددەی سەركی پێك دەهاتبوو. كە
یەكێكیان پێوەندی بە ژنانەوە هەبوو: باش كردنی قانوونی هەڵبژاردن، بە مەبەستی حەقی
دەنگدان بۆ ژنان وەك پیاوان بە رەسمی بناسرێ. ئەمە دەسكەتێكی سیاسی بوو بۆ ژنان.
كە پێشتر لێی بێبەش بوون. پاشان لە 27ی خاكەلێوەی 1342 قانوونێك پەسند كرا بە ناوی
"حمایت از خانوادە". ئەو قانوونە تەڵاقی یەك لایەنە كە پیاو ئەو حەقەی
پێدرابوو، هەڵوەشایەوە. پاشان مافی چەند هاوسەرییش بۆ پیاوان دژوار كرا و، بۆ
سەرپەرستی كردنی منداڵایش لە دوای تەڵاق، یان مردنی باوك، دایك حیسابێكی بۆ دەكرا.
هەروەها تەمەنی قانوونیی ژیانی هاوبەش بۆ كچان لە 13 ساڵەوە بوو بە 18 سالأ.
ئەوانە و هێندێك دەسكەوتی دیكەش كە بەرهەمی وشیاری و خەباتی خودی ژنان بوون، لە
قانوندا پەسند كران.
شۆرشی
1357 و نەخشی ژنان:
بەشداری
چالاكانەی ژنان لە شۆرشی 1357دا لە مێژوو دا سەبت بووە و كەس ناتوانێ حاشای لێ
بكا. بەڵام رێژیمی كۆماری ئیسلامی هێشتا بە تەواوەتی دەسەڵاتەكەی تەسویب نەببوو،
هێرشی كردە سەر ماف و ئازادییەكانی ژنان. داسەپاندنی حیجاب كە نمادی كۆیلەیی ژنە،
بە فتوای خومەینی یەكەمین پێشێل كاری بوو لە لایەن رێبەری ئەو رێژیمەوە لە دژی
ژنان كرا. دواتر هاڵاواردن و بێبەش كردن لە مافە ئینسانییەكانیان رۆژ لە دوای رۆژ
بە زۆر و بە زەبری قانوونە كۆنەپەرستانەكانیان بەسەر ژناندا سەپێنران. 31 ساڵە
ژنانی ئێران لە ژێر سایەی ئەم حكوومەتەدا لەگەڵ ناعەداڵەتییەكان دەست و پەنجە نەرم
دەكەن. لە هەمان كاتیش دا خەبات بۆ مافەكانیان لە ئەولەویەتی كار و ژیانی رۆژانەی
ژنان دابووە. دیارە بۆ ماوەی 8 ساڵ شەڕی ئێران و عێراق بووە هۆی ئەوە ژنان زۆر هەل
لەدەست بدەن. بە هۆی شەڕ سێبەری شوومی مەرگ باڵی بەسەر هەموو وڵاتدا كێشابوو.
سەركوتی هێزە موخالیفەكان لە لایەن رێژیمەوە بە پاساوی پاراستنی وڵات دەستی
دەسەڵاتی ئاوەڵا كردبوو. ئەو شەڕە بووە هۆی ئەوە رێژیم زیاتر پەرە بە دیكتاتۆری
بدا و ناڕازییان لەو حكوومەتە سەركوت بكا. هەلومەرجێكی پڕ خەفەقان لە وڵاتدا دروست
بوو و زۆربەی بڵاوەكراوە ئازادەكان، رێكخراوە سیاسییەكان كە شۆرشی 1357 ببوو بە
هۆی ژیانەوە و سەرهەڵدانیان، داخران و سەركوت كران. بە هەزاران تێكۆشەری سیاسیی
رێكخراوە سیاسییەكان زیندانی كران و دواتر لەناوبران. لە نێو ئەواندا ژمارەیەكی
یەكجار زۆر لە ژنانی تێكۆشەر و نەخبەی كۆمەڵگە دەبینران. ئەو هەلومەرجە وای كرد كە
ژنان بۆ ماوەیەك لە بێدەنگی دا بمێننەوە. لە هەمان كاتیش دا لە رێگەی جۆراوجۆرەوە
بوونی خۆیان وەك ئینسانێكی بەكەڵك لەو كۆمەڵگەیەدا دەسەلماند. دەستڕاگەیشتنی كچان
بە فێربوون لە بوارە جۆراوجۆرەكان دا وای كرد كە ئاكامێكی موسبەتی بۆ كۆمەڵگە و بە
تایبەتی بۆ توێژی ژنی لێ بكەوێتەوە. ئاگایی و وشیاری لە ئاست قانوونە
كۆنەپەرستانەكانی دژی ژنان، زیاتر بوو بە هۆی بەربەرەكانی كچان و ژنانی لاو لە دژی
قانوونە پڕلە هەڵاواردنەكانی ئەو نیزامە. پاش هاتنە سەركاری خاتمی (سەركۆمار) لە
ساڵی 1376دا هەلومەرجێكی تازە بۆ رێفۆرمخوازی و كرانەوە لە ئێراندا دروست بوو.
مەجال بۆ سەرهەڵدانەوەی كتێب و نەشریاتی تایبەت بە ژنان رەخسا و رێگەی بڵاو
بوونەوەیان تا رادەیەك پێدرا. دەیان سایت و ئەنجومەنی جۆراوجۆری ژنان دامەزران و
پەرەیان سەند. رەخسانی ئەو هەلومەرجە وای كرد كە ژنان خواستەكانی خۆیان لە
كۆمەڵگەدا مەترەح بكەن و دواتر بە كردنەوەی كەمپەینی جۆراوجۆر خواستەكانی خۆیان
گەڵاڵە كردو رەوانەی پارلمانیان كردن. ئەگەرچی ئەو كرانەوەیە سنووردار بوو، بەڵام
كاریگەرییەكی قووڵی لە سەر خەباتی ژنان لە ئێران دانا و پایەكانی بزووتنەوەیەكی
بەهێزی ژنان لەو دەورانەدا دامەزرا.
نەخشی
ژنانی كورد لە خەباتی یەكسانیخوازی دا:
دوای
سەركەوتنی شۆرشی گەلانی ئێران لە ساڵی 1357دا هەلومەرجێك هاتە ئاراوە بۆ حیزب
رێكخراوە نەتەوەیی و چەپەكان تاكوو تێكۆشانی ئاشكرا و تەشكیلاتییەكانیان رێك
بخەنەوە. بەشێكی زۆر لەم حیزب و رێكخراوانە، بە تایبەتی رێكخراوە چەپەكان گرنگییان
دەدا بە مەسەلەی ژنان و داكۆكی كردن لە مافەكانیان لە بەرنامەو هەڵوێستەكانیادا تا
رادەیەك دیار بوو. ئەمە وای كرد ژنان بەرەو خەبات و تێكۆشانی رێكخراوەیی لە دژی
كۆماری ئیسلامی هاتن بدرێن. ژمارەیەكی زۆر لە كچان و ژنانی كورد چوونە نێو رێزی
ئەو حیزب و رێكخراوانەوە كە بانگەشەی ماف و ئازادییەكانی ژنانیان دەكرد. لە هەمان
كاتیش دا پرسی ژن لە پەراوێز و پاشكۆی ئەو رێكخراو و حیزبانەدا مایەوە. بەڵام
بوونی حوزووری ژنان و بەشدارییان لە خەباتی نەتەوەیی و رێكخراوەیی دا تا رادەیەك
كاریگەریی لەسەر ئاستی وشیاریی و ئاگایی ژنی كورد و بەگشتی كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی
كوردستان لەسەر گرنگی رۆڵی و پێگەی ژنان لە كۆمەڵ دا دانا. پاش ئەوەی حیزب و
رێكخراوە سیاسییەكان بە هۆی هەلومەرجی داسەپاو نەیانتوانی حوزووری بەرچاو و
بەردەوامیان لە نێو كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان دا بمێنێ، هەڵسووڕان و جموجۆڵی ژنانی
كوردیش كەوتە قۆناغێكی دیكەوە.
دوای
هەڵبژاردنی خاتەمی بە سەرۆك كۆمار، ئەو هەلومەرجە كە لە سەرەوە ئیشارەمان پێكرد،
كوردستانیشی تا رادەیەك گرتەوە. ژنانی كورد بەو پێشینە سیاسی و ئاگاییەی هەیانبوو
ئەو هەلەیان قۆستەوە و كەوتنەخۆ بۆ دامەزراندنی ئەنجومەن و NGO ی تایبەت بەخۆیان
تاكوو لەم رێگەیەوە بتوانن ئامانجەكانیان بەرەو پێش بەرن. ژنانی خەباتكاری
كوردستان لەگەڵ ئەوەی بە رێژەیەكی زۆر زیاتر بە نیسبەت ژنانی نەتەوەی فارس لە
لایەن رێژیمی كۆماری ئیسلامییەوە چەوساونەتەوە و فشاریان لەسەر بووە و ئازار دراون
و كۆسپ و تەگەرەیان خراوەتە سەر رێ، زۆر بە ئازایەتییەوە ئەو خەباتەیان تا ئێشاش
بەروپێش بردوە و بەشێكی دانەبڕاو بوون لە خەباتی مافخوازی ژنانی ئێران. لە هەمان
كاتیش دا خەبات بۆ مافی نەتەوەكەشیان پشتگوێ نەخستوە و بە شێوەی جۆراوجۆر ئەم
خەباتەشیان هەر درێژە داوە. ئەوەتا هەر ئێشتاش چەندین ژنی تێكۆشەری كورد لە
چاوەڕوانی حوكمی لە سێدارەدان كە لە لایەن دادگای ئەو رێژیمە سەركوتكارەوە بۆیان
دەرچووە. نموونە زێنەب جەلالیان و شیرین عەلەم هۆیی.
بزووتنەوەی
جەماوەری لە ئێران:
زیاتر لە
9 مانگ دەبێ بزووتنەوەیەكی مافخوازی جەماوەریی بەهێز لە دژی پێشێل كردنی ماف و
ئازادییەكانی خەڵك لە لایەن كۆماری ئیسلامییەوە، لە گۆڕێ دایە. بزووتنەوەەیەك كە
ژیانی لەو رێژیمە سەرەڕۆ و دیكتاتۆرە ئاڵۆز كردوە. خەڵكی وەزاڵە هاتووی ئێران دوای
تەحەمولی سی و یەك ساڵ ستەم و نایەكسانی، ساڵی رابردوو بە دروشمی مردن بۆ
دیكتاتۆرییەت، جێژنەكانی سەركەوتنی 31 ساڵەی تەمەنی پڕ لە جینایەت و سەركوتی
كۆماری ئیسلامییان لەو نیزامە تاڵ كرد. نەخش و رۆڵی ژنان لەو بزووتنەوەیەدا
بەڕاستی جێگای سەرنج و شانازییە. ئەو بزووتنەوەیە بەشێكی گرنگ و كاریگەری لە
بزووتنەوەی یەكسانیخوازی ژنان پێك هاتوە. بزووتنەوەی ژنان كە ریشەیەكی قووڵتری لەم
بزوتنەوە تازەیە هەیە و زۆر لەمیژترە لە سەنگەری خەبات دژی ستەم ونایەكسانییەكان دا
خۆی نیشان داوە و ئەزموونی هەیە. ئێستاش ئەگەر نەڵێن ژنان وەك پێشەنگ و نمادی
بزووتنەوەن، دەتوانین بە دڵنیاییەوە بڵێین حوزوورێكی یەكسانیان لەگەڵ پیاواندا لە
خۆپیشاندانەكان دا هەیە و لە رێگەی گەیشتن بە خواستە گشتییەكاندا زۆر نرخی
گەورەشیان داوە. تەنانەت جگەلە زیندان و شكەنجە و ئازار، لە مردنیش باكیان نەبووە.
ئەوان بە شكاندنی تابۆی تەبعیز لە ریزی خۆپیشاندەراندا جارێكی دیكە تاڵاویان بە
گەرووی دەسەڵاتدارانی ئەو نیزامە و سیستمی پیاوسالار دا كردوە. ئەو دیوارەی 31
ساڵە ئەو نیزامە پیاوسالارە لە نێوان ژنان و پیاوانی ئەم وڵاتەدا دروستی كردوە، بە
دەست لە نێو دەستی یەكتر مستێكی توندی دیكەیان لە دەمی كۆنەخوازان و لایەنگرانی
پیاوسالاری داوەتەوە. حوزوورری بەرچاوی ژنان لە ریزی ناڕەزایەتییەكاندا، راستە بە
ناڕەزایەتیی دژی ئەم سووكایەتییە بوو كە بە دەنگەكانیان كرا، بەڵام لە هەمان كاتیش
دا دەبێ بەشداریی هەر حەرەكەتێكی گشتی لە لایەن ژنانەوە بە نیشانەی خواستی
یەكسانیی و ئازادی دابنرێ. تێكەڵاویی ریزەكانی ژنان و پیاوان لە خۆپیشاندانەكاندا،
نیشانەی بوونی بیری یەكسانیخوازییە. ئەوەی كە ژنان لە لایەن راگەیەنەكانی دنیای
دەرەوە بوونەتە نماد و پێشەنگی بزووتنەوە، تەنیا ناگەڕێتەوە بۆ بەشداریی ئەم چەند
مانگەیان لە خۆپیشاندانەكاندا، ئەوە بەرهەمی خەباتێكی دوور و درێژ و سەختی ژنانە
لە بەرانبەر پێشێلكارانی مافەكانیان دا.
كۆتایی: ئەگەرچی
مێژوو نیشانی داوە ژنانی ئێران لە شۆرشەكانی مەشرووتە و شۆرشی 1357 خواستەكانیان
كەوتە ژێر سێبەری خواستە گشتییەكان و لە ئاكامدا بۆخۆیان دەست بەتاڵ مانەوە، چونكە
بۆخۆشیان زیاتر ئەولەویەتیان بە خواست و داواكارییە گشتییەكان دەدا. بەڵام ئەمجارە
ژنان بە پێی ئەو ئاگایی و وشیاری و ئەزموونەی هەیانە چی دیكە رێگە نادەن خواستەكانیان
بكەوێتە ژێر پەردەی فەرامۆشی. هەروەها هەر ئێستاش دەبینین لە لایەن هەڵسووراوانی
ژنان بەردەوام روو لە رێبەرانی بزووتنەوەی سەوز دەكەن كە دەبێ روانگە و هەڵوێستان
لەسەر مافەكانی ژنان روونتر بكەنەوە. چاوەڕوانیتان لێ دەكرێ لە پەنا بەدواداچوونی
مافە گشتییەكانی خەلكی ئێران، خواست و ئامانجە رەواكانی بزووتنەوەی ژنانیشتان
لەبەر چاو بێ و لە هەڵوێست گرتنەكانتان دا بە روونی گەڵاڵەكانتان لە پێوەندیی
لەگەڵ مافەكانی ژنان بێننەبەر باس!
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر