نوشته شده در دوشنبه بیستم
اردیبهشت 1389 ساعت 11:21 شماره پست: 134
ئه م
وتاره که لێره‌دا ده‌خرێته به ر سه رنجی خوێنه ران، له دوو رێوڕه سم دا که به بۆنه
ی 112 ساڵه ی رۆژنامه نووسیی کوردییه وه، له شاری کۆیه و له بنکه ی ده فته ری
سیاسی حیزبی دێموکراتی کوردستان، به ڕێوه چوون پێشکه ش کراوه:
مەبەست لە رۆژنامەنووسیی شاخ
چەمكی «رۆژنامەنووسیی شاخ» لەمێژ نیە پەیدا بووە. ئەگەرچی نازانم ئەم چەمكە یەكەم جار، كەی و لەلایەن چ كەسێكەوە و لە كوێ دا بەكار هێنراوە، بەڵام وا تێدەگەم كە لە دوای راپەڕینی 1991ە وە، وەكوو چەمكێك بەكار هێنراوە. دیارە پێشتر، بە تایبەتی لە دەیەی 80ی زایینی دا، زاراوە و دەستەواژەی وەك «چاپەمەنیی شاخ» یا بڵاوكراوەكانی شاخ بەكار دەهێنران. ئەم جۆرە ناوانەش لە بەرامبەر «رۆژنامەكانی شار» دا سەریان هەڵدا. بەر لەم جۆرە ناو و زاراوانەش، كۆمەڵێك ناو و زاراوەی دیكە، هاتبوونە نێو ئەدەبیاتی كوردی كە پاشگری شۆرشیان لەگەڵدا بوو. بۆ نموونە «نەخۆشخانەی شۆرش»، «قوتابخانەی شۆرش» یان «مامۆستای شۆرش». دیارە ئەم ناوانە لە بەرامبەر دەزگا و دامەزراوەی دەوڵەتی و حكوومەتی دا، پەیدا بوون. شاخ، سەمبولی خەبات بوو، هەرێمی دەسەڵاتدارەتیی شۆرشی كورد بوو. شار، شاری داگیركراو، ئەو شوێنە بوو كە بە پێی رێوشوێن و فەرمانی حكوومەتی دژە كوردەوە بەڕیوە دەچوو. لە شاخ، یاخیبوون لە ستەم و دیكتاتۆری هەبوو، شۆرش و پێشمەرگە هەبوو، ئازادی و سەربەستی هەبوو. لە شار زەبر و زەنگی دیكتاتۆری، سەركوت و سانسۆر هەبوو. ئەم كتێب و گۆڤار و بڵاوكراوانەی لە شاخ دەردەچوون، مینبەری شۆرشگێڕان و ئازادیخوازان بوون. هەڵوێست و بیروڕای سیاسیی پارتە كوردەكان و خۆزگە و ئاواتەكانی خەباتگێڕان و تێكۆشەرانی كوردستانیان بڵاو دەكردەوە. بەڵام چاپەمەنیی شار، مەگەر لە توێی رەمز و ئیشارەدا، ئەگینا نەیاندەتوانی قسەی دڵی خەڵك بكەن و لە ئازادی بێبەش بوون. دیارە كەرەستە و ئامراز و ئیمكاناتێكیش كە رۆژنامەی شار و شاخیان پێ چاپ دەكرا، جیاواز بوون. هی شار، پێشكەوتوو و گەورە بوون. هی شاخ سادە و ساكارو بچووك بوون.
چەمكی «رۆژنامەنووسیی شاخ» لەمێژ نیە پەیدا بووە. ئەگەرچی نازانم ئەم چەمكە یەكەم جار، كەی و لەلایەن چ كەسێكەوە و لە كوێ دا بەكار هێنراوە، بەڵام وا تێدەگەم كە لە دوای راپەڕینی 1991ە وە، وەكوو چەمكێك بەكار هێنراوە. دیارە پێشتر، بە تایبەتی لە دەیەی 80ی زایینی دا، زاراوە و دەستەواژەی وەك «چاپەمەنیی شاخ» یا بڵاوكراوەكانی شاخ بەكار دەهێنران. ئەم جۆرە ناوانەش لە بەرامبەر «رۆژنامەكانی شار» دا سەریان هەڵدا. بەر لەم جۆرە ناو و زاراوانەش، كۆمەڵێك ناو و زاراوەی دیكە، هاتبوونە نێو ئەدەبیاتی كوردی كە پاشگری شۆرشیان لەگەڵدا بوو. بۆ نموونە «نەخۆشخانەی شۆرش»، «قوتابخانەی شۆرش» یان «مامۆستای شۆرش». دیارە ئەم ناوانە لە بەرامبەر دەزگا و دامەزراوەی دەوڵەتی و حكوومەتی دا، پەیدا بوون. شاخ، سەمبولی خەبات بوو، هەرێمی دەسەڵاتدارەتیی شۆرشی كورد بوو. شار، شاری داگیركراو، ئەو شوێنە بوو كە بە پێی رێوشوێن و فەرمانی حكوومەتی دژە كوردەوە بەڕیوە دەچوو. لە شاخ، یاخیبوون لە ستەم و دیكتاتۆری هەبوو، شۆرش و پێشمەرگە هەبوو، ئازادی و سەربەستی هەبوو. لە شار زەبر و زەنگی دیكتاتۆری، سەركوت و سانسۆر هەبوو. ئەم كتێب و گۆڤار و بڵاوكراوانەی لە شاخ دەردەچوون، مینبەری شۆرشگێڕان و ئازادیخوازان بوون. هەڵوێست و بیروڕای سیاسیی پارتە كوردەكان و خۆزگە و ئاواتەكانی خەباتگێڕان و تێكۆشەرانی كوردستانیان بڵاو دەكردەوە. بەڵام چاپەمەنیی شار، مەگەر لە توێی رەمز و ئیشارەدا، ئەگینا نەیاندەتوانی قسەی دڵی خەڵك بكەن و لە ئازادی بێبەش بوون. دیارە كەرەستە و ئامراز و ئیمكاناتێكیش كە رۆژنامەی شار و شاخیان پێ چاپ دەكرا، جیاواز بوون. هی شار، پێشكەوتوو و گەورە بوون. هی شاخ سادە و ساكارو بچووك بوون.
رۆژنامەنووسیی شاخ لە رۆژهەڵاتی كوردستان
زۆرجار كاری رۆژنامەنووسی لە دوورەوڵاتی ( تاراوگە) و لە شاخ، وەكوو یەك سەیریان دەكرێ. كە جێی خۆیەتی جیاوازی لە نێوان ئەم دوو جۆرە رۆژنامەیە دابنرێ. ئەگەر لەم روانگەیەوە بۆ مەسەلەكە بچین، رۆژنامەنووسیی شاخ لە رۆژهەڵاتی كوردستان، بە سێ قۆناغ دا تێپەڕ دەبێ.
قۆناغی یەكەم: پێش سەركەوتنی شۆرشی 1979ی ئێران
لە رووخانی كۆماری كوردستانەوە تا سەركەوتنی شۆرشی 1979ی گەڵانی ئێران سێ جۆر رۆژنامەنووسی لە رۆژهەڵاتی كوردستان هەبووە:
ئەلف: رۆژنامەنووسیی كوردیی رێگە پێدراو لە لایەن رێژیمی شایەتییەوە، كە دوو هەولأ دەگرێتەوە:
یەكەم، حەوتوونامەی «خۆرنشین»، كە لە ساڵانی 1951 و 1952دا لە تاران 15 ژمارەی ڵابڵاو بۆتەوە و، بە زمانی كوردی و فارسی دەرچووە.
دووهەم: رۆژنامەی «كوردستان» كە عەبدولحەمید بەدیع زەمانی بەڕێوەبەر و خاوەن ئیمتیازی بووە، لە ساڵی 1959وە هەتا1964 لە تاران دەردەچوو و لە دەرەوەی ئێران بڵاودەكرایەوە.
ب: رۆژنامەنووسیی كوردی بە نهێنی، كە بریتییە لە چەند هەوڵێكی رێبەران و تێكۆشەرانی حیزبی دیموكراتی كوردستان لە نێوخۆی ئێران (وەك نموونە چاپی رۆژنامەی كوردستان بە نهێنی لە شاری تەورێز لە دوای كودیتای 28ی گەلاوێژ).
ج: رۆژنامەنووسیی كوردی لە تاراوگە ـ كە دەرچوونی رۆژنامەی «كوردستان»ی حیزبی دیموكراتی كوردستان لە باكۆ، لە ئورووپا و لە بەغدا لە سێ دەورەوی جیاوازدا، دەگرێتەوە.
هەر لەم خانەیەدا، هێندێك هەوڵ دەبینرێن كە دەكرێ بە رۆژنامەنووسیی كوردی لە شاخ ناودێریان بكەین: بۆ نموونە بڵاوكراوەی «رێگا» كە ساڵی 1948 بە دوای رووخانی كۆماری كوردستان دا لە لایەن مامۆستا حەسەنی قزڵجی و غەنی بلووریان، یەك ژمارەی ڵا بڵاو بۆتەوە.
یان بڵاوكراوەی «تیشك» كە كومیتەی شۆرشگێڕی حیزبی دیموكراتی كوردستان لە ساڵانی 1966 و 1967 دا چەند ژمارەیەكی ڵابڵاو كردۆتەوە.
ئەمانە بۆیە دەكرێ لە خانەی رۆژنامەنووسیی شاخ دا دایان بنێین چونكە لە كوردستان، لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی شۆرش و بەبێ ئیزن و ئاگاداریی هیچ حكوومەتێك، دەردەچوون.
زۆرجار كاری رۆژنامەنووسی لە دوورەوڵاتی ( تاراوگە) و لە شاخ، وەكوو یەك سەیریان دەكرێ. كە جێی خۆیەتی جیاوازی لە نێوان ئەم دوو جۆرە رۆژنامەیە دابنرێ. ئەگەر لەم روانگەیەوە بۆ مەسەلەكە بچین، رۆژنامەنووسیی شاخ لە رۆژهەڵاتی كوردستان، بە سێ قۆناغ دا تێپەڕ دەبێ.
قۆناغی یەكەم: پێش سەركەوتنی شۆرشی 1979ی ئێران
لە رووخانی كۆماری كوردستانەوە تا سەركەوتنی شۆرشی 1979ی گەڵانی ئێران سێ جۆر رۆژنامەنووسی لە رۆژهەڵاتی كوردستان هەبووە:
ئەلف: رۆژنامەنووسیی كوردیی رێگە پێدراو لە لایەن رێژیمی شایەتییەوە، كە دوو هەولأ دەگرێتەوە:
یەكەم، حەوتوونامەی «خۆرنشین»، كە لە ساڵانی 1951 و 1952دا لە تاران 15 ژمارەی ڵابڵاو بۆتەوە و، بە زمانی كوردی و فارسی دەرچووە.
دووهەم: رۆژنامەی «كوردستان» كە عەبدولحەمید بەدیع زەمانی بەڕێوەبەر و خاوەن ئیمتیازی بووە، لە ساڵی 1959وە هەتا1964 لە تاران دەردەچوو و لە دەرەوەی ئێران بڵاودەكرایەوە.
ب: رۆژنامەنووسیی كوردی بە نهێنی، كە بریتییە لە چەند هەوڵێكی رێبەران و تێكۆشەرانی حیزبی دیموكراتی كوردستان لە نێوخۆی ئێران (وەك نموونە چاپی رۆژنامەی كوردستان بە نهێنی لە شاری تەورێز لە دوای كودیتای 28ی گەلاوێژ).
ج: رۆژنامەنووسیی كوردی لە تاراوگە ـ كە دەرچوونی رۆژنامەی «كوردستان»ی حیزبی دیموكراتی كوردستان لە باكۆ، لە ئورووپا و لە بەغدا لە سێ دەورەوی جیاوازدا، دەگرێتەوە.
هەر لەم خانەیەدا، هێندێك هەوڵ دەبینرێن كە دەكرێ بە رۆژنامەنووسیی كوردی لە شاخ ناودێریان بكەین: بۆ نموونە بڵاوكراوەی «رێگا» كە ساڵی 1948 بە دوای رووخانی كۆماری كوردستان دا لە لایەن مامۆستا حەسەنی قزڵجی و غەنی بلووریان، یەك ژمارەی ڵا بڵاو بۆتەوە.
یان بڵاوكراوەی «تیشك» كە كومیتەی شۆرشگێڕی حیزبی دیموكراتی كوردستان لە ساڵانی 1966 و 1967 دا چەند ژمارەیەكی ڵابڵاو كردۆتەوە.
ئەمانە بۆیە دەكرێ لە خانەی رۆژنامەنووسیی شاخ دا دایان بنێین چونكە لە كوردستان، لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی شۆرش و بەبێ ئیزن و ئاگاداریی هیچ حكوومەتێك، دەردەچوون.
قۆناغی دووهەم: لە دوای كشانەوەی حیزبەكانی رۆژهەڵاتی
كوردستان بۆ چیاكان هەتا نیشتەجێ بوونیان لە قووڵایی خاكی باشووری كوردستان دا (لە
1980 هەتا نێوەڕاستەكانی دەیەی 90):
ئەم قۆناغە لە راستیدا دیارترین و گرنگترین قۆناغ لە مێژووی رۆژنامەنووسیی شاخ لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەگرێتەوە.
هێندێك لە تایبەتمەندییەكانی ئەم قۆناغە:
1ـ رادیۆ، وەك راگەیەنێكی خێرا كە دەتوانێ سەر بە هەر ماڵێك دا بكا، دێتە نێو رۆژنامەنووسیی شاخەوە. بە تایبەتی دوو رادیۆی دەنگی كوردستانی ئێران(سەر بە حیزبی دیموكرات) و رادیۆی دەنگی شۆرشی ئێران(سەر بە كۆمەڵە)، دەورێكی گرنگیان دەگێڕا.
2ـ بڵاوكراوە كوردییەكان لە چیا و لە ناوچەی شاخاوی و بە كەرەستە و ئیمكاناتی سەرەتایی چاپ و بڵاو دەبوونەوە.
3ـ زۆربەی هەرە زۆری بڵاوكراوەكان، سەر بە حیزب و رێكخراوە سیاسییەكان بوون. تەنیا نموونەیەكی ناحیزبی كە هەبووە و دەكرێ ئاماژەی پێ بكەین بڵاوبوونەوەی 3 ژمارەی گۆڤاری «نووسەری چیا» لە لایەن موحسین شاسوارییەوە لە ساڵانی 1984 و 1985دا بووە.
4ـ ئەو چاپەمەنییانەی بڵاو بوونەتەوە، لە رووی فۆرم و نێوەرۆكەوە، زۆربەیان گۆڤار بوون. تەنانەت «كوردستان» ئورگانی حیزبی دیموكراتی كوردستانیش كە ناوی رۆژنامەی لەسەر بووە. بە شێوەی مانگانە دەرچووە و بە هۆی هەلومەرجی نالەباری شاخ، لە قەوارەیەكی بچووك دا دەرچووە.
5 ـ بڵاوكراوەكان بەم هۆیەوە كە سەر بە حیزب و رێكخراوە سیاسییەكانی ئۆپۆزیسیۆنی كۆماری ئیسلامی بوون، بە نهێنی لە رۆژهەڵاتی كوردستان بڵاو بوونەتەوە و تەنیا ژمارەیەكی كەم لە لایەنگرانی حیزبە سیاسییەكان دیتوویانن.
6ـ لە باری نێوەرۆكەوە، زۆرتر بایەخیان داوە بە وتاری سیاسی و بەیاننامەی حیزبی و چالاكیی پێشمەرگە و تێكۆشانی حیزبەكان لە دەرەوەی وڵات.
7ـ جۆراوجۆری لە نێو بڵاوكراوەكان دا بەدی دەكرێ:
ئه‌لف: لە باری سیاسییەوە، سەر بە حیزب و رێكخراوی جۆراوجۆرن: حیزبی دیموكرات، حیزبی كومونیست (كۆمەڵە)، رێكخراوی خەبات، بۆ ماوەیەكی كورتیش كۆمەڵەی یەكسانی، هەركامیان چاپەمەنیی جۆراوجۆری تایبەت بە خۆیان هەبووە.
ب: هەر كام لەو حیزبانە هەوڵیان داوە جگە لە بڵاوكراوەی ئورگان كە سیاسی بووە گۆڤاری جۆراوجۆری دیكەیان هەبێ. وەك گۆڤاری فەرهەنگی و هونەری، ئیدئۆلۆژیك، نێوخۆیی.
لەم نێوەدا حیزبی دیموكرات زۆرترین پشكی بەردەكەوێ. چونكە جگە لەوەی زۆر لە رێكخراوەكانی شارستانی ئەم حیزبە بۆ ماوەی چەند ساڵێك ئورگان و بڵاوكراوەی تایبەت بە خۆیان هەبووە و لە شاخ بڵاویان كردۆتەوە، هەواڵنامە، گۆڤاری تایبەت بە لاوان، تایبەت بە پێشمەرگە، تایبەت بە رۆشنبیریی گشتییان هەبووە.
8ـ بڵاوكردنەوەی نووسین بە ناوی نووسەرانەوە لە چاپەمەنیی حیزبیدا، بە تایبەتی لە بڵاوكراوەی ئورگان دا لە سەرەتاوە بە كەمی دەبینرێ. دواتر لەگەڵ بڵاوبوونەوەی گۆڤارە ئەدەبی و گشتییەكان دا، ناوی نووسەران (جا ناوی راستەقینە یا ناوی خوازراو) بەدی دەكرێ. لە ساڵانی كۆتایی ئەم قۆناغەدا، لە ئورگانی حیزبی كومونیست و حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران، رێبەرایەتیی شۆرشگێڕ دا، ناوی نووسەران بەرچاو دەكەوێ.
9ـ ژنان، لە نووسین و بەڕێوەبردنی رۆژنامەنووسیی شاخ لەم قۆناغەدا كەمترین رۆڵیان هەیە. ئەگەر دەورێكیشیان بووبێ، كاری تایپ لە چاپەمەنیی حیزبەكان و بێژەری لە رادیۆكانی شاخ بووە. بەڵام وەك نووسەر و بەڕێوەبەر كەسێكی دیار بەدی ناكرێەم.
قۆناغی سێهەم: لە نێوەڕاستەكانی دەیەی 1990ەوە تا ئێستا:
لە نێوەڕاستەكانی دەیەی 1990ەوە، حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە ناوچە شاخاوییە سنوورییەكانی نێوان ئێران و عێراق، دێنە نێو قووڵایی خاكی باشووری كوردستان. چەند گۆڕانێك بەسەر رۆژنامەنووسیی ئەو حیزبانەدا دێ:
1ـ لە چیاكانی سەرسنوور دادەگەڕێن و لە نزیك شارەكان دەگیرسێنەوە،
2ـ واز لە دەركردنی رۆژنامە بە تایپ و تەكسیر دێنن، دەبنە خاوەنی كامپیوتێر و زیاتر لە چاپخانەكانی كوردستانی عێراق، رۆژنامەكانیان چاپ دەكەن،
3ـ فۆرمی رۆژنامەكانیان دەگۆڕن، گەورەیان دەكەنەوە و كەڵك لە وێنە و هێندێك جار رەنگی جۆراوجۆر وەردەگرن،
4ـ لە دوای ساڵی 2000، بەرە بەرە دەستیان بە ئینترنێت رادەگا و ئەمەش لە دوو بوارەوە كاریگەریی دەبێ لەسەریان، هەم ئاسانتر لە پێشوو زانیاری بەدەست دێنن، هەم لە رێگای ئیمەیلەوە و بە هۆی ماڵپەڕەكانیانەوە، خێراتر بڵاوكراوەكانیان دەگەیەننە دەست خوێنەرانیان،
5ـ لە ژێر كاریگەریی كۆمەڵێك فاكتەردا، هێندێك لە گۆڤار و رۆژنامە كوردییەكانی حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە داخراویی سیاسی و ئیدئۆلۆژیك تا رادەیەك دوور دەكەنەوە و لە جاران كراوەتر دەبن.
6ـ لە دەیەی دووهەمی ئەم قۆناغەدا، گۆڤاری تایبەت بە ژنان و منداڵانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە دایك دەبن. دیارە پێشتریش (هەم لە سەردەمی كۆماری كوردستان و هەم لە یەك دوو ساڵی یەكەمی دوای رووخانی رێژیمی شایەتی دا نموونەی بڵاوكراوەی تایبەت بە توێژێكی كۆمەڵ هەبوو، كە لە 2 ـ 1 ژمارە تێپەڕی نەكردبوو. بەڵام ئەمجارە ئەم جۆرە گۆڤارانە بەبەردەوامی بڵاو دەبنەوە.
7ـ نەسڵێكی تازە بە روانینێكی نوێوە دێنە نێو گۆڕەپانی رۆژنامەنووسیی رۆژهەڵاتی كوردستان لە تاراوگە. نەسڵێك كە لە ژێر كاریگەریی پێشكەوتنەكانی رۆژنامەنووسیی ئێران دان.
8ـ گۆڤار و بڵاوكراوە و كاری رۆژنامەنووسی لە بازنەی حیزبەكان دێتەدەر و كەسان و گرووپی سەربەخۆ بۆخۆیان گۆڤار و سایتی سەربەخۆ بۆ باس لە پرسەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان وەڕێ دەخەن.
9ـ كاناڵی ئاسمانیی تەلەڤیزیۆنی و میدیای ئەلكترۆنی دێتە نێو كاروانی رۆژنامەنووسیی كوردیی رۆژهەڵاتی كوردستان لە تاراوگە.
10ـ بەشێكی بەرچاو لەو رۆژنامەنووسانەی ئەزموونی رۆژنامەنووسیی شاخیان هەبوو، تێكەڵ بە كاری رۆژنامەنووسیی لە هەرێمی كوردستان دەبن.
11ـ بەرە بەرە ژنان، وەك نووسەر، وەرگێڕ، ئەندامی دەستەی نووسەران، دیزاینێر، لە گۆڤار و رۆژنامەكان و وەك بەڕێوەبەری بەرنامەی رادیۆیی و تەلەڤیزیۆنی، دیار دەكەون.
12ـ زۆر چەمك و دیاردە و رەهەند كە لە قۆناغەكانی پێشتر دا پشتگۆێ خرابوون، لەم قۆناغەدا، ئاوڕیان لێ دەدرێتەوە، بە تایبەتی لە بواری فكری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدا.
ئەم قۆناغە لە راستیدا دیارترین و گرنگترین قۆناغ لە مێژووی رۆژنامەنووسیی شاخ لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەگرێتەوە.
هێندێك لە تایبەتمەندییەكانی ئەم قۆناغە:
1ـ رادیۆ، وەك راگەیەنێكی خێرا كە دەتوانێ سەر بە هەر ماڵێك دا بكا، دێتە نێو رۆژنامەنووسیی شاخەوە. بە تایبەتی دوو رادیۆی دەنگی كوردستانی ئێران(سەر بە حیزبی دیموكرات) و رادیۆی دەنگی شۆرشی ئێران(سەر بە كۆمەڵە)، دەورێكی گرنگیان دەگێڕا.
2ـ بڵاوكراوە كوردییەكان لە چیا و لە ناوچەی شاخاوی و بە كەرەستە و ئیمكاناتی سەرەتایی چاپ و بڵاو دەبوونەوە.
3ـ زۆربەی هەرە زۆری بڵاوكراوەكان، سەر بە حیزب و رێكخراوە سیاسییەكان بوون. تەنیا نموونەیەكی ناحیزبی كە هەبووە و دەكرێ ئاماژەی پێ بكەین بڵاوبوونەوەی 3 ژمارەی گۆڤاری «نووسەری چیا» لە لایەن موحسین شاسوارییەوە لە ساڵانی 1984 و 1985دا بووە.
4ـ ئەو چاپەمەنییانەی بڵاو بوونەتەوە، لە رووی فۆرم و نێوەرۆكەوە، زۆربەیان گۆڤار بوون. تەنانەت «كوردستان» ئورگانی حیزبی دیموكراتی كوردستانیش كە ناوی رۆژنامەی لەسەر بووە. بە شێوەی مانگانە دەرچووە و بە هۆی هەلومەرجی نالەباری شاخ، لە قەوارەیەكی بچووك دا دەرچووە.
5 ـ بڵاوكراوەكان بەم هۆیەوە كە سەر بە حیزب و رێكخراوە سیاسییەكانی ئۆپۆزیسیۆنی كۆماری ئیسلامی بوون، بە نهێنی لە رۆژهەڵاتی كوردستان بڵاو بوونەتەوە و تەنیا ژمارەیەكی كەم لە لایەنگرانی حیزبە سیاسییەكان دیتوویانن.
6ـ لە باری نێوەرۆكەوە، زۆرتر بایەخیان داوە بە وتاری سیاسی و بەیاننامەی حیزبی و چالاكیی پێشمەرگە و تێكۆشانی حیزبەكان لە دەرەوەی وڵات.
7ـ جۆراوجۆری لە نێو بڵاوكراوەكان دا بەدی دەكرێ:
ئه‌لف: لە باری سیاسییەوە، سەر بە حیزب و رێكخراوی جۆراوجۆرن: حیزبی دیموكرات، حیزبی كومونیست (كۆمەڵە)، رێكخراوی خەبات، بۆ ماوەیەكی كورتیش كۆمەڵەی یەكسانی، هەركامیان چاپەمەنیی جۆراوجۆری تایبەت بە خۆیان هەبووە.
ب: هەر كام لەو حیزبانە هەوڵیان داوە جگە لە بڵاوكراوەی ئورگان كە سیاسی بووە گۆڤاری جۆراوجۆری دیكەیان هەبێ. وەك گۆڤاری فەرهەنگی و هونەری، ئیدئۆلۆژیك، نێوخۆیی.
لەم نێوەدا حیزبی دیموكرات زۆرترین پشكی بەردەكەوێ. چونكە جگە لەوەی زۆر لە رێكخراوەكانی شارستانی ئەم حیزبە بۆ ماوەی چەند ساڵێك ئورگان و بڵاوكراوەی تایبەت بە خۆیان هەبووە و لە شاخ بڵاویان كردۆتەوە، هەواڵنامە، گۆڤاری تایبەت بە لاوان، تایبەت بە پێشمەرگە، تایبەت بە رۆشنبیریی گشتییان هەبووە.
8ـ بڵاوكردنەوەی نووسین بە ناوی نووسەرانەوە لە چاپەمەنیی حیزبیدا، بە تایبەتی لە بڵاوكراوەی ئورگان دا لە سەرەتاوە بە كەمی دەبینرێ. دواتر لەگەڵ بڵاوبوونەوەی گۆڤارە ئەدەبی و گشتییەكان دا، ناوی نووسەران (جا ناوی راستەقینە یا ناوی خوازراو) بەدی دەكرێ. لە ساڵانی كۆتایی ئەم قۆناغەدا، لە ئورگانی حیزبی كومونیست و حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران، رێبەرایەتیی شۆرشگێڕ دا، ناوی نووسەران بەرچاو دەكەوێ.
9ـ ژنان، لە نووسین و بەڕێوەبردنی رۆژنامەنووسیی شاخ لەم قۆناغەدا كەمترین رۆڵیان هەیە. ئەگەر دەورێكیشیان بووبێ، كاری تایپ لە چاپەمەنیی حیزبەكان و بێژەری لە رادیۆكانی شاخ بووە. بەڵام وەك نووسەر و بەڕێوەبەر كەسێكی دیار بەدی ناكرێەم.
قۆناغی سێهەم: لە نێوەڕاستەكانی دەیەی 1990ەوە تا ئێستا:
لە نێوەڕاستەكانی دەیەی 1990ەوە، حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە ناوچە شاخاوییە سنوورییەكانی نێوان ئێران و عێراق، دێنە نێو قووڵایی خاكی باشووری كوردستان. چەند گۆڕانێك بەسەر رۆژنامەنووسیی ئەو حیزبانەدا دێ:
1ـ لە چیاكانی سەرسنوور دادەگەڕێن و لە نزیك شارەكان دەگیرسێنەوە،
2ـ واز لە دەركردنی رۆژنامە بە تایپ و تەكسیر دێنن، دەبنە خاوەنی كامپیوتێر و زیاتر لە چاپخانەكانی كوردستانی عێراق، رۆژنامەكانیان چاپ دەكەن،
3ـ فۆرمی رۆژنامەكانیان دەگۆڕن، گەورەیان دەكەنەوە و كەڵك لە وێنە و هێندێك جار رەنگی جۆراوجۆر وەردەگرن،
4ـ لە دوای ساڵی 2000، بەرە بەرە دەستیان بە ئینترنێت رادەگا و ئەمەش لە دوو بوارەوە كاریگەریی دەبێ لەسەریان، هەم ئاسانتر لە پێشوو زانیاری بەدەست دێنن، هەم لە رێگای ئیمەیلەوە و بە هۆی ماڵپەڕەكانیانەوە، خێراتر بڵاوكراوەكانیان دەگەیەننە دەست خوێنەرانیان،
5ـ لە ژێر كاریگەریی كۆمەڵێك فاكتەردا، هێندێك لە گۆڤار و رۆژنامە كوردییەكانی حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە داخراویی سیاسی و ئیدئۆلۆژیك تا رادەیەك دوور دەكەنەوە و لە جاران كراوەتر دەبن.
6ـ لە دەیەی دووهەمی ئەم قۆناغەدا، گۆڤاری تایبەت بە ژنان و منداڵانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە دایك دەبن. دیارە پێشتریش (هەم لە سەردەمی كۆماری كوردستان و هەم لە یەك دوو ساڵی یەكەمی دوای رووخانی رێژیمی شایەتی دا نموونەی بڵاوكراوەی تایبەت بە توێژێكی كۆمەڵ هەبوو، كە لە 2 ـ 1 ژمارە تێپەڕی نەكردبوو. بەڵام ئەمجارە ئەم جۆرە گۆڤارانە بەبەردەوامی بڵاو دەبنەوە.
7ـ نەسڵێكی تازە بە روانینێكی نوێوە دێنە نێو گۆڕەپانی رۆژنامەنووسیی رۆژهەڵاتی كوردستان لە تاراوگە. نەسڵێك كە لە ژێر كاریگەریی پێشكەوتنەكانی رۆژنامەنووسیی ئێران دان.
8ـ گۆڤار و بڵاوكراوە و كاری رۆژنامەنووسی لە بازنەی حیزبەكان دێتەدەر و كەسان و گرووپی سەربەخۆ بۆخۆیان گۆڤار و سایتی سەربەخۆ بۆ باس لە پرسەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان وەڕێ دەخەن.
9ـ كاناڵی ئاسمانیی تەلەڤیزیۆنی و میدیای ئەلكترۆنی دێتە نێو كاروانی رۆژنامەنووسیی كوردیی رۆژهەڵاتی كوردستان لە تاراوگە.
10ـ بەشێكی بەرچاو لەو رۆژنامەنووسانەی ئەزموونی رۆژنامەنووسیی شاخیان هەبوو، تێكەڵ بە كاری رۆژنامەنووسیی لە هەرێمی كوردستان دەبن.
11ـ بەرە بەرە ژنان، وەك نووسەر، وەرگێڕ، ئەندامی دەستەی نووسەران، دیزاینێر، لە گۆڤار و رۆژنامەكان و وەك بەڕێوەبەری بەرنامەی رادیۆیی و تەلەڤیزیۆنی، دیار دەكەون.
12ـ زۆر چەمك و دیاردە و رەهەند كە لە قۆناغەكانی پێشتر دا پشتگۆێ خرابوون، لەم قۆناغەدا، ئاوڕیان لێ دەدرێتەوە، بە تایبەتی لە بواری فكری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدا.
ئاكام:
1ـ رۆژنامەنووسیی شاخ(هەم لە باری ماوەوە، هەم لە باری بارستاییەوە) بەبەشێكی سەرەكی لە رۆژنامەنووسیی كوردی لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەژمێردرێ،
2ـ رۆژنامەنووسیی شاخ، رۆژنامەنووسییەكی سیاسی و حیزبی بووە، نەك رۆژنامەنووسییەكی ئازاد و، خسڵەتی خەباتخوازی بەسەریدا زاڵ بووە.
3ـ بە هۆی كەسانی سیاسی و ئەدیبی بەشدار لە بزووتنەوەی نەتەوەیی و شۆرشگێڕی كوردستان بەڕێوە چوون نەك بە هۆی رۆژنامەنووسانی حیرفەیی و پسپۆر،
4ـ بە هۆی بەربەستی جۆراوجۆر كە لە سەر رێگای بڵاوبوونەوەی رۆژنامەی كاغەزی هەبووە، رادیۆ دەورێكی گرنگی لە گەیاندنی پەیامی راگەیاندنی شاخ دا گێڕاوە.
5ـ رۆژنامەنووسیی شاخ، لە باری فۆرم، بەكاربردنی وێنە و رەنگ، دیزاین، تیتر و مانشێت و رێوشوێنەكانی دیكەی رۆژنامەنووسییەوە كەم و كووڕیی زۆری هەبووە، گرنگ گەیاندنی پەیام و نێوەرۆك بووە نەك جوانیی فۆرم.
6ـ حیزبی دیموكراتی كوردستان، بە هۆی رابردووی درێژی تێكۆشان، گەورەیی حیزبەكە و بەرینیی ناوچەی نفووز و تێكۆشان و پێویستی خەباتەكەی و بایەخدانی بە كاری رۆژنامەنووسی، زۆرترین رۆڵی لە رۆژنامەنووسیی شاخ لە رۆژهەڵاتی كوردستان هەبووە.
7ـ داهاتنی راگەیەنی ئەمڕۆیی و پێشكەوتوو، رۆڵی راگەیەنەكانی پێشوو وەك رۆژنامەی كاغەزی و رادیۆ، كە لە رۆژنامەنووسیی شاخ دا كەڵكیان لێ وەرگیراوە، كەم كردۆتەوە و ئێستا میدیای ئەلكترۆنی (ماڵپەڕی ئینترنێتی) و كاناڵی ئاسمانی قسەی یەكەم دەكەن.
8ـ بەجیهانیبوون (پێشكەوتنی تێكنۆلۆژیی پێوەندییەكان، كەمرەنگ بوونەوەی سنوورە جوغرافیایی و سیاسییەكان، لێك نزیكبوونەوەی بیركردنەوە و روانینی مرۆڤەكان) و هەروەها بارودۆخ و هەلومەرجی ئەمڕۆی ژیان و تێكۆشانی تێكۆشەرانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە باشووری كوردستان، چەمكی رۆژنامەنووسیی شاخی هێناوەتە ژێر پرسیار. سنووری نێوان ڕۆژنامەنووسیی شاخ و تاراوگە و نێوخۆ و دەرەوەی وڵاتی شێواندووە. ئەم راستییە شتێكی زۆر گرنگ و شیاوی سەرنجە، لە ئێمە رۆژنامەنووسانی دوێنێی شاخ و ئەمڕۆی تاراوگەنشین دەخوازێ خوێندنەوەیەكی نوێمان بۆ راگەیاندن و ئەركی خۆمان لە هەلومەرجی نوێدا هەبێ.
1ـ رۆژنامەنووسیی شاخ(هەم لە باری ماوەوە، هەم لە باری بارستاییەوە) بەبەشێكی سەرەكی لە رۆژنامەنووسیی كوردی لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەژمێردرێ،
2ـ رۆژنامەنووسیی شاخ، رۆژنامەنووسییەكی سیاسی و حیزبی بووە، نەك رۆژنامەنووسییەكی ئازاد و، خسڵەتی خەباتخوازی بەسەریدا زاڵ بووە.
3ـ بە هۆی كەسانی سیاسی و ئەدیبی بەشدار لە بزووتنەوەی نەتەوەیی و شۆرشگێڕی كوردستان بەڕێوە چوون نەك بە هۆی رۆژنامەنووسانی حیرفەیی و پسپۆر،
4ـ بە هۆی بەربەستی جۆراوجۆر كە لە سەر رێگای بڵاوبوونەوەی رۆژنامەی كاغەزی هەبووە، رادیۆ دەورێكی گرنگی لە گەیاندنی پەیامی راگەیاندنی شاخ دا گێڕاوە.
5ـ رۆژنامەنووسیی شاخ، لە باری فۆرم، بەكاربردنی وێنە و رەنگ، دیزاین، تیتر و مانشێت و رێوشوێنەكانی دیكەی رۆژنامەنووسییەوە كەم و كووڕیی زۆری هەبووە، گرنگ گەیاندنی پەیام و نێوەرۆك بووە نەك جوانیی فۆرم.
6ـ حیزبی دیموكراتی كوردستان، بە هۆی رابردووی درێژی تێكۆشان، گەورەیی حیزبەكە و بەرینیی ناوچەی نفووز و تێكۆشان و پێویستی خەباتەكەی و بایەخدانی بە كاری رۆژنامەنووسی، زۆرترین رۆڵی لە رۆژنامەنووسیی شاخ لە رۆژهەڵاتی كوردستان هەبووە.
7ـ داهاتنی راگەیەنی ئەمڕۆیی و پێشكەوتوو، رۆڵی راگەیەنەكانی پێشوو وەك رۆژنامەی كاغەزی و رادیۆ، كە لە رۆژنامەنووسیی شاخ دا كەڵكیان لێ وەرگیراوە، كەم كردۆتەوە و ئێستا میدیای ئەلكترۆنی (ماڵپەڕی ئینترنێتی) و كاناڵی ئاسمانی قسەی یەكەم دەكەن.
8ـ بەجیهانیبوون (پێشكەوتنی تێكنۆلۆژیی پێوەندییەكان، كەمرەنگ بوونەوەی سنوورە جوغرافیایی و سیاسییەكان، لێك نزیكبوونەوەی بیركردنەوە و روانینی مرۆڤەكان) و هەروەها بارودۆخ و هەلومەرجی ئەمڕۆی ژیان و تێكۆشانی تێكۆشەرانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە باشووری كوردستان، چەمكی رۆژنامەنووسیی شاخی هێناوەتە ژێر پرسیار. سنووری نێوان ڕۆژنامەنووسیی شاخ و تاراوگە و نێوخۆ و دەرەوەی وڵاتی شێواندووە. ئەم راستییە شتێكی زۆر گرنگ و شیاوی سەرنجە، لە ئێمە رۆژنامەنووسانی دوێنێی شاخ و ئەمڕۆی تاراوگەنشین دەخوازێ خوێندنەوەیەكی نوێمان بۆ راگەیاندن و ئەركی خۆمان لە هەلومەرجی نوێدا هەبێ.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر