۱۳۹۴ شهریور ۲۰, جمعه

پس از هفتاد سال

کوێستان فتوحی
گامی ارزشمند
حزب دمکرات کردستان، دارای تاریخی پر افتخار و درخشان از مبارزەای بی‌وقفە در راه نیل بە آزادی و تحقق حق تعیین سرنوشت برای خلق کرد است. صفحات این مبارزە سرشار از دستاوردهای ارزشمند و دمکراتیکی است کە بر اعتبار و پرستیژ حزب در بین محافل و مجامع کردستانی، ایرانی و خارج از کشور افزودە است. یکی از این دستاوردها کە حزب دمکرات هموارە با مباهات از آن یاد می‌کند، وجود سازمان زنان و حضور فعال بانوان در صفوف این حزب است. تأسیس سازمان ویژەی زنان، اولین گامی بود کە در دورەی جمهوری کردستان بە هدف بە میدان کشاندن زنان در جهت کسب حقوق و آزادی‌هایشان، برداشتە شد. اقدامی حائز اهمیت کە بر بافت جامعەی کردستان و بویژە در منطقەی مکریان بسیار اثرگذار بود.
اینک کە حزب دمکرات بمثابەی باسابقەترین و تودەای‌ترین حزب کردستان ایران، پا بە هشتمین 

دهە از حیات خود نهادە است، با آنکە از تاریخ درخشانی برخورداراست، بدون تردید از جهات بسیاری بر بار مسئولیت خود نیز افزودە است. در خصوص زنان نیز بطریق اولی، چون حزب کردستان نخستین حزبی بودە کە ازمنظری مدرن و مترقی بدان نگریستە، اکنون مسئولیت سنگینی را باید متحمل گردد. جای دارد درهفتادمین سال از حیات حزب، نگاهی بە نقش زنان در صفوف حزب بیاندازیم و بدانیم تا چە اندازە قادر گشتە در راستای ایدەی جمهوری کردستان در خصوص زنان، گام بردارد. در پیوند با زنان، اگر تاریخ طولانی حزب را بازخوانی کنیم، قبل از هر چیز این سوألات مطرح می‌شوند:
پیشوا قاضی محمد ٧٠ سال پیش آوردن زنان میدان مبارزە در همەی عرصەهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و غیرە، مرزها و سنت‌های تقلیدی جامعەی کردستان را در هم شکست، آیا حزب دمکرات کە وارث و ادامەدهندەی راه ایشان است، قادر بودە این روند را بخوبی بە پیش برد و جهت اکتیو کردن زنان، طرح و برنامەای ارائە دهد؟ آیا زنان تا چە اندازەای توانستەاند در حزب قاضی محمد فعال باشند و بر تغییر واقع اجتماعی و ساختار حزب تأثیر بگذارند؟ جواب این پرسش‌ها را می‌توان با نگاهی گذرا بە تاریخ حزب دمکرات و نقش زنان در آن، دریافت.
با اطمینان می‌توان گفت تأسیس جمهوری کردستان و چگونگی ادارەی مناطق تحت کنترل این جمهوری، تأثیرات شگرفی بر بیداری و آگاە سازی جامعەی کردستان نهادە است. اما با توجە بە ساختار و بافت حزبی کە مٶسس جمهوری کردستان بود، می‌بینیم این حزب بر پایەی پیشرفت‌های اجتماعی و شرایط روز، بویژە پس از انقلاب ١٣٥٧، حداقل در صفوف خود نتوانستە در حد انتظار ایدەهای بنیانگذار حزب را عملی گرداند و در همان حال زنان نیز نتوانستند نقش فعالی کە درخور آنان است، ایفا نمایند.
(مطرح کردن کاستی‌ها در این خصوص. بدان معنا نیست کە از ارزش و اهمیت کارهایی کە حزب دمکرات در دهەهای گذشتە، خصوصأ در دهەی ٦٠ خورشیدی در برخورد با ناهنجاری‌های اجتماعی بە انجام رساندە است، بکاهیم. در آن برهە، حزب دمکرات حاکمیت بخش بزرگی از کردستان را در دست داشت و باجدیت بە مقابلە با آداب و سنن زن ستیزانە در جامعە برخواست و در بیداری زنان و آگاه ساختن آنان از حقوق خود پیگیر بود.)
با این وصف اگر ساختار حزب را بررسی کنیم می‌بینیم حتی در این مرحلە نیز حضور و نقش زنان، در گرو قید و بندهایی است کە آبشخور آن، جهان بینی و تفکر مردسالارانە بر جامعە است. هرچند حزب دمکرات در راستای اهداف جمهوری کردستان گام برمی‌دارد، ولی تاکنون نیز نخواستە و یا نتوانستە خود را از تفکر مردسالاری و قید و بندهای مربوطە برهاند. بدیهی است امروز هیچ دستاویز و بهانەای نمی‌تواند این مسألە را از دید روشنفکران و مدافعان برابری حقوق زنان و مردان پوشیدە نگە دارد کە حزبی سکولار، دمکرات و چپ در قبال وضعیت زنان در جامعە و در داخل صفوف خود، مواضع و تصمیماتش در حد انتظار نباشد.
البتە اگر نە همەی احزاب کردستان، ولی اکثریت آنها زیر ساختی مردسالارانە داشتە و اهمیت چندانی بە نقش زنان ندادەاند؛ بە همین دلیل بیشتر زنانی کە بە این احزاب پیوستەاند، توان درهم شکستن قید و بند موجود و اندیشەی مرد سالار را نداشتەاند.
لازمەی اکتیف شدن زنان و ایفای نقش آنان درهر حزبی بە اعتقادعمیق بە برابری زنان و مردان وابستە است و نباید در حد شعاری پر طمطراق بدان نگریست. این عملی ساختن رٶیای جامعەای آزاد و پیشرفتەای است کە حزبی سکولار و دمکرات و پیشرو باید برای ایجاد آن بکوشد. برای تحقق برابری زنان و مردان باید بە جنگ اندیشەهای زن ستیزانە رفت؛ ایجاد تغییر در وضعیت زنان و یا اهمیت دادن بە نقش آنان در صفوف احزاب، بدون انتقاد بی‌رحمانە از آداب و رسوم رایج در جامعە و تفکر مرد محوری و در عین حال، زیر پا نهادن مرزهای تقلیدی(تقلید از مردان) کە اعتماد بە نفس را از زنان سلب کردە؛ غیر ممکن است و هیچ تغییر و تحولی تنها با شعار و یا حتی تدوین و تصویب قانون بوجود نخواهد آمد.
مصوبات حزب دمکرات
اگر بە مصوبات حزب دمکرات در خصوص برابری ، حقوق و وظایف زنان بنگریم، شاید کمترین انتقادی بر آن وارد نباشد، ولی برای نهادینە و اجرا کردن تصمیمات و مصوبات مذکور، اهتمام و جدیتی در خور اهمیت مسألە لازم است. اگر فرهنگ مردسالاری و پارەای از آداب و سنن منسوخ در جامعەی کردستان، در گذشتە سد راە پیشرفت و اعتلای عقلانیت فکری و فرهنگی در جامعە و بالاخص در زنان بودە، در چند دهەی اخیر و در ساختار و بافت حزب، ارادەای توانمند برای مقابلە با این فرهنگ و عملی ساختن مصوبات حزب در این خصوص مشاهدە نشدەاست. بە عبارتی دیگر پرورش فکری و فرهنگی افراد از سوی رهبری حزب با مصوبات مندرج در برنامەی حزب همخوان نبودەاست. باور بە برابری و عدالت در میان انسان‌ها (بویژە برابری زنان و مردان) را باید در نوع آموزش و تکوین دستگاە فکری انسان‌ها، در ابعاد فردی و اجتماعی جستجو کرد. در چارچوب حزب و در مناسبات درون حزبی نیز حزب دمکرات اهمیت چندانی بە آموزش اندیشەی برابری طلبانە ندادە و لذا نتوانستە آن را در صفوف خود نهادینە کند. رهبران حزب دمکرات بە کرات متذکر شدەاند کە بدلیل وجود جنگ با رژیم و شرایط ویژەی کردستان ، حزب نتوانستە است اهداف خود در خصوص زنان را در جامعە!! پیادە کند! اما این سخنان تا کی می‌توانند نسل امروز و فردای کردستان را قانع کنند؟
رهبری حزب با پدیدەای کە زن را بمثابەی موجودی ضعیف توصیف می‌کند، مقابلە نکردە است، بەهمین دلیل تا این اواخر حضور زنان در میدان مبارزە سیاسی و نظامی در افکار عمومی مردم کردستان و حتی برای برخی از فعالان حزبی نیز نامأنوس بودە و یا با دیدەی تردید بدان نگریستە می‌شد. لذا اینک نیز می‌بینیم پس از گذشت سال‌ها از حیات جمهوری کردستان، تغییر و تحولاتی کە در جامعەی کردستان بە وقوع پیوستە و مشارکت زنان درعرصەهای گوناگون، دست‌کم در صفوف حزب دمکرات، در مقایسە با تغییر و تحولات و پیشرفت‌های جهانی، کمرنگ است. درصد کم حضور زنان در صفوف حزب و در سطح رهبری گواه این امر است.
در اینکە هموارە بە زنان بە دیدەی پشتیبان و حامیان اصلی مبارزەی حق طلبانەی خلق کرد نگریستە شدە، تردیدی نیست، اما در عمل و در ساختار حزبی این حامیان! بیشتر بسان نیرویی ضعیف و دنبالەرو بە حساب آمدە و خود زنان نیز قادر نبودەاند از این حالت بدرآیند. برغم همەی موانع و مشکلات، زنان در جنبش خلق کرد شرکت داشتند و در مانیفست حزب نیز بر برابری حقوق زن و مرد تأکید شدەاست، اما در عرصەی عمل و در مناسبات درون حزبی، زنان همچنان در حاشیە هستند. چرا کە مدیریت، تصمیم گیری و نهادهای آموزشی حزب نە تنها در دست مردها بودەاند، بلکە اکثریت این افراد، نگاهی مردسالارانە بە زنان داشتە و حامل فرهنگی بودەاند کە زنان را بمثابەی موجودی ضعیف، درماندە و در بهترین حالت، پشتیبان مردان می‌نگرد و نە نیرویی کە می‌تواند رأسا در میدان حضور داشتەباشد.
بدون تردید این مسألە بە بررسی زیادی نیاز دارد، با این وصف مشخص است کە شمار زنان نسبت بە مردان در مسئولیت‌های کلیدی حزب بسیار کم است. البتە پیداست بە دلیل دیدگاە حاکم بر جامعە، طبیعی است شمار زنان مبارز در حزب کمتر از مردان باشد. با این حال سخن از زنانیست کە بە حزب پیوستەاند و سازمانی کە حزب برای زنان تشکیل داد؛ چرا کە این سازمان نتوانست تاریخی متفاوت از آنچە اینک دارد، پدید آورد؟
زنان نیز ازانتقاد بدور نیستند!
زنان در ایجاد وضعیتی کە در جامعە بر آنان تحمیل گشتە نقش داشتە و در عمل مردسالاری و نابرابری موجود را قبول کردەاند. در واقع هیچ کس و هیچ نیرویی حاضر نیست داوطلبانە دست از قدرت بکشد، مردان نیز از این قاعدە مستثنا نیستند و هموارە برای بقای اقتدار خود در قدرت در کشمکش با هم بودە و هرگاه دگرگونی و تغییری ‌ در هرم قدرت ایجاد شدەباشد، از روی ناچاری بودەاست. در احزاب کردی، زنان ارادە تغییر این مدل کە همیشە مردها فرماندە، مسئول و دبیراول باشند را نداشتەاند؛ هرچند در این خصوص نیز زنان مقصر اصلی نیستند.
تغییر و تحول در این وضعیت محتاج برنامە ریزی و آموزش استراتژیکی است کە بتواند از سویی بە تغییرات بنیادین در جامعە و بطریق اولی در احزاب کرد بیانجامد و از سوی دیگر ارادە و نیروی خودباوری را در زنان افزایش دهد. انسانی کە بە خود باوری نرسیدە باشد، قادر نخواهد بود موانع پیش روی را بردارد. لازمەی تحقق برابری و توازن و درهم شکستن تفکر مردسالاری، وجود گستردەی زنان غیور، آگاه و با ارادە و مردان مدافع حقوق برابر با زنان است کە متأسفانە تا کنون در احزاب کردی و سازمان‌های خاص زنان چنین امری بە وقوع نپیوستە و تردیدی نیست برای نیل بە این هدف باید بسترهای مناسب اجتماعی نیز فراهم شود. ایجاد آیندەای متفاوت، بە مبارزەی فراگیر زنان و مردان بستگی دارد و در داخل حزب نیز این مسئولیت بر دوش تک تک زنان و بطور کلی بر عهدەی اتحادیەی زنان است. بە امید آنکە در هشتمین دهە از حیات حزب، مرحلەی جدیدی از مبارزەی در راستای برابری زنان آغاز گردد.

برگردان: دیاکو
درشماره‌ی٦٦٢ روزنامه «کوردستان» منتشر شده‌ است

۱۳۹۴ شهریور ۱۶, دوشنبه

کوشتاری زیندانیانی سیاسی پەڵەیەک بە نێوچاوانی رێژیمی ئیسلامیی ئێرانەوە

بڕیار درابوو کارەساتێکی گەورە بقەومێ، کارەساتێک بە فەرمانی کەسێک کە خۆی بە نوێنەری خوا لە سەر زەوی دەزانی! ئەو مافی بە خۆی دابوو کە ئەم «کافرانە» دەبێ بنێردرێنە شوێنی خۆیان… بڕۆن بۆ جەهەننەم! ….دەستە دەستە کچ و کوڕی لاو بانگ دەکران و نەدەگەڕانەوە نێو بەندەکانیان، ئەو شوێنەی تەنیا بە تاوانی ئازادیخوازی تێی‌دا زیندانیی کرابوون.
…..

 بیست وحەوت ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له‌ 6ی گه‌لاوێژی 1367ی هه‌تاویدا خومه‌ینی رێبه‌ر و دامه‌زرێنه‌ری رێژیمی کۆماری ئیسلامیی ئێران، فه‌رمانی قه‌تڵی هه‌زاران که‌س له‌ زیندانیانی سیاسیی ئێرانی ده‌رکرد: «ئه‌و که‌سانه‌ی که‌ له‌ زیندانه‌کاندان و له‌سه‌ر بیر وباوه‌ری خۆیان سوورن کافرن و ده‌بێ له‌ ناو بچن.»
ئه‌وان تەنیا بە تاوانی به‌شداریی له‌ خۆپیشاندانێک یان به‌شداریی له‌ کۆبوونه‌وه‌یەکی سیاسی یان نووسینی دروشمێکی سیاسیی ئازادیخوازی له‌ سه‌ردیوار، زیندانی کرابوون. ته‌نانه‌ت هێندێکیان ماوه‌ی زیندانییه‌که‌شیان ته‌واو ببوو، بەبێ ئەوەی بتوانن دیفاع لە خۆیان بکەن، بەبێ ئەوەی بتوانن هاوارێک بکەن، جەللادەکان بەرەوە کوشتارگایان بردن. نەیاندەزانی لێسەندنەوەی ژیان، یان درێژه‌ی ژیانیان پێوه‌ندی ‌ به‌و وڵامانەوە ده‌بێ که‌ ده‌یده‌نه‌وه‌ به‌ پرسیارەکانی هه‌یئه‌تی هه‌ڵبژێردراوی خومه‌ینی، هەیئەتێک کە ناوی لێ نرا هه‌یئه‌تی مه‌رگ!
هۆکاری ئه‌و کوشتاره
زۆر له‌ سه‌رانی رێژیم و تەنانەت هێندێک که‌سیش له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و رێژیمه‌ هۆکاری ئه‌و کوشتاره‌ سامناکەیان ده‌گه‌ڕاندەوە بۆ عه‌مه‌لیاتی نیزامیی رێکخراوی مجاهیدین کە به‌ ناوی «فروغ جاودان» کە لە سەرەتای گەلاوێژی ١٣٦٧ لە خاکی عێراقەوە بۆ سەر رێژیمی ئێران دەستی پێکرد. به‌ڵام هه‌م له‌ روانگه‌ی مێژووییه‌وه ئه‌م بۆچوونه‌‌ نادروست بوو،‌ هه‌م له‌ روانگه‌ی ئه‌خلاقی و مافی مرۆڤه‌وه‌، ناره‌وایه‌ که ئەو تاوانه‌ ببەسترێتەوە بەم رووداوەوە.
به‌ پێی نێوه‌رۆکی نووسراوه‌ و بیره‌وه‌ریی زۆر له‌ زیندانیانی پێشوو که‌ به‌ جۆرێک له‌ جۆره‌کان له‌ چنگی هەیئەتی مه‌رگ رزگاریان بووه‌، زۆر زووتر له‌و رێکه‌وته‌‌ کوشتار و فشار دژی زیندانییه‌ سیاسییه‌کان ده‌ستی پێ کردبوو. له‌ راستیدا رێژیمی خومەینی‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای بەدەسەڵات گەیشتنیەوە‌ بۆ له‌ناو بردنی موخالیفانی خۆی له‌ هیچ کرده‌وه‌یه‌کی نامرۆڤانه‌ شه‌رمی نه‌ده‌کرد. ئامانجی سەرەکی ئەوە بوو موخالیفانی نیزامه‌که‌ی بسرێتەوە. ئێعدامی زیندانیانی سیاسی لە ساڵەکانی ٦٠ و ٦١ ئەوە دەسەلمێنن کە کۆماری ئیسلامی هەمووکات بۆ لەنیوبردنی موخالیفانی خۆی دەستی لە هیچ جینایەتێک نەگێڕابۆوە. ئەو کوشتارەش درێژەی هەمان ئەو ئێعدامانە بوون کە لەسەرەتای دەسەڵاتەکەیەوە دەستی پێ کردبوو. بەڵام بیانووی ئەمجارەی بۆ سڕینەوەی موخالیفان، ترس لە کۆتاییی شەڕی ئێران و عێراق بوو. سەرانی رێژیم کۆتایی شەڕیان وەک پاشەکشەیەکی گەورە دەدی بۆ نیزامەکەیان. ئه‌وان پێیان وابوو موخالیفانی کۆماری ئیسلامی به‌ ئاسانی ده‌توانن به‌ قازانجی خۆیان له‌م رووداوه‌ که‌ڵک وه‌ربگرن.‌ به‌ خه‌یاڵی خۆیان به‌م شێوه‌یه‌ ویستیان بۆ هه‌میشه‌ حیسابی خۆیان له‌گه‌ڵ نه‌یاران ته‌واو‌ بکه‌ن. بۆیە خومەینی ئەم پیلانەی داڕشت بۆ لە ناوبردنی بەکۆمەڵی زیندانیانی سیاسی.
رێژیمی‌ خومەینی بۆ چاوترسێن كردنی‌ موخالیفانی‌ خۆی‌ هه‌زاران كه‌سی له‌ ژن و پیاوی ئازادیخوازی ئێرانی قەڵاچۆکردن بۆ ئه‌وه‌ی‌ ده‌نگی‌ ئازادیخوازی‌‌و جیابیری‌ بێده‌نگ بكا‌ و بە نیازی ئەوەی ببێته‌ ده‌رسی عیبره‌ت بۆ خه‌ڵكانی‌تریش. ئەو ئێعدامکراوانە جگه‌ له‌ چه‌ند كه‌سێكیان كه‌ پێشتر حوكمی‌ ئێعدامیان هه‌بوو، زۆربه‌یان‌ تەنانەت ماوه‌ی مه‌حکوومه‌ته‌که‌یان تێپه‌ڕ کردبوو‌ و لە چاوەڕوانیی ئازادبوون ‌دا بوون. پاشان به‌ شه‌و به‌ كۆمه‌ڵ‌ ته‌رمه‌كانیان له‌ گۆڕه‌ بێ‌ناو‌ونیشانه‌كاندا ده‌خستنه‌ بن گڵه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ئاسه‌واری ئەو جینایه‌ته‌ سامناکە‌ بشاردرێته‌وه‌.
ئاشکرابوونی ئەو جینایەتە
هه‌ر له‌ به‌هاری 1367ه‌وه‌ چاوپێکه‌تنی بنه‌ماڵه‌کان له‌گه‌ڵ رۆڵه‌کانیان راگیرابوو. له‌ مانگی خه‌رماناندا بنه‌ماڵه‌ی‌ زیندانییه‌کان ده‌نگۆی زۆریان له‌ باره‌ی کاره‌ساتێکه‌وه‌ بیستبوو، ئه‌وان نه‌یان ده‌زانی چ بکه‌ن، باوه‌ڕ بکه‌ن یان نا؟ له‌ ناباوه‌ڕی و دڵه‌ خورپه و نیگه‌رانی‌دا مابوونه‌وه‌، ئاخر زۆربه‌یان ئازیزانیان پێشتر محاکمه‌ کرابوون و هۆکارێک نه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌وانه‌ ئێعدام بکرێن، لێیان روون نه‌بوو، به‌تایبه‌ت که‌ نه‌ ته‌رمه‌کانیان ده‌دراوه‌ به‌ بنه‌ماڵه‌، نه‌ شوێنی ناشتنیان دیار بوو. پاشان له‌ ئاخری مانگی خه‌زه‌ڵوه‌ردا چاوپێکه‌وتنی بنه‌ماڵه‌ی زیندانیان که‌ له‌ به‌هاره‌وه‌ راوه‌ستابوو ده‌ستی پێ کرده‌وه‌. هه‌ر بنه‌ماڵه‌یه‌ک که‌ ده‌چوو بۆ چاوپێکه‌وتن و ئیتر زیندانییه‌که‌یان نه‌ده‌دیته‌وه‌، بۆی ده‌رده‌که‌وت که‌ رۆڵه‌که‌ی نه‌ماوه‌. به‌تایبه‌ت که‌ بنه‌ماڵه‌کان سوور بوون له‌سه‌ر سۆراغێکی رۆڵه‌کانیان. رێژیم رێگه‌یه‌کی دیکه‌ی نه‌بوو بۆئه‌وه‌ی لێی راکات و ناچار بوو نیشانه‌یه‌ک بداته‌وه‌ پێیان. ئه‌وه‌ بوو هێندێکیان جانتایەک که‌ چه‌ند ورده‌ که‌لوپه‌لێکی شەخسیی رۆڵەکانیانی تێدا بوو پێیان ده‌درایه‌وه‌. به‌م جۆره‌ بوو ده‌رکه‌وت چ کاره‌ساتێک رووی داوه‌. به‌شێکی زۆر له‌و بنه‌ماڵانه‌ پێکه‌وه‌ که‌وتنه‌ خۆ بۆدیتنه‌وه‌ی شوێنی ناشتنه‌که‌یان. گۆرستانی خاوه‌ران و هه‌ڵدانه‌وه‌ی گۆره‌کان له‌لایه‌ن سه‌گه‌ برسییه‌کان و شوشتنه‌وه‌ی زه‌وی به‌ ئاوی باران و ده‌رکه‌وتنی ئێسک و پرووسکی ئه‌و ئێعدامکراوانه،‌ رووداو و به‌سه‌رهاتێکی زۆر تاڵ و به‌ئازاری دەرخست. بەم جۆرە بە هەزاران کەسی بێتاوان بە فتوای کەسێک کە خۆی بە رێبەری «مستضعفان»ی جیهان دەزانی! و لە دادگایەکی رواڵەتی و چەند خولەکی‌دا حوکمی مەرگیان بەسەردا‌ سەپا.
دیارە تا ئێستاش ژماره‌ی ئه‌و ئێعدامکراوانه‌ بە روونی دیار نییه‌. تەنیا دێرێک له‌ قسه‌کانی مونته‌زیری لەم پێوەندییەدا که‌ بۆ خومه‌ینی نووسیوه‌ بەسە بۆئەوەی گەورەیی کارەساتەکە نیشان بدا . له‌ 9ی گه‌لاوێژدا که‌ 4 رۆژ دوای فتواکه‌ی خومه‌ینی و 3 رۆژ دوای ده‌ستپێکردنی ئێعدامه‌کانه‌ مونته‌زیری بۆ خومه‌ینیی نووسیوه‌: «به‌هه‌ر حاڵ ئێعدامی چه‌ند هه‌زار که‌س له‌ ماوه‌ی چه‌ند رۆژدا کاردانه‌وه‌یه‌کی باشی نابێ و به‌دوور له‌ هه‌ڵه‌ نابێ». ئه‌و دێره‌ بە جۆرێک گه‌وره‌یی کاره‌ساته‌که نیشان ده‌دا. بۆیه‌ مونته‌زیری ده‌یه‌وێ خومه‌ینی له‌و هه‌ڵه‌یه‌ ئاگادار بکاته‌وه‌.


…ئه‌وه‌ی گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌م کاره‌ساته‌ گه‌وره‌یه‌ نابێ ته‌نیا و ته‌نیا له‌ لایه‌ن بنه‌ماڵه‌ی قوربانییانه‌کانه‌وه‌ یادی بکرێته‌وه‌. پێویستە ‌ هه‌موو لایه‌ک هه‌وڵ بدەن ئه‌و جینایه‌ته‌ی خومه‌ینی و رێژیمه‌که‌ی که‌ ئێستاش به‌ شێوەیەکی دیکه‌ دژی ئازادیخوازانی ئێران و کوردستان هه‌ر به‌رده‌وامه‌، له‌ بیرو زه‌ینی ئه‌و خه‌ڵکه‌ی که‌ له‌ ئێراندا ده‌ژین نه‌سڕێته‌وه‌ و له‌بیر نه‌کرێ و داوا لە کۆڕو کۆمەڵە جیهانییەکانی مافی مرۆڤ بکرێ ئەو رێژیمە بە هۆی کردەوە نامرۆڤانەکانیەوە مەحکووم بکەن و چی دیکە رێگە نەدەن کۆماری ئیسلامی ئاوا بە ئاسانی گیانی ئینسانە شەریف و ئازادیخوازەکانی ئێران بستێنێ.
مه‌ودای ئه‌و کوشتاره‌ گه‌وره‌یه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌مڕۆ که‌م نیه ‌و زۆر له‌وانه‌ی شاهیدی کاره‌ساته‌که‌ یان خوڵقێنه‌ری کاره‌ساته‌که‌ بوون خه‌ریکه‌ ژیان به‌جێدێڵن و له‌جێیان نه‌وه‌یه‌کی نوێ‌ که‌ که‌متر ئاگایان له‌ روودانی ئه‌و جینایەتەیە، هاتوونه‌ته‌ ژیانه‌وه‌‌، به‌ تایبه‌تی ئه‌و رێژیمه‌ی که‌ خوڵقێنه‌ری ئه‌و کاره‌ساته‌ نامرۆڤانه‌یه‌ بوو هه‌ر له‌ ده‌سه‌ڵات دایه‌ و بۆ سڕینه‌وه‌ی جینایه‌ته‌که‌ هه‌موو هه‌وڵێکی بۆ ئه‌وه‌یه‌ رووداوی کوشتاری 67 بسرێته‌وه‌ یان هه‌ر نه‌بێ بچووک بکاته‌وه.
ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی وه‌کوو ئه‌رکێکی گرنگ له‌ سه‌ریه‌تی‌ له‌ هه‌ر کات و ساتێکدا ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ بە زیندوویی رابگرێ بۆ به‌دوادا چوون و لێپرسینه‌وه‌ و زیندوو راگرتنی یادی ئەو شەهیدانە، پشتی بنەماڵەکانیان بگرن ‌. گرنگ نیه‌ ئه‌و ‌ قوربانییانه سه‌ر به‌ چ ئیدئۆلۆژی و فکرێک بوون، هه‌موو ئه‌وانه‌ پێش ئه‌وه‌ی ئه‌ندامی رێکخراوێک بن ئینسان بوون و‌ به‌ ناحه‌ق ‌ گیانیان لێ سه‌ندراوه، بۆ دیتنه‌وه‌ی راستییه‌کان و ریسوایی خوڵقێنه‌رانی ئه‌و جینایه‌ته‌ دڕندانه‌یه پێویسته‌ هاوکار و یاریده‌ده‌ری یه‌کتر بن، تاکوو جارێکی دیکه‌ کاره‌ساتی له‌م شێوه‌یه‌ له‌ مێژووی مرۆڤایه‌تیدا دووباره‌ نه‌بێته‌وه‌.
لە ژماره‌ ٦٦٣ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه‌

۱۳۹۴ مرداد ۳۱, شنبه

دوای ٧٠ ساڵ

"گۆڕینی دۆخی ژنان لە کۆمەڵگەدا، یان رۆڵی ژنان لە هەرحیزبێک‌دا بەبێ رەخنەی زۆر جیددی لە نەریتە کۆمەڵایەتییە پیاوسالارییەکان  و  بەزاندنی سنوورە تەقلییدییەکان کە بڕوابەخۆیی لەژنان دەستێنێتەوە، مەحاڵە بێتە دی. هیچ ئاڵوگۆڕیکیش بەتەنیا بە دانی دروشم و دانانی قانوون و بڕیار وەدیی نایە"

 حیزبی دیموکراتی کوردستان بە  خەباتی بێپسانەوە  لە رێی ئازادیی و مافی دیاریکردنی چارەنووس بۆ نەتەوەی کورد، خاوەنی رابردوویەکی پڕشنگدار و زۆر شانازی و سەروەرییە. لاپەرەکانی ئەو خەباتە  پڕیەتی لە دەسکەوتی بەنرخ و نەریتی دیموکراتیانەیە کە جێگەو پێگەی ئەو حیزبەیان لە نێو کۆڕو کۆمەڵە کوردی و جیهانییەکان‌دا بە ڕێز و ئێعتبار کردوە. یەکێک لەو  دەسکەوتانەی حیزبی دیموکرات هەموو کات بە بایەخەوە باسی لێ‌دەکا، بوونی رێکخراوی ژنان و حوزووری ژنان بووە لە ریزەکانی خۆی‌دا. دامەزرانی رێکخراوی تایبەت بە ژنان کە یەکەم  هەنگاوی لە دەورانی کۆماری کوردستان‌دا  بە مەبەستی هێنانە مەیدان و بزواندنی ژنان لە پێناو وەدەستهێنانی مافەکانیاندا هەڵێنرایەوە، یەکێک لەو هەنگاوە گرنگ و پێشکەوتوانەیە کە واقعی کۆمەڵایەتیی کۆمەڵگەی کوردستانی لەو دەورانەدا بەتایبەت لە ناوچەی موکریان گۆڕی.
ئەمڕۆ کە حیزبی دێموکرات  وەک جەماوەریترین و دێرینترین حیزبی رۆژهەڵاتی کوردستان پێی ناوەتە نێو هەشتەمین دەیەی تەمەنی خۆی،  لەگەڵ ئەوەی مێژوویەکی گەشاوەی تۆمار کردوە، بەدڵنیاییشەوە لە زۆر بارەوە بەرپرسیاریەتیی بۆ داهاتووی خۆشی دروست کردوە. لەپێوەندیی لەگەڵ ژنانیش‌دا بەهەمان شێوە چونکە لە رابردوودا یەکەم حیزب بووە لە کوردستان، خوێندنەوەیەکی پێشکەوتوانەی بۆ دۆخی ژنان کردوە، بەرپرسایەتیی قورسی لەوبارەیەوە دەکەوێتە سەرشان.  جێی خۆیەتی لە ٧٠یەمین ساڵی تەمەنی حیزب‌دا ئاورێک لە رۆڵ و نەخشی ژنان لە ریزی ئەو حیزبەدا بدەینەوە و بزانین تا چەندە توانیویەتی گەشە بەم بیرۆکەیەی کۆماری کوردستان بدا. ئەگەر لەم مێژووە دوور و درێژە ورد دەبینەوە و ئاورێک لەو پرسە بدەینەوە، پێش هەموو شتێ ئەم پرسیارانە بەزەین‌دا دێن:
پێشەوا قازی محەممەد ٧٠ ساڵ لەمەوبەر  بۆ هێنانە مەیدانی  ژنان  بۆ نێو بوارە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵایەتی، سیاسی، فەرهەنگی و هتد،  سنوورە  تەقلیدییەکانی کۆمەڵگەی کوردی تا رادەیەک بەزاند، ئایا حیزبی دیموکرات کە خاوەندارێتیی رێبازەکەی قازی محەممەد دەکا، توانیویەتی ئەو پرۆسەیە بەباشی بەرێتەپیشێ و بەرنامە بۆ بەشداریی ئاکتیڤانەی ژنان دابڕێژێ؟ ئایا ژنان تا چەند توانیویانە لە نێو حیزبەکەی قازی محەممەدا رۆڵێکی ئاکتیڤ بگێڕن و کاریگەرییان لە گۆڕینی واقعی کۆمەڵایەتی و ستراکتۆری حیزبی دیموکرات‌ هەبێ؟ وڵامی ئەم پڕسیارانە دەتوانین بە چاوخشاندنێکی خێرا بە مێژووی حیزبی دیموکرات و نەخشی ژنان لەم حیزبەدا ئاسان ببینینەوە.

 بەدڵنیاییەوە دامەزرانی کۆماری کوردستان و سیستمی ئیدارەی وڵات،  لە لایەن ئەو کۆمارەوە کاریگەریی زۆری لەسەر ئاگا بوونەوەی کۆمەڵگەی کوردستان لەو دەورانە داناوە، بەڵام ئەگەر بێینەوە نێو قەوارەی ئەو حیزبەی بووە هۆی دامەزرانی کۆماری کوردستان، دەبینین حیزبی دیموکرات لەو بارەیەوە بەپێی پێشکەوتنەکانی کۆمەڵگە و  هەلومەرجەکان، بەتایبەتی لە دوای شۆڕشی ١٣٥٧ەوە، لانیکەم لەنێو ریزەکانی خۆی‌دا وەک پێویست نەیتوانیوە ئەو بەرنامەیەی پیشەوا قازی محەممەد دایڕشت، بیباتە پێشێ و، ژنانیش ئەو نەخش و رۆڵە ئاکتیڤەی دەبوو بیگێرن نەیانگێڕاوە.
(هێنانەبەرباسی کەمووکووڕییەکان، بەو مانایە نیە، لە بایەخ و گرنگیی ئەو کارانەی حیزبی دیموکرات لە دەیەکانی رابردوودا بەتایبەت  لە دەیەتی ٦٠ی هەتاویی‌ لە پێوەندیی لەگەڵ دیاردەکۆمەڵایەتییەکان لە نێوخۆی رۆژهەڵاتی کوردستان‌دا کردوونی کەم بکرێنەوە؛ کە ئەو دەورانە حیزبی دیموکرات دەسەڵاتی بەشێک لە کوردستانی بەدەستەوە بوو، زۆر کەلتووری دژە ژنی لە ژێردەسەڵاتی خۆی‌دا سڕینەوە و لە ئاگا کردنەوەی خەڵک لەسەر مافەکانیان‌ زۆر کاری بەنرخی کردن).

بەڵام بێینەوە نێوخۆی حیزبی دیموکرات‌، تەنانەت لەم قۆناغەش‌دا حوزووری و رۆڵی ژن گڕیدراوی کۆمەڵێک قەید و بەندە کە  دابڕاو نیە لە  جیهانبینی و بیرکردنەوەی پیاوسالاری نێو کۆمەڵگە. تاکوو ئەم ساتەوەختەش حیزبی دیموکرات لەگەڵ ئەوەی لەسەر رێچکە و رێبازی کۆماری کوردستان دەڕوا،  بە بیانووی جۆراوجۆر،  هەوڵی نەداوە بۆ سڕینەوەی کۆدەکانی پیاوسالاری و، خۆی دەرباز نەکردوە لەو قەیدوبەندانەی لەنێو کۆمەڵگەدا ماون. دیارە هیچ پاساو و بیانوویەک ئەمڕۆ ناتوانێ ئەوە لەچاوی تیژی یەکسانیخوازان و رۆشنبیرانی راستەقینەی کۆمەڵگەی کوردستان بشارێتەوە کە حیزبێکی دیموکرات و سیکۆلار‌و بیرچەپ لە ئاست دۆخ و رۆڵی ژن لە کۆمەڵگە و لە نێو حیزبەکەدا هەڵوێست و بڕیارەکانی لە ئاستێکی شیاوی چاوەڕوانییەکان‌دا نەبێ.   
دیارە حیزبەکانی کوردستان، ئەگەر نەڵێین هەموویان، دەتوانین بڵێین زۆربەیان بناغەیەکی پیاوسالارانەیان هەبووە و پێوەرەکانی لاوازبوون و کۆیلەبوونی ژنیان تێدا بەهێز بووە. بۆیە زۆر لەو ژنانەی روویان لە حیزبەکان کردوە، نەبوونەتە شەپۆلێکی رزگاریدەری "خود" لەدەست کۆت و بەندەکانی پیاوسالاری و تێکدانی ساختاری پیاومەزنی لەنێو کۆمەڵگە و نێو حیزب‌دا.   
ئاکتیڤ بوونی ژنان و رۆڵ و کارکردنیان لە هەر حیزبێک‌دا  پێویستی بە باوەڕێکی قووڵی یەکسانیخوازی هەیە و نابێ تەنیا وەک دروشمێک لێی بڕوانرێ. ئەوە پیادەکردن و چەسپاندنی خەونی کۆمەڵگەیەکی ئازاد و پێشکەوتووە کە حیزبێکی سیکۆلار، دیموکرات و پێشڕەو گرنکە بەرپرسیارانە کاری بۆ بکات. قسەکردن لە مافی وەک یەک بۆ ژن و پیاو، شەڕی گۆڕینی  عەقڵی دەوێ، شەڕێک کە بە فکر دەکرێ.  گۆڕینی دۆخی ژنان لە کۆمەڵگەدا، یان رۆڵی ژنان لە هەرحیزبێک‌دا بەبێ رەخنەی زۆر جیددی لە نەریتە کۆمەڵایەتییە پیاوسالارییەکان  و  بەزاندنی سنوورە تەقلییدییەکان کە بڕوابەخۆیی لەژنان دەستێنێتەوە، مەحاڵە بێتە دی. هیچ ئاڵوگۆڕیکیش بەتەنیا بە دانی دروشم و دانانی قانوون و بڕیار وەدیی نایە .
پەسندکراوەکانی حیزبی دێموکرات
ئەگەر چاو لە بڕیارات و پەسندکراوەکانی حیزبی دیموکرات لە پێوەندیی لەگەڵ یەکسانی و ماف و ئەرکی ژنان‌دا بکەین، کە بەرهەمی فکر و بیری کەسایەتییە رۆشنبیرەکانی حیزبە،کەمترین رەخنەی لەسەرە، بەڵام بۆ چەسپاندن و بەکەلتوور کردنی بڕیار و پەسندکراوەکان کاری جیددی و بایەخی شیاوی خۆی دەوێ. ئەگەر کەلتووری پیاوسالاری و  نەریتیی کۆمەڵگەی کوردستان  لە رابردوودا کاری کردۆتە سەر گەشە نەکردن و ئاستی رۆشنبیریی لە کۆمەڵگەدا و بە تایبەتی لەسەر ژنان،  لە دەورانەکانی دوایی‌دا لە نێو ساختاری حیزب‌دا ئەو پەروەردە و ئەو ئیرادە راستەقینەیە بەو رادەیە نەبووە بۆ گەشە و سەرخستنی ئەو پرۆسەیەی لە پەسەندکراوەکانی حیزب‌دا هەبوون. یانی پەروەردەی فکری تاکەکان لەلایەن دەسەڵاتی سیاسیی حیزبەوە، لەگەڵ بڕیارو پەسەندکراوەکان هەماهەنگ نەبووە. باوەڕ بە یەکسانی و هاوسەنگکردنەوەی نێوان مرۆڤەکان دەبێ لە گرنگیدان بە پەروەردە و بارهێنانی ئینسانەکان‌دا بۆی بگەڕێین، کە حیزب لە موناسباتی نێوخۆیی‌دا بەوشێوەیە گرنگی بە پەروەردەیەکی پێشکەوتوانە و یەکسانیخوزانە نەداوە کە گۆڕانێکی قووڵ لە نێو ریزەکانی خۆی‌دا دروست بکا.  رێبەرانی سیاسیی حیزبی دیموکرات هەمووکات ئەم قسەیان دووپات و چەندپات کردۆتەوە کە بە هۆی ئەو هەلومەرجە تایبەتییە، واتە شەڕی چەکداری و هەلومەرجی سیاسیی کوردستان، حیزب نەیتوانیوە ئامانجەکانی خۆی لە بارەی دۆخی ژنان لە کۆمەڵگەدا پیادە بکا! بەڵام ئایا ئەم قسانە تاکەی دەتوانێ قەناعەت بە نەسلی ئەمڕۆ و سبەینێی رۆژهەڵات بێنێ؟
رێبەریی حیزب وەک ئۆرگانیزمێک، سەردەمیانە شەڕی لەگەڵ کۆی ئەو کەلتوورەی ژن وەک بوونەوەرێکی لاواز نیشان دەدا، نەکردوە. هەربۆیە  تاکوو ئەم  ساڵانەی دواییش بوونی ژن لە مەیدانی خەباتی  سیاسی و پێشمەرگایەتی‌دا لە نێو رای گشتیی خەڵکی کورستان و تەنانەت بۆ زۆر لە تاکەکانی نێو حیزبیش بە زەحمەت قەبووڵ کراوە، ئەگەر قەبووڵیش کرابێ، چاوێکی بەکەمبینی هەر لەگەڵ بووە.  بۆیە دەبینین ئێستاش پاش ئەم هەموو ساڵە دوای بڕیارەکەی پێشەوا قازی محەممەد سەرکۆماری کوردستان، بۆ هاندانی ژنان بۆ نێو مەیدانی خەبات و سیاسەت و بە نیسبەتی ئەو  ئاڵوگۆڕەی لە ئێستای کۆمەڵگەی کوردستان‌دا دروست بووە و ئەو و موشارکەتەی ژنان  لە بوارە جۆراوجۆرەکان‌دا هەیانە، لانی کەم لە ریزەکانی حیزبی دیموکرات‌دا بە بەراورد لەگەڵ گۆڕان و پێشکەوتنەکان، ئەو بەشداریی و موشارەکەتە نابینرێ و ژن نەیتوانیوە رۆڵێکی کاریگەر و کلیدی لە ژیانی سیاسیی حیزب دا هەبێ.  رێژەی کەمیی ژن لە ریزەکانی حیزبی دێموکرات و لە ئاستی بڕیاردان دا، دەرخەری ئەم بۆچوونەیە.
راستە هەمووکات ژنان وەک پشتیوانانی سەرەکی و بە توانای خەباتی مافخوازانەی بزووتنەوەی کورد ناسێندراون، بەڵام لە کردەوەدا ئەم پشتیوانانە، لەنێو ساختاری حیزبی دیموکرات‌دا  زۆرتر وەک هێزێکی پاشکۆ ولاواز دیارن، تا ئێستاش ئەو هێزەیان نیە لانیکەم بتوانن خۆیان لەم پاشکۆیەتییە بێننەدەر.  جگه‌ له‌وه‌ی به‌ کرده‌وه‌  سەرەڕای هەموو کەندوکۆسپەکان ژنان له‌ بزووتنەوەدا بەشدار بوون و جگە لەوەی لە مانفیستی حیزبێش‌دا هاوسەنگی دەبینرێ،  بەڵام لە کردەوە‌دا لە ساختاری حیزب‌دا ناهاوسەنگییەکی زۆر دەبینرێ. چونکە هێزی بەڕێوەبەر، بڕیاردەر و پەروەردەکاری حیزب  نەک هەر پیاوان بوون، بەڵکوو زۆریان لەو پیاوانە بوون کە ئەم رێفۆرمەیان لەخۆیان‌دا دروست نەکردوە، یان ئەو کەلتوورەیان لەخۆیان‌دا نەسرێوەتەوە، کەلتوورێک کە ژن بە مرۆڤێکی لاوازتر لە پیاو دەبینێ. هەمیشە وەک هێزێکی پشتیوان چاو لە ژن کراوە، نەک وەک هێزێکی لەمەیدان.
 بێگومان ئەم مەسەلەیە پێویستیی بە خەسارناسییەکی ورد و لێکۆڵینەوە و دەرێنانی ئامارێکی روون هەیە، بەڵام هەر بەچاوخشاندنێکی سەرپێیی، دەردەکەوێ ژنان لەچاو پیاوان دەرسەدێکی زۆر کەم لە بەرپرسایەتییەکلیدییەکانیان هەبووە. دیارە حاشای لێناکرێ ئەمە بەشێکی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە  هەر ئەسڵ دا رێژەی ژن لە حیزبی دیموکرات‌دا بە هۆی ئەو تێڕوانینە زاڵەی لەکۆمەڵگەدا بەرانبەر بە ژن هەبووە کەم بوون. ئەوە خۆی باسێکی تایبەتی هەڵ دەگرێ. ئەوەی دیکەشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هۆکارانەی لە سەرەوە باس کران. بەڵام قسە لەو ژنانەیە کە روویان لە ریزی حیزبی دیموکرات کردوە و قسە لەو رێکخراوەیە کە حیزبی دیموکرات دایمەزراند، بۆ نەیانتوانی  مێژوویەکی جیاوازتر لەوەی ئێستا دروست بکەن؟
ژنانیش لەم هەڵسەنگاندن و رەخنانە بەدەر نین
ژن خۆی لە خوڵقاندنی دۆخێک کە لە کۆمەڵگەدا بەسەریدا سەپاوە کاریگەری زۆری هەبووە. خۆی قەبووڵی ئەو باڵادەستییەی پیاوی کردوە، خۆی ئەم هەڵاواردنانەی قەبووڵ کردوە.  لە راستی‌دا هیچ هێزێک ئاسان واز لە دەسەڵاتی خۆی ناهێنێ یان  دابەشی ناکات، پیاو ئەو هێزەیە کە بەردەوام بۆ مانەوەی هێز و دەسەڵاتی خۆی لە بەربەرەکانی و ململانێ‌دا بووە. پیاو لەنێو کۆمەڵگەی کوردستان‌ بە ئەحزابەکانیشیەوە هەر کاتێک ویستبێتی واز لەبەشێک لە دەسەڵاتەکەی بێنێ، بەدڵنیاییەوە ناچار کراوە.  لە حیزبی کوردی‌دا  ژن ئەو ئیرادە بەهێزەی لەخۆی نیشان نەداوە کە ئەم  مۆدێلە هەر پیاو فەرماندە و بەرپرس و رێبەری و سکرتێر بێ،  بگوڕێ. هەرچەند لەمەشیان دا ژنی کورد تاوانباری سەرەکی نیە.
گۆڕێنی ئەم دۆخە پەروەردەیەکی ستراتیژی دەویست بۆ پێگەیاندنی مرۆڤی یەکسانیخواز بۆ هاوسەنگ کردن و بۆ ئەوەی ئیرادە و هێزی دەروونی بە ژن ببەخشرێتەوە و ئەم ترسەی لە نێو بنەماڵە و کۆمەڵگەدا لەگەڵی بووە و هەر لەمنداڵییەوە فرچکی پێگرتوە، بتوانێ لەخۆی‌دا بسڕێتەوە.  مرۆڤێک بڕوابەخۆیی و ئەو هێزە دەروونییەی نەبێ، ناتوانێ ئەو کۆسپانەی دێنەسەر رێی لەگەڵیان رووبەروو بێتەوە و لایانبەرێ.  

دروستکردنی هاوسەنگی پێویستی بە ڕیژەی زۆری  ژنی ئازا، ئاگا و بە ئیرادە و بە پیاوی بەرابەریخواز  هەبووە کە بەداخەوە لە حیزبی کوردی و رێکخراوی ژنانی کورد‌دا تاکوو ئەمڕۆش  لەو بارەیەوە ئەم هێزە  دروست نەبووە کە ئەو هاوسەنگییە دروست بکا و ساختارە پیاوسالارە و بگۆڕێ. دیارە ژنی بەهێز،  بڕوا بەخۆ، ئاگا و پیاوی یەکسانیخوازی راستەقینە،  زەمینەی کۆمەڵایەتی پێشکەوتووی پێویستە. بنیاتنانی داهاتوویەکی جیاواز لە ئێستامان پێویستمان بەو زەمینەیە و بە خەباتێکی فکری ژنان و پیاوانی یەکسانیخواز لە نێو حیزبی دیموکراتی کوردستان‌دا هەیە.  بەتایبەتی ئەم بەرپرسیارەتییە لە حیزبی دیموکراتدا بەشێکی زۆری دەکەوێتە سەر شانی خودی ژنان و رێکخراوی یەکیەتیی ژنانی دیموکراتی کوردستان کە ئەم حیزبە دایمەزراندوە. بەو هیوایە لە هەشتەمین دەیەی ژیانی حیزب‌دا قۆناغیکی نوێ لەم خەباتە دەست پێ بکرێ.   
کوێستان فتوحی

۱۳۹۴ تیر ۳۱, چهارشنبه

مردن لەپێناو چ دا!


بەشێوەی نێونجی لە هەر چرکەیەک‌دا ٤/١ کەس لە جیهان‌دا بە هۆی خۆکوژییەوە گیان لەدەست دەدەن. رێکخراوەکانی لەشساغی وڵاتان، ساڵانە نیگەرانی خۆیان لە بەرزبوونەوەی رێژەی خۆکوژییەکان دەردەبڕن. *
دەگوترێ مردنە مانا دەدا بە ژیان! بەو مانایە ژیان بۆیە جوان و شیرینە چونکە لە کۆتایی‌دا مەرگ رێگای لێ‌گرتوە! یەکێک لە تایبەتمەندییە جوان و زیندووەکانی مرۆڤ ژیانخۆشەویستییە. بەڵام ئەوانەی مردن بەسەر ژیان‌دا هەڵدەبژێرن و لە ژیان و زیندوویی ڕادەکەن، دەبێ ژیانیان چ تاڵ و ئازاراوی بێ، کە خۆیان بەرەوپیلی مردن دەچن؟! بۆ دەبێ توانەوە و لەناوچوونی «خود» بەمەبەستی هەڵاتن لە ئازارەکان بکرێتە ئامانج؟ ئەمە هەڵەیەکی کوشندەیە بۆ دەربڕینی نارەزایەتی لە ئازارەکان خۆت لەناو بەری.
پەرەسەندنی خۆکوژی دیاردەیەکی خەمهێنەری ئەم قۆناغەی ژیانی زۆر لە کۆمەڵگاکانە. ئەگەر خەسارناسییەکی کۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی کوردستان بکرێ، دەبینین کۆماری ئیسلامی‌ لەماوەی دەسەڵاتدارەتیی‌دا دەتوانین بڵێین سیستماتیک هەوڵی وێرانکاری ناخی مرۆڤی کوردی داوە. پەرەسەندنی دیاردەی ئێعتیاد لە نێو لاوان‌‌دا، رێژەی خۆکوژییەکان و نەخۆشییە دەروونییەکان لە نێو تاکەکان‌دا، ناعەداڵەتیی سیستمی دەسەڵات، هەژاری و بێکاری، نەبوونی ئازادییەکان، زاڵبوونی کەلتووری پیاوسالاری و باوکسالاری و پەرەپێدانی ئەو کەلتوورەوە لەلایەن سیستمەوە، هەمووی ئەوانە کاریگەریی نالەباری لەسەر دەروونی تاکی کۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی کوردستان داناوە و بەم هۆیەوە نائومێدی و نەگبەتی رووی لە مرۆڤەکان کردوە. بەڵام ئایا مردن رێگەچارەی دەربازبوون لە هەموو نائومێدی و کێشەکانە؟

ئەمە کارەساتە تەنیا لە ماوەی دوو حەوتوودا ١٠ کەس هەوڵی خۆکوژییان داوە! نەک لە وڵاتێک، بەڵکوو لە شارێک و ناوچەیەک، ٦ کەسیان تەنیا لە گوندی «قەلەرەشە»(١) و ٤ کەسەکەی دیکەش لە شاری سەردەشت و دەوروبەر بوون. دڵتەزێن و جێگەی نیگەرانییە لە شارێک لە ماوەی دوو حەوتوودا ١٠ کەس هەوڵی خۆکوژی بدەن!
ئەگەرچی مۆتەکەی خۆکوژی تەنیا شاری سەردەشت و گوندی قەلەرەشەی دانەگرتوە، بەڵکوو ئەمە لە زۆر لە شار و ناوچەکانی دیکەی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستانیش کەم و زۆر مانگ نیە چەندین هەواڵی خۆکوژی لە راگەیەنەکان و تۆرەکۆمەڵایەتییەکان‌دا بڵاو نەبێتەوە، بەڵام بۆ شارێکی چووکەی وەک سەردەشت رووداوێکی مەترسیدارە کە بەم رێژە زۆرە لاوەکانی روو لە خۆکوژی بکەن. رێژەی زۆرتری خۆکوژییەکانیش لەنیو ژنان‌ دایە.
تا ئیستاش ئەم مەسەلەیە نەبۆتە باسێک بۆ بیرلێ‌کردنەوەی بەرپرسان و دەسەڵاتداران، بۆ چارەیەکی ئەگەر نەڵێین بەپەلە، بەڵام لانیکەم بەجۆرێک بۆ پێش گرتن لەم کارەساتە ئینسانییە بەو رێژە زۆرە. بۆ ئەوەی سێبەری مەرگ باڵ بەسەر ژیاندۆستی مرۆڤەکانی دیکەی ئەم وڵاتەدا دانەپۆشێ.
کارەساتی خۆکوژیی تایبەت نیە بەم ساڵانەی دواییەوە، ئەوەی جێی نیگەرانییە بەرزبوونەوەی رێژەی خۆکوژییەکانە لە ناوچە جۆراوجۆر و هەژارەکانی کوردستانە. دیارە خۆکوژییەکان هەمووی پێوەندیی بە هەژاری و نەبوونییەوە نیە، هەڵبەت گومانی تێدا نیە هەژاری و نەبوونی، یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکان. بەڵام بە بڕوای زۆر لە شارەزایانی مەسەلە کۆمەڵایەتییەکان و کۆمەڵناسان؛ گوێنەدان بە خواستی لاوان و ژنان و پشت گوێخستنیان لە لایەن بنەماڵەوە، چاولێکەرییەکان، شکستی خۆشەویستی، هەژاری‌و نەبوونی و چەندین هۆکاری دیکە دەبنە هۆی ئەوەی تاک تەنیا رێگەی دەربازبوون لەو نەهامەتیانە خۆلەناوبردن هەڵبژێرێ.
خوشکی یەکێک لەو کەسانەی سەردەشت کە هەوڵی خۆکوژی داوە، بۆ ماڵپەری «فرهیختاگان»ی راگەیاندوە، باوک و براکەم رێگەیان نەدا خوشکەکەم تەڵاق وەرگرێ و دەڵێ خوشکەکەی من ٢١ ساڵی تەمەن بوو و تەنیا ٦ مانگ بوو ژیانی هاوبەشی پێک هێنابوو، هاوسەرەکەی بەردەوام پێی دەگوت «من کچێکی دیکەم خۆش دەوێ و نامەوێ لەگەڵ تۆ درێژە بە ژیان بدەم»! ئەو دەڵێ «خوشکەکەم لەسەر ئەو قسانەی کە هاوسەرەکەی پێی دەگوت، زۆر جار لەگەڵ براو باوکم باسی کردوە و داوای لێ کردوون پشتیوانی لێ بکەن تا لێی جیابێتەوە، بەڵام ئەوان نەک هیچ پشتیوانییەکیان لێ نەکرد، پێیان دەگوت بەهەرجۆرێک بێ دەبێ درێژە بەژیان بەدەی لەگەڵ هاوسەرەکەت»!… تا رۆژێ دیتمان خوشکەکەم بە دارێکەوە خۆی هەڵواسیوە و خنکاوە. پاشان دەلێ هێشتا رێورەسمی پرسەی خوشکەکەم تەواو نەببوو، لە سێ‌رۆژەی مەرگی‌دا بووین هەواڵی مردنی کچێکی ٢٠ ساڵەی دیکەمان بیست. دیسان لە رێورەسمی پرسەی ئەویش دا هەواڵیان هێنا کچێکی دیکەی ١٧ ساڵەی دێیەکەمان «قەلەرەشە» ئەویش خۆی هەڵواسیوە! بەڵێ قەلەرەشە لەم رۆژانەدا بۆنی مەرگی لێ دێ!
***
ئەم هەواڵە دڵتەزێنانە بەردەوام و نموونەی ئەو ئازارانە زۆرن لە نێو کۆمەڵگەی کوردستان‌دا. هەرلەم بارەیەوە لەگەڵ هەر کەسێک قسە دەکەی ئاهوناڵەی دێ لە دەست کێشە و دیاردەی کۆمەڵایەتی و هەژاری و بێکاری و ناخەمخۆری بەرپرسان و دەسەلاتداران. لە گەڵ خانمێکی چالاکی فەرهەنگی لە نێوخۆی رۆژهەڵاتی کوردستان گفتگۆمان دەکرد، ئەو بەم دێرە روانگەی خۆی لە بارەی ئەم هەموو خۆکوژییەوە دەربڕی: «لە رۆژهەڵاتی کوردستان ژیان خۆی مەرگە»!
قسەی ئەو خانمە بۆ لێوردبوونەوە دەبێ، چونکە ناهومێدی لێ‌بەدی دەکرێ. بەتایبەتی لە زمان کەسێکەوە دەبیسترێ کە خۆی لە بواری فەرهەنگییەوە ساڵانێکە رۆڵی هەیە. ئەو جۆرە کەسانە دەتوانن قورساییان هەبێ لەسەر ئاگا کردنەوەی کەسانێکی دیکە کە ناهومێدی ژیانی داگرتوون، بەڵام بەداخەوە نەبوونی بواری تێکۆشان بۆ چالاکی لە بوارە جۆراوجۆرەکان‌دا ئەوندەی دیکە کاریگەری خراپی لەسەر دۆخەکە داناوە.
بەرپەرچدانەوەی سەختییەکانی ژیان زۆر رێگاو شێوەی هەیە بەڵام ئایا هەڵبژاردنی مەرگ لاوازیی ئەو ئینسانانە دەردەخا؟
دیارە ناکرێ ئەوانەی خۆکوژی هەڵدەبژێرن، لۆمە بکرێن و بڵێین ئەوان لاوازترین کەسەکانن. لەنێو ئەوانیش دا کەسانێک هەن بەدەست نەخۆشیی خەمۆکییەوە ئازار دەکێشن، هەن کەسانێک دەیانەوێ بە مردنی خۆیان کەسانی دەوروبەریان کە پێیان وایە ئەوانن بوونەتە هۆی ئەوەی ئەم ژیانە تاڵە بەنسیبیان بێ، ئازار بدەن. دیارە خۆکوژی ئەگەر رووداو و کاردانەوەیەکی کوتوپرە، بەڵام پرۆسەیەکی دوورو درێژە لە ژیانێکی دژوار و ناهەموار کە ئەم کاردانەوەیەی لێ دەکەوێتەوە. واتە نەهامەتییەکانی ژیانە ئینسانەکان بەرەو بێ‌هیوایی دەبات، بەڵام ئەم بێ‌هیواییە چۆن رێگەی لێ دەگیرێ؟
رێکاری بەپەلەی کۆتایی هێنەر یان کەمکردنەوەی خۆکوژی
کاتێک بەرپرسان و دەسەلاتدارانی ئێران لەم پێناوەدا بێخەمی خۆیان بە نیسبەت ئەم کارەساتانە نیشان داوە و چاوەروانییەکیان لێ ناکرێ ستراتیژی و پلانێکیان بۆ کۆتایی هێنان بە قەیرانە کۆمەڵایەتییەکان هەبێ، دەی کەوایە رێگەچارەی دیکە چین؟ ئەگەر پێمان وابێ هەر دەسەڵات دەبێ بیر لەچارەسەرەکان بکاتەوە، ئەوە هەڵەیە، بەتایبەتی دەسەڵاتێک کە ماهییەتی نامرۆڤانەی بۆ هەموولایەک دەرکەوتوە.
کەواتە دەبێ پێشرەوان و ئاڵاهەڵگرانی گۆڕانەکۆمەڵایەتییەکان، وەخۆکەون. حیزبە سیاسییەکانی کوردستان و دامەزراوە و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و چالاکانی مەدەنیی نێوخۆی کوردستان کە هەموویان ئیددیعای پێشەنگایەتی و گۆڕان دەکەن، نابێ بە بیانووی جۆراوجۆر خۆیان لەم مەسەلەیە ببوێرن. هەموولایەک دەبێ هەوڵەکانیان چڕ بکەنەوە بۆ ئاگایی بەخشین بەکۆمەڵگەی کوردستان و سەرنجی خەڵک رابکێشن بۆ نیشاندانی بێزراویی کردەوەی خۆکوژی و، تاکەکان تێبگەیەنن کە رێگەچارە تەنیا ناهومێدی و مردن نیە. وەخۆکەوتن بۆ ئومێدبەخشین لەنێو کۆمەڵگەدا، کەمترین کارە کە دەکرێ بیکەن! ئەو ئەرکە جیا نیە لە خەباتی سیاسی نەتەوەیی، فەرهەنگی، مافی مرۆڤ و ژینگەپاریزی. ئەگەر ناتوانن رێگەچارەی ئابووری و سیاسی بخەنەروو کەکاریگەرترین فاکتەرن بۆ کەمکردنەوەی ئازار و مەینەتییەکان، بەڵام دەتوانن لە رێگەی کاری کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەوە خۆبخزێننە نێو ناخی مرۆڤەکانی ئەم وڵاتەوە. ئینسان دەبێ لە ناخی خۆیەوە دەست پێ بکا. پێویستە بە هەر رێگەیەکی مومکین پێش بە پەرەسەندنی ئەم کارەساتە ئینسانییە بگیردرێ. دواڕۆژی کومەڵگەی کوردستان بەندە بە هیوا بەژیانی ئینسانەکان لەم وڵاتەدا. ئەم هیوایە دەبێ بەهەرشێوەیەک بێ بگەڕێتەوە بۆ ناخی ئینسانەکان. قەیرانەکان کێشەیەک نین ساتوسەودای سیاسیی پێوە بکرێ. ناکرێ بۆ «پەریناز»ی مەهاباد کە گوترا عامیلی سەرەکیی مردنەکەی دەستوپێوەندەکانی کۆماری ئیسلامی بوون، خەڵک هان بدرێن بۆ نارەزایەتی و دروشمی بڕووخێ و بمرێ بڕژێنە سەر شەقام و داوای لێپرسینەوە لە دەسەڵات بکەن، بەڵام مەرگ و خۆکوژیی پۆل پۆلی لاوان و بە تایبەتی ژنان کە هۆکارێکی سەرەکی، دەسەڵاتی پیاوسالاری و باوکسالارییە، خۆی لێ‌بێدەنگ بکرێ.
رەنگە ئەو هەوڵانە ئاکامێکی دڵخوازی نەبێ، بەڵام پشتگوێ خستنیشی کارەساتی گەورەتری لێدەکەوێتەوە.
(١)گوندی قەلەرەشە، سەربە ناوچەی سوێسنایەتی شاری سەردەشتی رۆژهەڵاتی کوردستانە.
سەرچاوە:
* ماڵپەڕی: vista.ir
لە ژماره‌ ٦٦٠ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه‌

۱۳۹۴ تیر ۱۳, شنبه

کاک محەممەد سەدیقی کەبوودوەند


ئەوەی کەبوودوەند لە کوردستان بۆ مافی مرۆڤ کردی، تەواوی هەوڵی حیزبەکانی کوردستان سەریەک بەخەیەوە بۆ پرسی مافی مرۆڤ، نەیانتوانیوە وەک کوبوودوەند، ئەم پرسە لە کوردستان بکەنە پرسێکی زیندووی کۆمەڵگە. زیاتر لە ٨ ساڵە بە تاوانی هەوڵە مرۆییەکانی خراوەتە نێو چواردیواری تەنگەبەری زیندان، بەڵام بەو حاڵەش لە هەوڵ و تێکۆشانی بۆ جێگیر بوونی مافی مرڤ لە کوردستان نەوەستاوە، دەرکردنی بەیاننامەکان و نامەکان لە نێو زیندانیشەوە شاهیدی بۆ ئەم هەوڵانەی ئەم تێکۆشەرەدەدەن.
لە ماوەی ئەو چەند ساڵەی زیندانی کرانی دا تەنیا دەتوانم ئارەزووی ئازادبوونی بۆ بکەم و بڵێم هیوادرام بە ساغ و سڵامەتی بەگەرێتەوە نێو کۆمەڵگە چاوەڕوانەکەی. چاوەڕوانی ئەوەی رۆژێک بێ و هەوڵەکانی کەسانی وەک کاک محەممەد سەدیقی کەبوودوەند بگەنە ئامانج.
لە ٨ ساڵەی زیندانی کرانی محەممەد سەدیق کەبوودوەند دا هەواڵێک هێندەی دیکەی لایەنگرانی مافەکانی مرۆڤ نیگەران کرد، ئەوەیش راپۆرتە ساڵانەکەی ئەمریکا بوو لەسەر پێشێلکردنی مافی مرۆڤ لە جیهان‌دا.
ئەمڕۆ بەرژەوەندییە سیاسییەکانە دیاری دەکا کە رێژیمەکان پێشلکەری مافی مرۆڤن یان نا.
راپۆرتی ساڵانەی هەڵسەنگاندنی هەلومەرجی مافی مرۆڤ لە جیهاندا هەموو ساڵێک لە لایەن ئەمریکاوە بڵاو دەبێتەوە.
چەندین ساڵە ئەمریکا ناوی رێژیمی ئێرانی لەسەرەوەی لیستەکەیدا تۆمار کردوە و ئێرانی بە یەکێک لەو رێژیمانە ناوبردوە کە دەستی باڵای هەیە لە پێشێلکردنی مافی مرۆڤ لە وڵاتەکەی دا. راپۆرتی ئەمساڵی جیاواز بوو لە ساڵانی رابردوو! سەرەڕای ئەوەی ساڵی ٢٠١٤ بۆ ٢٠١٥ زۆرترین پێشێلکاری مافی مرۆڤ لە لایەن رێژیمی ئێرانەوە کراوە، کەچی ئێران دێتە خوارەوەی لیستەکەی ئەمریکا!
چ گاڵتەجاڕییە مافی مرۆڤ بەدەست سیاست و بەرژەوەندییە سیاسییەکانی زلهێزەکانی دنیاوە!


کەس نەبوو خەمەکانی لەگەڵ هەڵگرێ؟!

کانی کچی حەمەدەمین ئاگووشی لە ماڵەکەی خۆیان لە شاری پیرانشار کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا.
ئایا کەس لە شارەکەیدا نەبوو خەمەکان لەگەڵ کانی دابەش بکا تاکوو هێندە لەسەری قورسایی نەکات و ئاخرین رێگا کە کۆتایی هێنان بە ژیانە، هەڵنەبژێرێ؟

کانی، تەمەن ٢٣ ساڵ و خوێندکاری ساڵی چواری زانکۆ بوو. ناوبراو کە ساڵێک لەمەوبەر دایکی لە دەست دابوو، لە گەڵ براکەی پێکەوە دەژیان. لە‌دەستدانی دایک و بەندکرانی درێژخایەنی باوکی ماوەیەک بوو ئەوی تووشی خەمۆکی کردبوو. بەرەوڕووبوونەوە لە گەڵ کێشە‌و گیروگرفتەکانی ژیان، بۆ کچێکی لاو کە باوکی لە مێژ ساڵە بە هۆی سیاسی لە بەندیخانە دایە‌و دایکیشی لە دەست داوە، توانا‌و تاقەتی ئەو ئینسانەی هەڵپڕووکاندبوو کە سەرئەنجام بە داخەوە ئەم خەم و گرفتانە بە چۆکیان داهێنا. هەموو ئەوانە راستن. دەکرێ کۆماری ئیسلامی بە هۆکاری ئەو چارەنووسە بزانین، کە بێگومان هەر واشە کۆماری ئیسلامی هۆکاری سەرەکی هەموو رۆژرەشییەکانی خەڵکی ئێران و کوردستانە. بەڵام ئایا کەس لە شارەکەیدا نەبوو خەمەکان لەگەڵ کانی دابەش بکا تاکوو هێندە لەسەری قورسایی نەکات و ئاخرین رێگا کە کۆتایی هێنان بە ژیانە هەڵنەبژێرێ؟ ئەم جۆرە هەواڵانە بە ئازارترین هەواڵن بۆ هەر کەسێک ئەگەر کەمێک لە خەمی کۆمەڵ و وڵاتەکەی‌دا بێ! بەڵام ئایا هەموو ئەوانەی لە نزیکەوە کانیان دەناسی و شاهیدی رەنج و ئازارەکانی بوون، نەیاندەتوانی رێگە لەم چارەنووسە بگرن کە کانی هەڵی بژارد؟ بەداخەوە دانە دانە لاوەکانمان کۆتایی بە ژیانیان دێنن و ئێمەش بێدەسەڵات بەلای هەوالەکەیدا تێدەپەرێن، بێخەبەر لەوەی چ کاریگەرییەک لەسەر رووحی کۆمەڵگای کوردستان دادەنێ‌ و..... وای کە ئەو مردنانە لە لامان ئاسایی بن! 

تێبینی: وێنەکەم لە پەیجی فەیەیسبوکی نیکی فیروزکوهی وەرگرتوە.

۱۳۹۴ تیر ۱, دوشنبه

تەنیا سەرپۆشە سپییەکەت بەسە بۆ هێمای خۆڕاگری!

کوێستان فتوحی

دڕندەیی رێژیمی کۆماری ئیسلامیی ئێران مەگەر هەر ورەی دایکێکی وەک وەک دایکی مەنسووری ئاروەند بتوانێ تەحەمولی بکا…
بەرەبەیانی رۆژی یەکشەممە ٢٤ی جۆزەردان، مەنسوور ئاروەند، زیندانیی سیاسیی ناسراو و ئەندامی چالاکی حیزبی دیموکراتی کوردستان، لە بەندیخانەی میاندواو ئێعدام کرا و پاش ئەوەی هەواڵ بە بنەماڵەکەی دەدرێ، داوای جەنازەی کوڕەکەیان لە لە رێژیمی ئینسانکوژی کۆماری ئیسلامی دەکەنەوە. بەڵام وەک هەموو جارەکانی دیکە کە جەنازەی زینداینییە سیاسییە ئێعدامکراوەکان بە بنەماڵەکانیان نادرێتەوە و تەنانەت گلکۆکەشیان بەشاراوەیی دەمێنێتوە، دایە خەدیجە دایکی شەهید مەنسووری ئاروەند کە هەر ئەو چاوەڕوانییەش لە دایکێکی نیشتمانپەروەری کورد دەکرێ گوتبووی: « لێ‌گەڕێن، ئەگەر تەرمی مەنسووریشم نەدەنەوە، گرینگ ئەوەیە بە سەربەرزی لە ئامێزی خاکی نیشتمانەکەی‌دا ئارامی گرتووە، ئەو نیشتمانەی مەنسوور بۆ ئەو ژیا و بۆ ئەو بەسەربەرزی مرد…»

ئەگەر لەم دێرەی دایکی مەنسووری شەهید ورد بینەوە، دوو پەیامی گرنگی تێدایە، پەیامێک پڕ لە غروور و وەرەی بەرز بۆ رۆڵەکانی کوردە دەڵێ، ئێوە کە لە رێی نیشتمان و نەتەوەکاتان دا خەبات دەکەن و گیان دەبەخشن، گەورەترین شانازین بۆ نەتەوە و نیشتمانەکەتان، ئێوە سەربەرزن و نیشتمان بە شانازییەوە لە ئامێزتان دەگرێ. بۆ رێژیمی دژی ئینسانیی کۆماری ئیسلامییش ئەو پەیامەی تێدایە کە: دوژمنی دڵرەش خەیاڵت خاوە! بەم سیاسەتە دژی ئینسانییەت، ئێمەی نیشتمانپەروەر ورەمان نارووخێ! ئێوە کە بناغەی دەسەڵاتەکەتان لەسەر سڕینەوە و سەرکوتی موخالیفانتان داناوە، دڵنیا بن ئەگەر مەنسوورێکمان لێ دەستێنین، دەیان رۆڵەی وەک مەنسووری ئازادیخواز ڕێگاکەی بێ ڕێبوار نایەڵنەوە و ئاڵای دەستی مەنسوورە شەهیدەکان بە شەکاوەیی ڕادەگرن!

کۆماری ئیسلامی ئەگەر راستییەکانی دیتبایە دەبوو لە پەیامی دایکی گیانبەختکردوانی رێگای ئازادی تێ‌بگەیشتایە، بەڵام بەداخەوە هەرگیز تێناگا. مێژووی ٣٦ ساڵەی دەسەڵاتەکەتەکەشیان ئەوەیان پێ دەڵێ، کە هەر لەیەکەم رۆژەکانی دەسەڵاتەکەتانەوە ویستتان بە گیانی رۆلەئازادیخوازەکانی ئێران و کوردستان دیواری دیکتاتۆرییەتیان قایمتر بکەن، بەڵام کەی دڵنیا دەبن لەوەی کە هەتا دایکی وەک دایکی مەنسوور و فەرزادەکان هەبن، کوردستان و ئاڵای خەباتی رزگاریخوازی نەتەوەی کورد هەر بە شکاوەیی دەمێنێتەوە و ئێوەش بەئاسوودەیی لەسەر حوکم و دەسەڵات نابن!
مەنسوورەکان دایکی وەک دایە خەدیجەیان هەیە بۆیە بەوپەڕی خۆراگرییەوە لە نێو زیندانەکانیشدا دەست لە خەبات و تێکۆشان بۆ رزگاری نەتەوەکەیان هەڵ ناگرن. مەنسوور و فەرزاد و فەرهاد و شیرینەکان دایکی وەک دایە خەدیجە و دایە سەڵتەنەیان هەیە بۆیە بە شانازییەوە بەروەپەرتی سێدارە دەڕۆن. ئەو هەستی هاودەردییەی ئەمڕۆ لە لایەن دایکانی تێکۆشەرانی نێو زیندانەکان و رۆلە گیانفیداکانی کوردستان لەگەڵ دایکی مەنسسوری ئاروەند جارێکی دیکە ئەوە بە هەموو لایەک دەسەلمێنێتەوە، کوردستان سەر نەوی ناکات بۆ ئازادیکوژان، هەروەک دایکانی شەهید کە بۆ هاودەردی چووبوونە سەردانی بنەماڵە سەربەرزەکەی مەنسووری ئاروەند، دروشمیان دەدا شەهید نامرێ، شەهید نامرێ! ئێمەش دەڵێین هەتا ئێوەی خۆراگر و بەورە هەبن کوردستان هەر بەسەربەرزی و خۆراگری دەمێنێتەوە!
لە ژماره‌ ٦٥٨ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه‌

۱۳۹۴ اردیبهشت ۳۰, چهارشنبه

«نامووس» غەدرێک لە ژن



زۆر جار مرۆڤی وڵاتی ئێمە لە ژێر ناوی چەمکی «نامووس»‌دا ژیانی لێسەندراوەتەوە یان بە ترس و خۆفەوە دڕێژەی بە ژیان داوە. «نامووس» تەنیا وشەیەکی رووت و بەتاڵ نیە، بەڵکوو چەمکێکە لە نێوی‌دا دیوارێک لە ستەم هەڵچنراوە. لە نێو ئەم چەمکەدا مرۆڤ لە مرۆڤ بوون بەتاڵ کراوەتەوە. کاتێک ئینسان ئازادییەکانی لێدەسەندرێتەوە، هەموو جووڵەیەکی لەژێر تارمایی ترس ‌دایە، مرۆڤێکی دارووخاو و بێ ئیرادە دەبێ.
لە کۆمەڵگەی «نامووس»تەوەردا کە ئێمەش بەشێکین لەو کۆمەڵگایانە، ترس سەرتاپای ژیانی مرۆڤەکان بە پیاو و ژنەوە دادەگرێ. ترس لە دەستدرێژی، ترس لە لەدەستدانی «پاکیزەیی و پیرۆزایەتی»، ترس لە سووکایەتی و بەلاڕێداچوون، ترس لە تۆڵەکردنەوە، کە ئەمانە هەموویان دەچنەوە نێو قالبی چەمکی «نامووس»ەوە.
***
فەرینازی دووجار قوربانی
پیاوانە دەستی پێکرد و پیاوانە کۆتایی پێ‌هات! تەنیا مردنەکەی بە مانای راستەقینە ژنانە بوو! هەڵبەت ئەمنیش ژنانە خۆشبین بووم، پێم وانەبوو هەموو کێشەکان دەکەونەسەرەوەی کێشەکەی فەریناز و دواتر کێشەکەی ئەو وەک تارای سووری بەر هەتاو کاڵ دەبێتەوە.
… «بۆ دیفاع لە فەریناز رێگا زۆرن و خەڵک وا زوو ناکشێنەوە، چونکە غەدری «نامووس» لە کۆمەڵگەی ئێمەدا غەدرێک نیە بۆ لێخۆشبوون ببێ»!
پێشبینییەکان وەک بیرکردنەوەکانم نەبوون، هەر لە ناشتنەکەی‌ڕا دەرکەوت فەریناز هەر زوو کەوتە پەراوێزەوە. هەژارانە تەرمەکەی بەبێدەنگی و بە شاراوەیی بەرەوگۆڕستان برا، تەنانەت ژنانیش (بەرادەی پێویست)خۆیان نەکرد بە خاوەنی کێشەکەی، هەر بۆیە زەحمەتیان بەخۆیان نەداو نەچوونە ژێر دارەمەیتەکەی!
بەشێک لە چالاکانی مەدەنی و تەنانەت بەشێکیش لە حیزب و راگەیەنەکانیش کە هەمووکات ئیدیعای پیشڕەوایەتیان کردوە، چەمکی «نامووس» وەک بەهایەک لە وتەو لێدوانەکانیا‌دا دووبارە دەبۆوەو وەک پیرۆزییەک چاویان لە مردنی فەریناز دەکرد.
لە حاڵێکدا ئینسانێک گوماناوی گیانی لەدەست دابوو ئایا کوشتیان یان خۆی کوشت؟ لەهەر حاڵ‌دا بووە قوربانی ناپاکی و هەستی گڵاوی کەس یان کەسانێک کە وەک زۆر ژن و کچی دیکەی ئەم نیشتمانە بووە هۆی گیان لەدەست دانی. بەڵام ئەگەر ئەو پێناسەیەی ئێستا بۆ «نامووس» هەیە نەبوایە، رەنگە فەریناز لە ئێستادا لە ژیان‌دا ماباو بەشێوەیەکی دیکە دیفاعی لە مافی خۆی کردبایە. بەڵام ئەو باش دەیزانی ژیان لە نێو ترس و گومان‌دا چەندە دژوار دەبێ!
لەو رووداوەدا کەس بەدوای ئەم پرسیارەدا نەگەڕا ئەگەر فەریناز خۆی فڕێ نەدایەو گیانی لەدەست نەدایە، دوای ئەم رووداوە – هەوڵی دەستدرێژی کرانەسەری- چۆن لەو کۆمەڵگەدا ژیانی بەسەر دەبرد؟ ئایا ئەو خەڵکەی دوای مەرگی بۆی وەدەنگ هاتن ئەوکاتیش پشتیوانی دەبوون؟ چۆنیان مامەڵە لەگەڵ کەسێک دەکرد کە دەستدرێژی کراوەتەسەر؟ یا هەوڵی دەستدرێژی کردنەسەری دراوە؟ ئایا ئەگەر ئەو کەسەی ویستوویەتی دەستدرێژی بکاتەسەر فەریناز، مۆرەیەکی سەربە رێژیمی کۆماری ئیسلامی نەبوایە، ئەو پشتیوانیە لە فەریناز دەکرا؟ وڵامەکان روونن و ئەگەر وەک زۆر بابەتی دیکە خۆی لێ لانەدەین لەلای هەموومان ئاشکرایە.
فەریناز وەک هەر مرۆڤێک خاوەنی مافی سروشتی خۆی بوو، واتە ژیان بەبێ ترس، بەڵام ترس گیانی لێسەند. خۆی کردە قوربانیی پارێزگاری لە»نامووس». خۆ ئەگەر ماباش دیسان هەر دەبوەوە قوربانی «نامووس». ئەگەر مەرگی هەڵنەبژاردایە و توانای دیفاعیشی لەخۆی نەبوایە و دەستدرێژی کرابا سەر، دیسان ئەو بەجۆرێکی دیکە دەمرد، چونکە ئەو کۆمەڵگەی ئەوی تێدا دەژیا بەچاوێک لێیان دەڕوانی کە مەرگ هەزارجار باشتر دەبوو لە ژیانەکەی. ئەو بەتاڵ دەبۆوە لە مرۆڤ بوونی، چونکە نێوەرۆکی ژن «نامووس»ە. ئەو مۆتەکەیەی زۆری لەسەر کوژراون و زۆری لەسەر «بێ‌ئابڕوو» کراون! هەر بۆیە پێش ئەوەی گیانی لێبستێنن خۆی گیانی لەخۆی سەندوە.
رووداوەکە کۆتایی پێ هات یان کۆتایی پێ‌دێ، بەڵام ئایا لاپەڕێکی نوێ لە وەزعی ژن و مەسەلەی «نامووس» لە کوردستان هەڵدەرێتەوە؟ ئایا «نامووس» بەوزووانە لە جەستە یان سێکسووالیتەی ژن دێتەدەر یان هەر بەشێک دەبێ لە هۆوییەتی ژن.

«نامووس» بەبێ ژن و ژن بەبێ «نامووس» چ بێواتان!

«نامووس» برینێکی کۆنە و بەهەر لێککەوتنێک قەتماغەی ئەو برینە هەڵدەکەندرێ‌و خوێن لەوبرینە دێ. دەڵێن لە رابردوودا شەڕی «نامووس»بە خوێن نەبێ ئاشتبوونەوەی نەبوو! زۆربەمان نموونە و چیرۆکی زۆرمان لەلایە. پیاوان بۆ لێدان و تۆڵەکردنەوە و سووکایەتی بە یەکتر هەر جەستەی ژنیان داوەتە بەر چەقۆ و زەهری «نامووس». راستییەکەی ئەوەیە کۆمەڵگەی کورد ئێستاش رێگەیەکی دوور و درێژی لەپێشە کە «نامووس» پێناسەبکاتەوە و لە جەستەی ژنی دەربێنێ.
زۆربەمان سەرەڕای ئیددیعاکانمان، کە هەر کات باسی چەمکی «نامووس» دەکرێ، ئێستاش نەمانتوانیوە یان نەمانوێراوە «نامووس»بە ژنەوە پێناسە نەکەین. کەم ژن هەیە بە ئاشکراو لە تریبوونێکەوە روو بەخەڵک بلێ «من نامووسی هیچ پیاوێک نیم، بەڵکوو مرۆڤم و خاوەنی هەموو ئەو مافانەم کە مرۆڤ دەبێ لێی بەهرەمەند بێ». زۆر جار لەم دەستەواژەیە کە ژن بەکاری دێنێ واتە (من نامووسی پیاو نیم) کەڵکی خراپ وەردەگیرێ. بە باوەڕی من ئەوە بەو مانایەیە مرۆڤ روح و جەستە و بیر و هۆشی هی خۆیەتی و کەسیش مافی ئەوەی نیە بۆمەبەستێکی تایبەتیی و بەرژەوەندیخوازی لە جەستەو بیرو هۆشی کەسی دیکە کەڵک وەربگرێ. بۆیە دەبێ رووناکبیران و چالاکانی مافەکانی مرۆڤ ئەو شەهامەتەیان هەبێ «نامووس» پێناسە بکەنەوە و رێگە نەدەرێ چی دیکە کەڵکی ئامرازی لەو جەستەیە وەربگیرێ.

ئەم وتارە لە ژمارە ٦٥٦ی رۆژنامەی کوردستاندا بڵاوبۆتەوە

۱۳۹۴ اردیبهشت ۱۶, چهارشنبه

چ دەبێ لەوانەوە فێربین!

کوێستان فتووحی
فەرخوندە کچێکی تەمەن ٢٧ ساڵە کە دژی دوعانووسی و خورافات بوو، لە ١٩ی مارسی ٢٠١٥ لە لایەن کۆمەڵێک مرۆڤی بێبەری لە هەستی ئینسانی بە تۆمەتی سووتاندنی قورئان لە ئەفغانستان کوشتیان و دواتر بەوەش نەوەستان تەرمەکەیان ئاگر تێبەرداو بەمەش هێندەی دیکە کێمو رقی ناو ناخیان هەڵڕشت.
رۆژێک دوای ئەم رووداوە ترسناکە، سەرکۆماری ئەفغانستان کومیتەیەکی تایبەتی بۆ لێکۆڵینەوە لە مەرگی ئەم کچە گەنجە پێک هێنا. ژنانی ئەفغانستان بە نارەزایەتی لەم کردەوە ترسناکەی ئەو پیاوانەی گیانیان لە فەرخوندە سەند، نەیانهێشت تاقە یەک پیاویش بچێتە ژێر دارەمەیتەکەی و بۆخۆیان نایانەسەر شانی خۆیان و بۆ ناشتنی بەرەو گۆرستان بردیان.
چەند رۆژ دواتر بە هەزاران کەس لە خەڵکی ئەفغانستان لە نێوخۆ و دەرەوەی وڵات خۆپیشاندانیان کرد و خوازیاری دادپەروەری بوون لە پەروەندەی لێکۆڵینەوە لە کوشتنی ئەم کچە لاوە‌دا.
چەند رۆژ دواتر پەروەندەکەی رەوانەی دادگا کرا. رێژەی تاوانبارنی ئەو قەتڵە و دەستبەسەرکرانیان رۆژ لەگەڵ رۆژ زیادی دەکرد و گەیشتە ٥٠ کەس. ٤٠ رۆژ دوای کوژرانی فەرخوندە، لە رێورەسمی چلەی دا بە هەزاران کەس بە وێنەی فەرخوندەوە بەشدار بوون و کۆمەڵێک کەس سەحنەی کوژرانی فەرخوندەیان بە (شانۆ) دروست کردەوە. بەڵام بەپێچەوانەی رۆژی کوژرانەکەی، کە هەموو ئەوانەی سەیری رووداوەکەیان دەکرد یان دەسخۆشیان بە قاتڵەکان دەگوت یان بێهەڵوێست بوون، ئەمجارەیان ئەوەی لەوێ بوون و سەیری ئەم رووداوە (شانۆییە)یان دەکرد، فرمێسکیان لەچاو دەهاتەخوار و نفرەتیان دەنارد بۆ ئەو جینایەتکارانەی ئەم رووداوەیان خوڵقاند.
٤٤ رۆژ دوای رووداوەکە، دادگای ئەفغانستان دادگایی کردنی ٥٠ کەسی بە شێوەی ئاشکارا بەڕێوەبرد و دەوڵەت لە تلەویزیونە نێوخۆییەکانی ئەفغانستانەوە ئەم دادگایی کردنەی بڵاو دەکردوە.
دوای ئەوەش دەوڵەت لە رێگای جۆراوجۆرەوە کەوتەخۆ بۆ شناسایی تاوانبارانی دیکەی ئەم رووداوە‌و خەڵاتی دیاری کرد بۆ ئەو کەسانەی کە تاوانبارەکانی دیکە بە دەوڵەت دەناسێنن.
هەر لەو پێوەندییەدا سێ کاربەدەستی دەوڵەتی کە لە فەیسبووک‌دا بە موافقەت لەگەڵ قەتڵەکە قسەیان کردبوو، لە سەر کارەکەیان دەرکران. مەلایەکی ناسراو کە رۆژەکانی پێشوو تەئیدی قەتڵی فەرخوندە کردبوو، بە رەسمی داوای لێبوردنی کرد. دەوڵەت کەوتە خۆ بۆ داخستنی شوێنی دۆعانووسان و ئەو کارە خورافییەی قەدەغە راگەیاند. لەوەش گرنگتر دەرگای ئەو مزگەوتەی لە شوێنی کوشتنەکەی فەرخوندە هەڵکەوتبوو، داخست. ناوی ئەو ئەفسەر و سەرباز و پۆلیسانەی کە شاهیدی رووداوەکە بوون و هیچ هەڵوێستێکیان نەگرت بۆ پێشگیری لە کوشتنی ئەو ئینسانە، دران بە دادستانی وڵات.
لەو ماوەدا چەند بنەماڵەیەک کە منداڵیان بووە و منداڵەکەیان کچ بووە، ناوی کچەکەیانناوە فەرخوندە!
هەموو ئەم مەسەلانە لە وڵاتێکی وەک ئەفغانستان کە هەمیشە وێنایەکی ناخۆشی لە هەموو بارێکەوە بە لای زۆربەمانەوە هەبووە، زۆر سەیر و لەلایەکی دیکەشەوە جێی دڵخۆشی بوون.
رووداوی کوشتنی فەرخوندە گۆڕانێکی لە بیر و زەینی زۆرانماندا بە نیسبەت کۆمەڵگەی ئەفغانستانەوە دروست کرد. ئەوەی بە نیسبەتی کوژرانی کچێک لە ئەفغانستان کرا، تا ئێستا هەرگیز لە مێژووی ئێراندا کە هەمیشە پێمان وابووە سەد قات لە هەموو بارێکەوە خەڵکەکەی پێشکەوتووتر لە خەڵکی ئەفغانستانن، بۆ ئەو جۆرە رووداو و کارەساتانە رووی نەداوە!
لە حاڵێک دا کوشتن لەسەر بیرورای جیاواز لە سیستمی کۆماری ئیسلامی دا هەر بووە و ئەوەی لە ئەفغانستان کۆمەڵە خەڵکێکی نەفام و نەزان لە دژی کچێکی جیابیر کردیان کردیان، لە ئێران رێژیمەکەی ٣٦ ساڵە ئەم کارە لەگەڵ خەڵکی جیابیر دەکا.
جگە لەوەش زۆر چیرۆکی تاڵمان لە نێو کۆمەڵگەی خۆمان بیستوە و دیتوە، تازەترین رووداو (خۆکوژیی کچێکی مهابادی لەترسی دەستدێژی پیاوێک)! کە گۆیا ئەو پیاوە هۆتێلدار بووە لە مەهاباد و ئەو کچەش لەو هوتێلە کاری کردوە، بەڵام کۆمەڵگەی کوردستان بەم رووداوانە داناچڵێ، هەڵوێست ناگرێ. ژنان ئەوندەی خەریکی عەملی جوانکاری و مۆد و مۆدیلاتن، نیو ئەوندە بیر لەو کارەساتانە ناکەنەوە کە چ بەسەر هاورەگەزەکانیان دێ! هەرچەند جارێ زووە بۆ بڕیار دان لەسەر بێهەڵوێستی خەڵک، بەڵام خۆزگە ئەم رووداوەی مەهاباد کۆتایی هەموو بێهەڵوێستییەکانی خەڵک بێ لە ئاست ئەو بەڵایانەی بەسەر مرۆڤەکانی ئەم وڵاتەمان دێ.
هەم لەلایەن رێژیمی کۆماری ئیسلامی لەسەر بیروڕای جیاواز رۆژانە خەڵک ئێعدام دەکرێ، هەم لەلایەن زۆر پیاوەوە بۆ دامرکاندنەوەی هەستە گڵاوەکانیان لە هیچ کردەوەیەکی نائینسانی خۆنابوێرن. رۆژێ هەر ژنە دەبێتە قوربانی توندوتیژی بەڵام خەڵک نەک هەڵوێست ناگرن بەڵکوو پاساویش بۆ موسەببەینی ئەو رووداوانە دێنننەوە.
وێڕای بەداخبوونم لەم رووداوە نوێیە، هیوادارم خەڵکی کوردستان بۆ ئەو جۆرە رووداوانە، هەڵوێست لە خەڵکی ئەفغانستانەوە فێر بن بە تایبەتی لە ژنانی ئەفغانستانەوە. بەسە بەرێژەی هەموو دنیامان چالاکی مەدەنی و سیاسی و فێمێنیستی هەیە!



رۆژێک بۆ ڕیزگرتن لە تێکۆشەرانی سەنگەری ئازادیی راگەیاندن‌

بوونی کاناڵە سەربەخۆکانی راگەیاندن و چاپەمەنیی ئازاد، یەکێکە لە فاکتەرەکانی دیموکراسی و خەڵکسالاری لە هەر وڵاتێک دا. ئەگەر لە وڵاتێک دا سێ روکنی سەرەکی (حکوومەت، پارلمان و دەزگای قەزایی) ئەرکەکانیان بە دروستی و بێ کەموکوڕییش بەڕێوە بەرن، بەبێ بوونی راگەیاندنی ئازاد و سەربەخۆ ناتوانین بڵێین ئەو وڵاتە دەسەڵاتێکی خەڵکسالاری هەیە. ئێستا بێنینە بەرچاو لە وڵاتێک کە بە هۆی لەسەرکار بوونی حکوومەتێکی نادیموکرات و پشتبەستوو بە ویلایەتی فەقیه، حاکمییەتی قانوون و دەوڵەت و یاسا هەموو لە ژێر فەرمانی ئەودا بێ، دەبێ هەلومەرجی دەزگاکانی راگەیاندن و رۆژنامەنووس و راگەیەندکار چۆن بێ؟! لە راستیدا لە وڵاتێک دا کە هەموو شتێ لە ژێر فەرمانی یەک کەس بە ناوی وەلیی فەقیه یا ڕێبەر دا بێ، نەک هەر ئازادیی راگەیاندن، لە هیچ بوارێک‌دا، ئازادی نابێ.
دەزگای راگەیاندن بەو مەرجەی ئازادیی هەبێ دەتوانێ دەور و نەخشی کاریگەری لە هەموو پرۆسەیەکدا هەبێ. یەکێکە لەو فاکتەرانە کە دەتوانێ لە پرۆسەی گەشەسەندنی کۆمەڵ‌دا، کاریگەریی دیار و بەرچاوی هەبێ. ئاراستە بەخشین و پێشکەوتنی سیاسی، کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی، ئابووریی هەر وڵاتێک لەگرەوی چەند فاکتەر دایە کە یەکیان بواری راگەیاندنی ئەو وڵاتەیە.
هەر وا کە سیستمی پەروەردەی وڵات دەتوانێ دەوری کاریگەری لە سڕینەوەی کولتووری دواکەوتوانە و دروست کردنی کەلتووری پێشکەوتوانە و پێگەیاندنی نەوەیەکی چاوکراوە و پێگەیشتوو دا هەبێ، ڕاگەیاندنیش دەتوانێ ڕۆڵی گەورە لە دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی رۆشنبیر، وشیار و چالاک و دروستکردنی رای گشتی و ئاراستەکردنی کۆمەڵگە بەرەو پێشەوە هەبێ. بە مەرجێک دەزگاکانی سەرکوت و سانسۆر دەسەڵاتییان بە سەر بواری راگەیاندن دا نەبێ.
ئازادیی راگەیاندن
رۆژی ٣ی مانگی مەی (١٣ی بانەمەڕ)ی هەموو سالێک لە لایەن رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان بە رۆژی جیهانیی ئازادیی چاپەمەنی (مطبوعات) دیاری کراوە.
راگەیاندن لە وڵاتە ئازاد و پێشکەوتووەکان‌دا گرنگییەکی زۆری پێ دەدرێ و گرنگتر لەوەش ئازادیی راگەیاندن یەکێکە لە فاکتەرەکانی دیموکراسی و ئازادی لە وڵات‌دا.
بە پێی ناوەرۆکی پەسندکراوە جیهانی و نێودەوڵەتییەکان هەموو تاکەکان مافی بە ئازادی دەربڕینی بیروبۆچوون و گوتن و نووسینیان هەیە.
رێژەی دەزگاکانی راگەیاندن، بوونی راگەیاندنی غەیرەدەوڵەتی و سەربەخۆ، جۆری قانوونەکانی راگەیاندن و ڕادەی سەرکوت، سانسۆر، زیندان و کوشتنی رۆژنامەنووسان و راگەیەندنکاران، لەو تایبەتمەندییانەن کە بۆ هەڵسەنگاندنی ئازادیی راگەیاندن لە وڵاتان‌دا لە لایەن رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکانەوە سەرنجیان دەدرێتێ. بەپێی هەڵسەنگاندنی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان، ئێران لەو بارەیەوە یەکێکە لەو وڵاتانەی کە ناوی لێ‌نراوە ٥ زیندانە گەورەکەی دنیا بۆ رۆژنامەنووسان و راگەیاندنکاران. هەر ئێستا لە ئێران نزیک بە ٥٠ رۆژنامەنووس و وبلاگنووس لە زیندان دان. جگە لەوانە بە دەیان و سەدان رۆژنامەنووس لەدەست سانسۆر و سەرکوت وڵاتیان بەجێ هێشتوە، یان دەستیان لە کاری نووسین هەڵگرتوە.
بۆ نموونە بە پێی قانوون لە ئێران دامەزرادندنی رادیۆ و تەلەویزیۆنی تایبەتی (خصوصی) قەدەغەیە کە ئەمە بۆخۆی یەکێکە لە هۆیەکانی ئەوەی کە لە ئێران ئازادیی راگەیاندن نیە.
بەپێی لێکۆڵینەوەی راپۆرتنێرانی بێسنوور ئێران لە نێو ١٨٠ وڵات دا، لە پێوەندی لەگەڵ ئازادیی راگەیاندن‌دا پلەی ١٧٣ی هەیە، واتە ١٧٣ وڵات هەن کە لە ئێران باشترن و تەنیا ٧ وڵات هەن کە لە خراپی دا لە پێشەوەی ئێرانن! ئەوە نیشان دەدا سەرەڕای ئیدیعاکانی روحانی، سەرۆککۆماری ئێران کە دەڵێ لە وڵاتی ئێمە هیچ کەس لە سەر رای جیاواز زیندانی ناکرێ، هەلومەرجی راگەیاندن و رۆژنامەنووسان نەک بەرەو باشی نەچووە، بەڵکوو بەرەو خراپتر چووە و لە ژێر پەردەی ئەمنییەت و ئاسایشی نەتەوەیی‌دا سانسۆر و سەرکوتی رۆژنامەنووسان زۆر بە توندی درێژەی هەیە.
جیی خۆیەتی لە رۆژی “جیهانیی ئازادیی چاپەمەنیی”دا یادێک بکەینەوە لە هەموو ئەو رۆژنامەنووسانەی لە ئێران و کوردستان بە هەستکردن بەبەرپرسیاریەتیی ئەو کارە گرنگەیان (رۆژنامەنووسی) چرای ئازادییان هەر بە رووناکی هێشتۆتەوە و خۆیان کردۆتە فیدای ئازادی و ئازاد ژیان، بە تایبەتی رۆژنامەنووسانی کورد وەک محەممەد سەدیقی کەبوودوەند، عەدنان حەسەن‌پوور، جەعفەر و خوسرەو کوردپوور و…کە زۆرترین نرخیان بۆ ئەو ئامانجە واتە ئازادیی راگەیاندن و راستگۆیی لەو بوارەدا داوە و ماوەی چەند ساڵێکە ژیان لە نێو زیندان‌دا تێپەڕ دەکەن. سڵاو لە هەموو ئەو مرۆڤانەی لە سەنگەری راگەیاندن دا، بۆ ئازادی و بەختیاریی مرۆڤەکان تێ دەکۆشن.



لە ژماره‌ ٦٥٥ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه‌

۱۳۹۴ فروردین ۳۱, دوشنبه

رۆژێک بۆ ژینگە دەرفەتێک بۆ ژیان


کوێستان فتوحی

ژینگە شوێنێکە ژیانی تێدایە.  ژیانی مرۆڤ، حەیوان‌، باڵەندەو دارو گوڵ و گیاو هەموو بوونەوەرەکانی سەر زەوی. گەر حەز لە ژیان دەکەین و ژیانمان پێخۆشە، گرنگە ژینگەکەشمان خۆشبوێ و وەک خۆمان بیپارێزین. ئەرکی پارستنی ژینگە لەسەرشانی مرۆڤە.  خۆشه‌ویستیی نیشتمان هه‌ر ئه‌وه‌ نیە دروشمی رەنگاورەنگ هەڵگرین و ئاڵاکەی به‌رز بکه‌ینه‌وه ‌‌و  به‌سه‌ر مێژووی‌ پڕله‌ خه‌بات و خۆڕاگریی ئینسانەکان له‌ دژی داگیرکه‌رانی خاکەکەی هه‌ڵبلێین، ئه‌وه‌ ته‌نیا لایه‌نێکیه‌تی لە خۆشەویستیی نیشتمان. که‌سێک یان کەسانێک که‌ به‌ڕاستی وڵاتی خۆیان خۆش بوێ‌و بیانهه‌وێ له‌ زیان‌و مه‌ترسییه‌کانی دوژمن بیپارێزن، ده‌بێ ئه‌و بەرپرسایەتیی و ده‌روه‌ستییه‌شیان تێدا بێ، ‌ ژینگه‌که‌ی، کە بەشێکە نیشتمانەکەی له‌ زبڵ‌وزاڵ‌و پاشماوه‌کان کە دوژمنی ژینگەن، بیپارێزن. 
ئەگەر پێمان وابێ پاراستنی ژینگە تەنیا ئەرکی دەسەڵات و دەوڵەت و ئەو لایەنانەی بودجە و سەروەت و سامانی وڵاتیان بەدەستەوەیە، خۆدزینەوەیە لە ئەرکێکی گرنگی مرۆڤانەی سەرشانمان.  بێگومان ئەوە راستە له‌ پله‌ی یه‌که‌م‌دا پاراستنی ژینگە له‌ده‌ستی ئه‌و هێز‌و لایه‌نانه ‌دایه‌ که‌ ده‌سته‌ڵات‌و سامان‌و بوودجه‌ی وڵاتیان به‌ده‌سته‌وه‌یه‌، بەڵام هەر تاکێکی کۆمەڵگەش دەتوانێ لەم ئەرکە گرنگەدا هاوکار و بەشدار بێ.  
 هەموومان بۆ خۆمان و منداڵ و ئازیزەکانمان ئارەزووی ژینگەیەکی جوان و خاوێن‌‌ و ئارام دەکەین. پێشمانخۆشە دوای هەموو هیلاکی و قەرەباڵغییەکانی شوێنی ژیان و کارمان، جاروبار بۆ حەسانەوە و ئارمبوونەوە بچینە داوێنی سروشت و چێژ لە جوانییەکانی ببینین. بەتایبەتی لە وەرزی بەهاردا کە وەرزی سەیران و چێژ وەرگرتنە لە جوانییەکانی سروشت. کەوایە با ئەو مافەش بۆ سروشت بە هەموو پێکهاتەکانیەوە بە رەوا بزانین.  ئەگەر سروشت جوانی و ئارامییمان پێ دەبەخشێ، پێویستە و ئەرکە لەسەرمان ئێمەش مێهرەبان بین لەگەڵی و بیپارێزین لە ناشیرینی و نامێهرەبانییەکانی دەستی خۆمان. 
پارێزگاری لە ژینگە! ئەو وشە جوانەی کە بەگوێی زۆربەمان ئاشنایە. کە وایە ئاشنایەتی لەگەڵ ئەم وشەیە ئەرکێکی ئینسانی و نیشتمانیشمان دەخاتەسەر شان.  ئەگەر بڕوانینە رێگاکانی پارێزگاری لە ژینگە  و سروشتی دەوروبەرمان، رەنگە ئەرکی ئێمە تاکەکان سادە و چووک بێنە بەرچاو، بەڵام لە عەینی چووکی‌دا بەرێوەنەبردنی ئەوانەن دەتوانن ئاکامی نەرێنییان بۆ دواڕۆژی وڵات و ئینسانەکانی بەدواوە بێ. بۆ نموونە فڕێدانی تەنیا کیسەیەکی پەلاستیکی رەنگە پێمان وابێ ئاساییە و گاریگەرییەکی زۆر خراپی نەبێ لەسەر زەوی، بەڵام ئەگەر بزانین هەر ئەو کیسەیە زیانەکەی بۆ سروشت و بۆ گیانلەبەرانی دیکە چ دەبێ، هەرگیز ئەو کارە ناکەین. هەر ئەو کیسەیە بە دەیان و سەدان ساڵ دەکێشێ تاکوو ئاسەواری لەسەر خاک دەسڕرێتەوە. هەر ئەو کیسەیە جگە لەوەی زەوی ناحەز و ئاوەکانی ژێر زەوی پیس دەکا، رەنگە گیانلەبەرێکیش بکوژێ،  چونکە لە لاق و سەروملی باڵندەیەک دەهاڵێ و دواتر بە لەناوچوونی کۆتایی بێ. 
رۆژهەڵاتی کوردستان و نەریتێکی جوان

ژینگەی خاوێن، نیشانەی ئاگایی و وشیاریی کۆمەڵگەیە.  کۆمەڵگه‌ی  پێشکەوتوو  پێویستی بە  پێشزەمینەی  فەرهەنگی و فکری هەیە کە  کەلتووری ژینگەپارێزی یەکێکە لەو پێشزەمینانە کە  کۆمەڵگە بۆ ئامانجە ئامادە دەکا. ژینگەپارێزی و ژینگه‌دۆستی، ئەو نه‌ریتە جوان‌و و ئەو ئەرکە ئینسانی و نیشتمانییەیە کە  چه‌ند ساڵێکه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان له‌نێو خەڵکی ئاگا و بەتایبەتی چالاکان و  تێکۆشه‌رانی مه‌ده‌نی و ژینگەپارێزی‌ ده‌ستی پێ‌کردوه ‌و،  به‌خۆشییه‌وه‌ خەریکە لە زۆربەی شارو ناوچەکان ‌په‌ره‌ دەستێنێ.  
وەڕێ خستنی کەمپەین‌و چالاکیی ژینگەپارێزی وەک؛ رێگرتن له‌ سووتاندنی دارستان و لێرەوارەکان‌، ئازادکردنی باڵنده‌کێوییه‌کان، شکاندنی تفه‌نگه‌ راوییەکان‌و هەرەوەزی بۆ پاکوخاوێنی سه‌یرانگه‌و شوێنه‌گشتییه‌کان، کۆڕ و کۆبوونەوەی جەماوەری بۆ ئاگایی دان بە خەڵک‌، لەناوبردنی قلیانەکان و .... هه‌موو ئه‌وانه‌ دانانی بناغه‌ی ئه‌و فه‌رهه‌نگە جوانەیە کە بە خۆشییەوە لە زۆر شار و ناوچەی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆتە ئەرک. هەر رۆژە هەواڵی چالاکییەکی لەم چەشنە لە شارێک و ناوچە و گوندێک بڵاو دەبێتەوە. رەنگە لەم رۆژگارە پڕ لە جەنجاڵ و پڕ لە شەڕو ئاژاوەدا، ئەوجۆرەکارانە بچووک بێنەبەرچاو، بەڵام هەر ئەو کارانەیە ئەوکەلتوورە دروست دەکەن کە ئینسانەکان داهاتوویەکی رووناکتر بۆخۆیان و نەوەکانی داهاتوو بنیات بنێن و  نیگەرانی مەترسییەکانی پیسبوونی ئاووهەوا نەبن.  ئه‌گه‌ر تێکۆشه‌رانی ژینگه‌پارێز و ژینگە دۆست له‌ کوردستان به‌مشێوه‌یه‌ی ئێستا  بەردەوام کار بۆ ئه‌م عه‌قڵیه‌ته‌ بکه‌ن‌و په‌ره‌ی پێ‌بده‌ن، ئەگەر کاناڵەکانی راگەیاندنی کوردستان هاوکار و رێنیشاندەری خەڵک بۆ چەسپاندنی کەلتووری ژینگەپارێزی بن،  به‌ دڵنیاییه‌وه‌  کۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی کوردستان داهاتوویەکی روون و گه‌شتری ده‌بێ و خۆی ئامادە دەکا بۆ پێشکەوتنی زیاتر و گەورەتر.
رۆڵ و ئەرکی ژنان 
لە کوردستان هەروەک وڵاتانی پێشکەوتووی جیهان، منداڵان له‌گه‌ڵ  زەویی ‌و ئاسمان‌و گیانله‌به‌ران  رووحێکی پاک‌و بێگه‌ردیان هه‌یه،‌ بەڵام هەرکە گه‌وره‌ ده‌بن زۆربه‌یان به‌داخه‌وه ‌ ‌له‌گه‌ڵ سروشت‌و گیانله‌به‌ران دڵڕه‌قانه‌ ده‌جووڵێنه‌وه‌. ئەوەی منداڵان والێ‌دەکا و کەسایەتییانی لەسەر بنیات دەنرێ، رەفتاری گەورەکانەوە. منداڵان تا ئەمڕۆش زۆرتر هه‌ر نامێهره‌بانییان له‌گه‌ڵ سروشت‌و گیانله‌به‌ران له‌ گه‌وره‌کانەوە بینیوە و فێر فێربوون. بەتایبەتی ئازاردانی حەیوانات و گیانلەبەران یەکێکە لە کەلتوورە ناشایستەکانی کۆمەڵگەی ئێمە.  بۆیە لەم پێوەندییەدا دایک دەتوانێ گەورەترین رۆڵی لە دروستکردنی کەلتووری ژینگە پارێزی‌‌و نەوەیەکی مێهرەبان لەگەڵ سروشت و گیانلەبەران هەبێ. 
پاراستنی ژینگه‌ ئه‌مڕۆکه ‌وه‌ک یه‌کێک له‌ گرنگترین بنه‌ماکانی گه‌شه‌سه‌ندنی جیهانییە و پێویستیی به‌ به‌شداریی راسته‌قینه‌‌و ئاگایی کۆمه‌ڵگه ‌هه‌یه‌. ژنان به‌ هۆی ئه‌وه‌ی نه‌خش و رۆڵی زۆرتریان له‌ ئیداره‌ی بنه‌ماڵه‌ و په‌روه‌رده‌ و فێرکردنی منداڵ‌دا هه‌یه‌، ده‌توانن وه‌ک هێز‌یکی کاریگه‌ر، هه‌ر وه‌ک چۆن ده‌توانن نیگابان و پارێزه‌ری منداڵه‌کانیان بن، هه‌ر ئاواش ده‌توانن نیگابان‌و پارێزه‌ری ژینگه‌ بن‌و ئەم نەریتە جوانە بگوازنەوە بۆ نەوەکانی داهاتوو. 
هه‌رکه‌س له‌ئاست خۆیه‌وه‌ به‌تایبه‌تی دایکان‌و باوکان له‌م بواره‌وه‌ ئه‌رکێکی زۆر به‌رپرسانه‌یان له‌سه‌رشانه‌. ئه‌وان دەتوانن نه‌وه‌یه‌ک بۆ ئه‌و نیشتمانه‌ په‌روه‌رده‌ بکه‌ن که‌ سروشتیان خۆشبوێ‌و رێزی لێ‌بگرن‌و لەگەڵ خۆپاراستن لە هێندێک گیانلەبەری مەترسیدار، پێوه‌ندییه‌کی دۆستانه و مێهرەبانانە‌یان له‌گه‌ڵیان‌دا هه‌بێ.  ئه‌مانه‌ ده‌بێ وه‌ک تایبه‌تمه‌ندیی به‌رزو جوانی ئینسان سه‌یر بکرێ‌.  ‌گه‌وره‌کان به‌رپرسن له‌ ئاست سروشت‌دا به‌ هه‌موو پێکاهاته‌کانیه‌وه‌.‌ ئارامی‌و خۆشی‌ ته‌نیا مافی ئینسان نیه‌، به‌ڵکوو گیانله‌به‌ران‌و سروشتیش ئه‌و مافه‌یان هه‌یه‌ که‌ رێزیان لێ‌بگیرێ. 
ئه‌و ره‌وته‌ی له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان له‌ لایه‌ن تێکۆشه‌رانی ژینگه‌پارێزه‌وه‌ ده‌ستی پێکردوه‌، ده‌بێ وه‌ک خه‌باتێکی نیشتمانی و ئینسانی ببینرێ‌و به‌پێزانینه‌وه‌ سەیری بکرێ. بە تایبەتی ئەو لایەنانەی میدیا و کاناڵی راگەیاندنیان لەبەردەست دایە، وەک ئەرکێکی کەلتووری بە هیچ بیانوویەک لایەنی ژینگەپارێزی نابێ لەبیر بکەن‌ و وەک بەشێک لە خەباتی خۆیانی بزانن.  کوردستان نیشتمانێکی جوانه‌، پارێزگاری له‌وجوانییه‌، ئه‌رکی هه‌موو تاکێکی ئه‌و وڵاته‌یه‌. 
به‌و هیوایه‌ ره‌وتی پارێزگاری له‌ژینگه‌ لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان ببێته‌ که‌لتوورێکی گشتی‌و هه‌موو لایه‌ک به‌ئه‌رکی نه‌ته‌وه‌یی‌، نیشتمانی و ئینسانی بزانن‌‌و منداڵانی داهاتووی ئه‌م نیشتمانه‌ دوور لە نەخۆشییەکان کە زۆرتر بەهۆی پیسبوونی ئاو و هەواوەیە،  داهاتوویه‌کی گه‌ش و خاوێن چاوه‌ڕوانییان بکا.