نامه‌یه‌ک بۆ دایکم

كه‌جێمان هێشتی‌ نه‌مان ده‌زانی‌ مه‌ودای‌ نێوانمان هێنده‌ دوور ده‌بێته‌وه‌ كه‌ به‌ ساڵه‌های‌ ساڵ‌ چاومان به‌ یه‌كتری‌ ناكه‌وێته‌وه‌.... به‌ رۆیشتنمان غه‌مێكی‌ قورسمان بۆ به‌جێ‌هێشتی‌.... خۆ ده‌شمانزانی‌ دوای‌ رۆیشتنی‌ ئێمه‌ به‌ ده‌ست قسه‌ی‌ هێندێك خه‌ڵكه‌وه‌ چ ده‌چێژی‌، به‌ڵام ...

 

به‌لای‌ ئه‌و خه‌ڵكانه‌وه‌ گرنگ نه‌بوو ئه‌م رۆیشتنه‌ به‌ چ مه‌به‌ستێك‌و بۆ چ ئامانجێك بوو. یان هه‌ر ئه‌و تێگه‌یشتنه‌یان نه‌بوو تا بزانن. ئه‌م رۆیشتنه‌ به‌ لای‌ ئه‌وانه‌وه‌ تاوانێك بوو دژی‌ دابونه‌ریت‌و كولتووری‌ كۆمه‌ڵگه‌. ئه‌وان ده‌ترسان، له‌ یاغی‌ بوونی‌ كچ‌و خوشك‌و ژنی‌ خۆیان، ئه‌وه‌ زراوی‌ بردبوون.  ئه‌مه‌ش به‌لای‌ ئه‌وانه‌وه‌ تاوان بوو... بۆیه‌ ده‌رگای‌ تانه‌و ته‌شه‌ر، لۆمه‌‌و قسه‌ی‌ ناخۆش به‌ رووی‌ تۆی‌ "دایك"دا كرابۆوه‌ كه‌ به‌ جارێك دوو كچت یاخی‌ ببوون‌و رێگای‌ شاخیان گرتبوه‌ به‌ر.

به‌ڵـێ‌ ئه‌م رۆیشتنه‌ بۆ تۆ كاره‌سات بوو.....دایە!  بۆیه‌ تۆش ویستت پێش ئه‌وه‌ی‌ هه‌واڵی‌ ئه‌م رۆیشتنه‌ له‌ناو خه‌ڵك‌دا بڵاوبێته‌وه‌‌و، خۆت گوته‌نی‌ به‌م كاره‌ساته‌ نه‌زانن، رێگای‌ شاخت گرته‌ به‌ر. دوای‌ بڕینی‌ رێگایه‌كی‌ زۆر، به‌ هیلاكی‌‌و شه‌كه‌تی‌ خۆت گه‌یانده‌ لامان. گوتبووت هه‌ر نه‌بێ‌ یه‌كێكیان دێنمه‌وه‌... نابێ‌ نا، بۆ دووان... ئه‌ی‌ هاوار!

…..

چاوه‌كانت پڕبوون له‌ فرمێسكی‌ پاڕانه‌وه‌... بۆخۆت باش ده‌تزانی‌ ئه‌و بڕیاره‌ی‌ ئێمه‌ دابوومان، مه‌حاڵه‌  په‌شیمان بوونه‌وه‌مان . گوتبووت به‌ختی‌ خۆم تاقی‌ ده‌كه‌مه‌وه‌. به‌ڵام ئه‌مجاره‌شيان به‌خت له‌گه‌ڵت نه‌بوو ! له‌ ئێمه‌ ناهومێد بووی‌، رووت له‌م‌و له‌و ده‌كرد‌و ده‌تگوت: "تۆخوا هه‌ر یه‌كێكیانم له‌گه‌ڵ‌ بنێرنه‌وه‌."

ئه‌وانیش دڵخۆشییان ده‌دایه‌وه:"دایه‌گیان! سه‌برت هه‌بێ‌، ئه‌م هه‌موو پێشمه‌‌رگه‌یه‌ت دیوه‌؟ هه‌موو دایكیان هه‌یه‌!" بۆخۆت ئه‌مانه‌ت ده‌زانی‌، به‌ڵام پێت وابوو ئه‌وان پیاون‌و فه‌رقیان هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ‌ ئێمه‌....  ده‌زانم دڵنیا بووی‌‌و له‌ ئێمه‌ت راده‌دی‌ كه‌ وه‌ك پیاوان ته‌نانه‌ت له‌وانیش باشتر ئه‌م رێگا سه‌خته‌ ببڕین، ئاخه‌ر ئێمه‌ په‌روه‌رده‌ی‌ ده‌ستی‌ خۆت بووین‌و فێرت كردبووین چۆن له‌ به‌رامبه‌ر سه‌ختییه‌كان‌دا به سهبر و خۆڕاگر بین. به‌ڵام تۆ له‌ شتێكی‌ دیكه‌ ده‌ترسای‌‌و شتێكی‌تر ئازاری‌ ده‌دای،‌ ئەویش قسه‌ی‌ خه‌ڵك! ئای‌ له‌به‌ر قسه‌ی‌ ئه‌و خه‌ڵكه‌!... خۆ ئه‌ونده‌ له‌ فشار‌و ئازاری‌ دوژمنەکەت نه‌ده‌ترسای‌ ئه‌ونده‌ له‌ قسه‌ی‌ ئه‌م خه‌ڵكه‌ی‌ خۆمان! ده‌ترسای‌…. پاش پاڕانه‌وه‌‌و لاڵانه‌وه‌یه‌كی‌ زۆر، به‌چاوی‌ پڕ له‌ فرمێسكه‌وه‌‌و به‌ دڵێكی‌ پڕ له‌ ئازاره‌وه‌ به‌ره‌وماڵ‌ بەبێ ئەوەی هیچمان لەگەڵت بێێنەوە، گه‌ڕایه‌وه‌.

ئاخ دایه‌گیان! ئه‌و فرمێسكانه‌ت بۆ ئێمه‌ش چه‌ند به‌ ئازار بوون. له‌ گه‌ڕانه‌وه‌ت‌دا لات دایه‌وه‌ ئه‌و ماڵه‌ی‌ كوێره‌ دێ‌یه‌كه‌ی‌ كه‌ پێش ئه‌وه‌ی‌ بێیه‌ لامان، له‌وێ‌ لات دابوو تا ماندوویه‌تی‌ رێگات لای‌ ژنێكی‌ مێهره‌بان! ده‌ربكه‌ی‌. یه‌كه‌م  قسه‌ كه‌ دڵی‌ داخورپاندی‌ قسه‌ی‌ ئه‌و ژنه‌ نه‌ناسیاوه‌ بوو كه‌ دڵسۆزی‌!! بۆ كردی‌: "ئه‌وه‌ نه‌هاتنه‌وه‌ له‌گه‌ڵت؟ ئه‌ی‌ ره‌ببی‌ به‌ كوشت چن!" تۆش هیچت نه‌گوت ته‌نیا به‌ هه‌ناسه‌ هه‌ڵكێشانێك وه‌ڵامی دڵسۆزیی‌! ئه‌و ژنه‌ت دایه‌وه‌.

چ ناخۆش‌و تاڵ‌ بوو كه‌ پاشان بۆ ڕازی‌ كردنی‌ دڵی‌ ئه‌و خه‌ڵكانه‌‌و كه‌مكردنه‌وه‌ی‌ تانه‌‌و ته‌شه‌ره‌كانیان، یان بڵێم له‌ ترسی‌ حاكمانی‌ دڵڕه‌ش، ته‌ركی‌ ئێمه‌ت كرد. له‌گه‌ڵ‌ خواستی‌ دڵ‌و بیركردنه‌وه‌كانیشت به‌ربه‌ره‌كانیت ده‌كرد.. وات نیشان ده‌دا كه‌ هه‌رگیز بیرمان لـێ‌ناكه‌یه‌وه‌، جاروبار هێندێك كه‌س به‌ دڵسۆزی‌‌و هێندێك كه‌سیش بۆ ئازاردانی‌ تۆ هه‌واڵی‌ ئێمه‌یان لێت ده‌پرسی‌، ئه‌تۆش به‌م قسانه‌ وه‌ڵامت ده‌دانه‌وه‌: "كچی‌ من نین، نامه‌وێن، بێبه‌ریم كردوون، له‌لای‌ من باسیان مه‌كه‌ن‌و.....! " دڵنیام كه‌ قه‌ت له‌ دڵه‌وه‌ ئه‌و قسانه‌ت نه‌ده‌كرد، چونكه‌ پاش 20 ساڵ‌ كه‌ هاتی‌ بۆلامان بۆخوت پێت لـێ‌ناو وتت "به‌دڵه‌وه‌ ئه‌م قسانه‌م نه‌ده‌كرد، هه‌ناوم بۆتان سووتابوو رۆڵه‌! له‌ ترسی‌ قسه‌و باسى خه‌ڵك‌و ....بوو...، به‌خوا ئێستاش كه‌ دۆعای‌ ژنه‌كه‌ی‌ "یاغیان"م⁽¹⁾ بیردێته‌وه‌ كزه‌م له‌ جه‌رگی‌ دێ‌"....

به‌و حاڵه‌ش وازیان لـێ‌نه‌ده‌هێنای‌. "تاوانی‌ خۆت بوو، زۆر به‌ده‌مته‌وه‌دان، كچ ده‌بێ‌ بیبه‌ستییه‌وه‌، تۆ به‌ره‌ڵات كردبوون، بۆیه‌ ئاوایان كرد"....

دایه‌گیان! تۆش دایكێكی‌ ئازا نه‌بووی‌ له‌ به‌رامبه‌ر هه‌موو ئه‌وانه‌دا راوه‌ستی‌‌و سه‌رت به‌رز راگری‌‌و شانازی‌ به‌ دایكایه‌تی‌ خۆت بكه‌ی‌ كه‌ دوو كچت له‌ رێی‌ ئامانجێكی‌ به‌رز‌و پیرۆزدا به‌جێیان هێشتووی‌. تۆ ئازایه‌تیت فێری‌ ئێمه‌ كرد‌و وات بارهێناین نه‌ترس بین، به‌ڵام نازانم بۆ بۆخۆت ئه‌و ئازایه‌تییه‌ت نه‌بوو؟ ئه‌و وه‌ڵامانه‌ی‌ ئێستا هه‌ته‌ بۆ ئه‌و خه‌ڵكانه‌، ئه‌و كاته‌ داباتنه‌وه‌، ئەوندەش رووحی ئازار نەدەدرا!

دایه‌ گیان! ببووره‌ زۆریش تاوانت نه‌بوو، كولتووری‌ كۆمه‌ڵگه‌ی‌ ئێمه‌یه‌ كه‌ ته‌نیا ماڵداری‌‌و خزمه‌ت كردن به‌ باوك‌و برا،‌و مێرد‌و... بۆ ژنان به‌ ئه‌ركێكی‌ پیرۆز ده‌زانن، جیا له‌مانه‌ لادانه‌ له‌ رێساكانی‌ ئه‌و كولتووره‌، لادانیش له‌و رێسایانه‌، واته‌ رێسای‌ پیاوسالاری‌، تاوانه‌. تاوانێكه‌ كه‌ ئێمه‌ نرخه‌كه‌یمان دا...

له‌م باره‌وه‌ هه‌ر تۆ سه‌ختی‌‌و ناخۆشیت نه‌دیت. ئه‌گه‌ر تانه‌و ته‌شه‌ریان له‌تۆده‌دا كه‌ دایكێكی‌ باش نه‌بووی‌ چونكه‌ به‌ قه‌ولی‌ ئه‌وان كچه‌كانت وا په‌روه‌رده‌ نه‌كرد وه‌ك زۆر كچی‌ دیكه‌ی‌ ئه‌م نیشتمانە‌ له‌ پێناوی‌ ئه‌وه‌ی‌ كۆمه‌ڵگه‌ قبووڵیان بكا، شه‌رمن‌و بێده‌نگ‌و ملكه‌چی‌ فه‌رمانه‌كانی‌ پیاوان بن، بۆ ئێمه‌ش فڕێدانی‌ ئه‌م دابونه‌ریته‌ هه‌روا ئاسان نه‌بوو. ئێمه‌ش جێگه‌ی‌ په‌سندی‌ زۆربەی زۆری له‌ خه‌ڵكی‌ كۆمه‌ڵگه‌ی‌ خۆمان نه‌بووین، چونكه‌ له‌ رێساكانی‌ ئه‌وان لامان دابوو.  بۆیه‌ ئێمه‌ش زۆرمان ئازار چێشت.  چ ئازارێك له‌وه‌ به‌ژانتر كه‌ بۆ ماوه‌ی‌ 19 ـ 20 ساڵ‌ هیچتان لێتان نه‌پرسین، نه‌ تۆ، نه‌ باوكی‌ ره‌حمه‌تیمان، نه‌ براكانمان‌و.... له‌به‌ر چی‌‌و له‌ پێناوی‌ چی‌؟ ته‌نیا له‌به‌ر قسه‌و قسه‌ڵۆكی‌ خه‌ڵك! ده‌زانی‌ ئه‌وه‌ بۆ ئێمه‌ چه‌نده‌ ناخۆش بوو؟ دیاره‌ ئه‌وانه‌ی‌ رێی‌ خه‌بات ده‌گرنه‌به‌ر‌و ده‌بنه‌ پێشمه‌رگه‌، ده‌بێ‌ ده‌ست له‌ زۆر شت هه‌ڵ‌گرن‌و ناڕه‌حه‌تی‌ ته‌حه‌مول بكه‌ن. یه‌كێك له‌وانه‌ ره‌نگه‌ دووری‌ كه‌س‌و كار بێ‌‌و ئه‌وه‌ شتێكی‌ زۆر ئاساییه‌، به‌ڵام تووڕه‌بوونی‌ كه‌س‌و كار‌و هه‌ڵوێستی‌ ناڕه‌وای‌ ئه‌وان به‌لایانه‌وه‌ نه‌ك ئاسایی‌ نیه‌، به‌ڵكوو زۆریش ناخۆشه‌‌و هه‌ستێكی‌ به‌ ئازاره‌. له‌ لای‌ ئێمه‌ش خه‌ڵكانێك هه‌بوون به‌ قسه‌كانیان هێنده‌ی‌ دیكه‌ هه‌ستیان ده‌ڕووشاندین، به‌ تایبه‌ت به‌و هه‌ڵوێسته‌ی‌ ئێوه‌ هێنده‌ی‌ دیكه‌ ئازار ده‌دراین.

... دایكه‌ گیان! به‌ هاتنت پاش 20 ساڵ‌‌و ئه‌و قسانه‌ی‌ له‌ زمانی‌ خۆته‌وه‌‌و له‌ نزیكه‌وه‌ گوێمان لـێ‌بوو، زیاتر هان دراین كه‌ به‌رده‌وام‌و خۆڕاگربین له‌ بڕینی‌ رێگای‌ سه‌ختی‌ خه‌بات‌و تێكۆشان. بۆ ئێمه‌ له‌ هه‌مووی‌ خۆشتر ئه‌وه‌یه‌ ئیدی‌ تۆش هاتوویه‌ته‌ سه‌ر ئه‌م باوه‌ڕه‌ كه‌ بۆ رزگار بوون له‌ ژێرده‌سته‌یی‌‌و زوڵم‌و سته‌م‌و سووكایه‌تی و نابەرابەری‌، چ رێگایه‌ك هه‌یه‌ بێجگه‌ له‌م رێگه‌یه‌ی‌ ئێمه‌ هه‌ڵمان بژاردوه‌، من چ روون له‌ روخسار‌و فرمێسكه‌كانت‌دا ئه‌وه‌م خوێنده‌وه‌ كه‌ نه‌ك لێمان تووڕه‌ نیت، شانازیشت پێوه‌ ده‌كردین.

سپاسی‌ گه‌وره‌ییت ده‌كه‌م دایكی‌ ئازیزم

هاوینی‌ 1385ی‌ هه‌تاوی‌

 ⁽¹⁾یاغیان دێیه‌كی‌ ناوچه‌ی‌  مه‌هاباده

به‌ بۆنی 2ی خه‌رمانای 1365 ئه‌و رۆژه‌ی بووم به‌ پێشمه‌رگه‌‌

28ی گه‌لاوێژ، ساڵڕۆژی حوکمی «جیهاد»ی خومه‌ینی لە دژی خەڵکی کوردستان

28 گه‌لاوێژ، بیرهێنه‌ره‌وه‌ی هێرشی نیزامیی رێژیمی تازه‌ به‌ ده‌سه‌ڵات گه‌یشتووی کۆماری ئیسلامیی ئێران‌ بۆ سه‌ر خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستانە. لە 28ی گەلاوێژی 1358خومەینی رێبەر‌و دامەزرینەری رێژیمی تازەی ئێران، شەڕی لە دژی خەڵکی مافویستی کوردستان راگەیاند. خومەینی بە راگەیاندنی شەڕ لە دژی گەلی کورد‌و ڕەوانە کردنی لەشکری نیزامی‌و «حاکمی شەرع»خەڵخاڵیی جه‌للاد ‌بۆ کوردستان،‌ جینایەت‌و تاوان لە دژی خه‌ڵکی بێدیفاعی شار‌و گونده‌کانی کوردستانی دەست پێ‌کرد. کوشتار‌و تاوانخوڵقێنییەک که‌ تا ئه‌مڕۆش بە شێوەی جۆراوجۆر به‌رده‌وامه‌.

پاش فه‌رمانی خومه‌ینی، لافاوی هێزی چەکداری گوێ لە مست‌و دەمارگرژ شانبەشانی ئەرتەش‌و پاسداران به‌ره‌و کوردستان هێرشیان کرد. له‌ زه‌وی‌و ئاسمانه‌وه‌ ئاگریان به‌سه‌ر خه‌ڵکی شار و گونده‌کانی کوردستان‌دا باراند‌و له‌ هیچ جینایه‌تێک ده‌ستیان نه‌گێڕایه‌وه‌. پۆل پۆل لاوانی کوردستانیان وه‌به‌ر گولله‌ دا‌‌‌و ئێعدام ‌کرد. خەڵکی گوندەکان قەڵاچۆ کران‌و ماڵیان بە تاڵان برا. لە زۆربەی شارەکان کۆمەڵێک مرۆڤی بێتاوان به‌بێ دادگایی یان له‌ بێدادگای چه‌ند چرکه‌یی‌دا بە فەرمانی حاکمی شەرع خەڵخاڵی ته‌نیا به‌ تاوانی داواکردنی مافەکانی خەڵک درانه‌ به‌ر گولله‌‌و گیانیان لێ‌سه‌ندرا. فه‌رمانه‌که‌ی خومه‌ینی، جۆرێک ڕاگەیاندنی جیهاد لە دژی خەڵکی کوردستان‌و بەسیج کردنی هەموو تواناکانی رێژیم بۆ هێرشبردن بۆ سەر خۆڕاگریی خەڵکی کوردستان بوو. لە روانگەی ناوبراوەوە حیزبی دیموکرات، بەو هۆیەوە کە لە بەرامبەر هەوڵ‌وپیلانەکانی ڕێژیمی تازە بە مەبەستی دەستبەسەرداگرتنەوەی کوردستان راوەستابوو، حیزبێکی شەیتانی بوو. هەر بۆیە خومەینی ئەم حیزبەی هەڵوەشاوە راگەیاند. هێرشکەران کە بریتی بوون لە ئەرتەش و لایەنگرانی دەمارگرژ و چەک بە دەستی رێژیمی تازە، له‌ هیچ جینایه‌تێک ده‌ستیان نه‌ده‌پاراست. هه‌ر چه‌ند رۆژ دوای فه‌ر‌مانه‌که ‌خەڵکی ئاوایی قاڕنێیان قەڵاچۆ کرد، لە مەلای ئاوەدانی کە بەقورئانێکەوە چووبووە پێشوازییان تا خەڵکەکە نەکوژن، هەتا منداڵی سه‌ر بێشکه‌، ڕەحمیان بە کەس‌دا نه‌هاته‌وه‌و هەر کەسیان دەست کەوت، بەگوللە‌و تەور گیایان لێ‌ئەستاند. جینایه‌تێک کە دواتر لە دەیان گوندی کوردستان دووپات بوونەوە.

هێرشی کۆماری ئیسلامی بۆ سه‌ر خه‌ڵکی کوردستان به‌ فه‌رمانی خومه‌ینی، هه‌وڵێک بوو بۆ بێده‌نگ کردنی خه‌ڵکی ئازادیخوازی کوردستان کە داوای مافی نەتەوەیی خۆیانیان دەکرد‌و له‌لایه‌کی دیکه‌شه‌وه‌ تۆڵه‌ کردنه‌وه‌ بوو له‌ خه‌ڵکی کوردستان. چونکه‌ خه‌ڵکی کوردستان هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ لە بارەی ئەو ڕێژیمەوە بە هەڵە نەچوون‌و فریویان نەخوارد. هەر بۆیە کاتێک لە خاکه‌لێوه‌ی 1358رێفراندۆمی گشتی بۆ دیاریکردنی جۆری نیزامی داهاتووی ئێران بەڕێوە چوو، بەو هۆیەوە کە نەیاندەزانی ئەو «کۆماری ئیسلامی»یەی خومەینی دەیەوێ دەنگی خەڵکی بۆ وەربگرێ چ جۆرە ناوەرۆکێکی هەیە‌و چ مافێکی بۆ خەڵکی کوردستان‌و نەتەوەکانی دیکەی ئێران پییە، بەشدارییان تێ‌دا نەکرد. ئه‌مه‌ش شتێک نه‌بوو خومه‌ینی چاوپۆشیی لێ‌بکا. هه‌ربۆیه‌ شه‌ڕێکی خوێناویی له‌ژێر ناوی دین لە گەڵ ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌ ده‌ست پێ‌کرد.

فەرمانی 28ی گەلاوێژی خومەینی بوو بە سەرەتای شەڕێکی نابەرامبەر دژی هێزە سیاسییەکان‌و خەڵکی کوردستان. ئەو خەڵکە‌و هیزە سیاسییەکان، یا دەبا تەسلیمی کۆماری ئیسلامی ببان‌و ملیان بۆ ستەم‌و دەسەڵاتی جەهەننەمیی ئەو رێژیمە شۆڕ کردبا‌و بەردێکیان لە سەر داخوازە نەتەوەییەکانیان دانابا، یا له‌ به‌رابه‌ر ئه‌م وه‌حشیگه‌رییه‌ی ڕێژیمی تازه‌به‌ده‌سه‌ڵات گه‌یشتووی ئێران، ڕاوه‌ستابان‌و سەربەرزانە داکۆکییان لە ئازادیی خۆیان کردبا. خه‌ڵکی ئازادیخوازی کوردستان‌و لە پێشەوەی ئەوان هێزه‌ سیاسییه‌کان، ئازایانه‌ دیفاعیان له‌ ده‌سکه‌وته‌کانیان کردو لە بەرامبەر زۆر‌و زۆرداری دا ڕاوەستان.

خومه‌ینی‌و داروده‌سته‌کەی به‌ ته‌واوی توانایانه‌وه‌ هێرشیان کردە سەر‌ کوردستان‌و به‌ هه‌زاران مرۆڤی ئازادیخوازیان له‌خوێن گه‌وزاند، دەیان کاره‌ساتی وەک قاڕنێ‌و قه‌ڵاتانیان خوڵقاند، خەڵکیان ئاوارە‌و دەربەدەر کرد‌و ماڵ‌و حاڵی خه‌ڵکیان به‌تۆپ و بۆمب‌و کاتیوشا وێران کرد، ئه‌گه‌ر شۆڕشگێرانیان پۆل پۆڵ به‌ره‌و مه‌یدانه‌کانی ئێعدام برد‌و گیانیان لێ‌سه‌ندن، هه‌ر بۆ ئه‌وه‌ بوو که‌ بتوانن ده‌نگی ئازادیخوازی‌و مافخوازیی خه‌ڵکی کوردستان کپ بکه‌ن‌و ئه‌و خه‌ڵکه‌ بۆ هه‌میشه‌ واز له‌ مافه‌کانیان بێنن. به‌ڵام له‌وه‌ غافڵ بوون کە کوردستان،ئه‌م سه‌نگه‌ره‌ی ئازادیخوازی به‌م کرده‌وانه‌ی ئه‌وان خۆڕاگرتر ده‌بێ و خه‌ڵکە مافخوازەکەی لە سەر داواکانیان سوورتر ده‌بن. ‌‌ شه‌ڕی کۆماری ئیسلامی له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی کوردستان‌و بەربەرەکانیی نەتەوەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە گەڵ ستەم و زۆردارییەکانی ئەو ڕێژیمە، سەرەڕای تێپەڕین بە قۆناغی جۆراوجۆر دا هەر وا به‌رده‌وامه‌‌و بە شێوەی جۆراوجۆر درێژەی هەیە.

لە پێوەندی لە گەڵ شەڕێک دا کە کۆماری ئیسلامی بە فتوای خومەینی بە سەر کوردستانی‌دا سەپاند، زۆر جار لێر و لەوێ، هێندیک رەخنەگر، گەلی کورد‌و هێزە سیاسییەکانی بە پەلە کردن لە ڕاوەستان بەرامبەر بەو ڕێژیمە‌و زوو دەستبردن بۆ چەک، تاوانبار دەکەن‌و وەباڵی ئەو هەمووە خوینڕژان‌و ماڵوێرانییە، دەدەنە پاڵ ملی هێزە سیاسییەکانی کوردستان. ئەوان بە پێویستیشی نازانن ولامی ئەو پرسیارە بدەنەوە لە شوێنەکانی دیکەی ئێران، ئەو نەتەوە‌و هێزە سیاسییانەی کە کە لە ریفراندۆم بەشدار بوون‌و دەنگیان بەو ڕیژیمە‌دا هیچ کاتیش دەستیان بۆ بەرگریی چەکدارانە نەبرد، کۆماری ئیسلامی چ داوایەکی لێ‌قبوول کردن‌و چ مافێکی پێدان؟ بۆ چی هەر کە ئەوڕێژیمە دەرفەتی بۆ هەڵ کەوت، کەوتە گیانی ئەوانیش‌و لە کوشتنی رۆڵەکانیان‌و تیکۆشەرانیان دریغی نەکرد؟ پاشان ئەگەر کورد بە چەک بەرەوڕووی هێرشی نیزامیی کۆماری ئیسلامی نەبایەوە، ئایا ڕێگایەکی دیکە بۆ هێنانە گۆڕی داخوازەکان‌و داکۆکیلێکردنیان هەبوو؟ دەرەتانی پێکهینانی حیزب‌و رێکخراوی سیاسی‌و ئیمکانی هەڵبژاردنی ئازاد‌و ناردنی نوینەری راستەقینەی خەڵک بۆ پارلمان و خەباتی پارلمانی هەبوو؟ میدیای ئازاد هەبوو؟ ئازادیی تیکۆشانی سیاسی هەبوو؟

گەلی کورد، ئەگەرچی لە سۆنگەی بە سەرداسەپانی شەڕێکی نابەرامبەر لە گەڵ کۆماری ئیسلامی تووشی زیان‌و خەساری گیانی‌و ماڵیی گەورە بوو، بەڵام سەلماندی کە بندەستی‌و بێمافی قبووڵ ناکا و ئامادەیە نرخی ئازادی بدا. بە هۆی ئەم خۆڕاگری‌و قوربانیدان‌و بزووتنەوە شۆڕشگێڕانەیەش کە لە کوردستان هەیە، پلەی ئاگایی‌و وەخۆهاتنەوەی سیاسی‌و نەتەوەیی بەرەوژوور چووە‌و وزە‌و پوتانسیەل‌و توانایەکی بە هێز بۆ بەردەوامیی خەبات‌و تێکۆشانی ئازادیخوازانە‌و ڕزگاریدەرانە، بەرهەم هاتوە.

خاڵێکی دیکەش کە لە 34 ساڵەی داسەپانی شەڕ بە سەر خەڵکی کوردستان دا جێگای وەبیرهێنانەوەیە، رۆل‌و نەخشی ئەو هێزانەیە کە بەردەوامیی چەندین ساڵ خۆراگریی کوردستان، بەرهەمی خەبات‌و خۆ بەختکردنی ڕیبەران، تێکۆشەران، کادرەکان، پێشمەرگەکان‌و ئەندامان‌و لایەنگرانی ئەوان بووە، بە تایبەتیی حیزبی دیموکراتی کوردستان کە نزیکەی 5000 کەس لە باشترین‌و بەوەجترین رۆڵەکانی لە خەبات لە گەڵ ئەو ڕێژیمە‌دا لە دەست داوە. ئەم رۆڵە جێی شانازییە، رەگ‌و ڕێشەی ئەم حیزبەی بردۆتە نێو ناخی دڵی نەتەوەی کورد و بە پانایی کوردستان‌دا بڵاوی کردۆتەوە.

ئەگەر کوردستان، ساڵانێک تەنیا بە خۆڕاگریی چەکدارانە داکۆکی لەمان‌و مەوجوودییەتی خۆی کردوە، هی ئەو راستییە بووە کە ڕێگایەکی دیکەی لە بەر دەم دا نەبووە. بێگومان ئەگەر بەستێنسازی بۆ دروستبوونی شێوەکانی دیکەی خەبات بە تایبەتی خەباتی مەدەنی‌و خەباتی جەماوەری بکرێ، دەکرێ بۆشایی نەبوونی خەباتی چەکداری لە کوردستان بەو شێوە خەباتانە پڕ بکرێتەوە. ئەم بەستێنسازییەش ئەگەر لە لایەکەوە پێوەندیی بە کەشوهەوای سیاسیی وڵاتەوە هەیە کە هەر وەک ڕابردوو داخراوە، لە لایەکی دیکەوە بەستراوەتەوە بە بایەخپێدانی هێز‌و لایەنەکانی بەشدار لە بزووتنەوەی کوردستان‌و بە تایبەتی کەسانێک لە نێوخۆی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە لە لە خەبات‌و تیکۆشانی هێمنانە‌دا بەشدارن‌و هەوڵ دەدەن لەو ڕیگایانەوە داخوازەکانی خەڵک بەرنە پێش.

ئاکام:

نەتەوەی کورد لە رۆژهەلاتی کوردستان نابێ فەرمانی 28ی گەلاوێژی خومەینی لە دژی خۆی له‌بیر بکا. پێویسته‌ به‌ڵگه‌و دۆکیۆمێنتەکانی چەندین ساڵ شەڕی نابەرامبەری کۆماری ئیسلامی لە دژی گەلی کورد کۆ بکرێنەوە. پێویستە ئەو هێزانە‌و ئەو کەسانە‌و ئەو خەڵکەی ڕۆڵیان لەو خۆراگرییە پڕ لە قوربانیدانە‌دا هەبووە، بە تایبەتی ئەو بنەماڵانەی عەزیزانیان لە شەر‌و بەرگری لە گەڵ هێرشکەرانی کۆماری ئیسلامی‌دا لە دەست داوە یا تووشی کەم ئەندامی بوون، ڕیزیان لێ‌بگیرێ. دەبێ زیاتر تیشک بخرێتە سەر ئەو راستییەش کە ئەوە کۆماری ئیسلامی بوو شەڕی بە خەڵکی کوردستان فرۆشت بۆ ئەوەی بە ناحەق، کەسانێک کە بەرگریی ڕەوای نەتەوەی کورد نەبەنە ژێر پرسیار. لە گەڵ هەمووی ئەوانەش‌دا دەبێ هەوڵ بدرێ ڕێگا‌و شێوازی نوێتر و هەر لەوکاتە‌دا کەم هەزینەتر بۆ بەربەرکانی لە گەڵ ستەم‌و زۆرداریی کۆماری ئیسلامی‌و بەدەستهینانی مافە نەتەوەییەکان، بدۆزرێتەوە.

کامه‌یه‌ عەداڵەتخوازیی سه‌رکۆماری نوێ ؟

ژنانی ئێران خوازیاری ژیانێکی ئینسانی لە کۆمەڵگەدان، بۆیە بەشداری و هاوبه‌شی لە ئورگانەکانی دەسەڵات‌دا بە پێویست دەزانن. ئەوان خوازیاری پشک هه‌بوون له‌ سه‌ر ئه‌ساسی ڕەگەز لە مەجلیسی شوورای ئیسلامی، وەزارەتەکان، شووراکان و زۆر لە دەزگا و دامه‌زراوه‌ بەرپرسیارەکانی کۆمەڵگەدان. بۆیە ئەمجارەش ئاگایانە هاتنەوە مەیدان‌و به‌ مەبەستی پێک‌هێنانی ئاڵوگۆڕ لە سیستم‌دا لە هەڵبژاردن‌دا بەشدار بوون.

ئایا ڕووحانی دەتوانێ نمادی ئاڵوگۆرو سڕینەوەی هەڵاواردن بەدژی ژنان لە ئێران بێ؟

رۆژی یەکشەممە 12ی گەلاوێژ ڕێوڕەسمی سوێندخواردنی سەرکۆماریی ئاغای حەسەنی ڕووحانی لە تاران بەڕێوە چوو. لەو ڕێوڕەسمەدا کە بە حوزووری دەیان سەرکۆمار و سه‌رۆک‌وه‌زیروکاربه‌ده‌ستانی دیکه‌ی وڵاتان و چه‌ندین که‌سایه‌تیی بیانی و ئێرانی بەڕێوە چوو، ئاغای ڕووحانی دوای وتارە "مێژوویی‌"یەکەی، لیستی پیشنیاریی ئەندامانی کابینەی خۆی تەحویلی سەرۆکی مەجلیسی شوورای ئیسلامیی ئێران دا تاکوو ئه‌ندامانی مەجلیس لێکۆڵینه‌وه‌یان له‌سه‌ر بکه‌ن و لە دانیشتنی خۆیان‌دا دەنگی متمانه‌یان پێ‌بدەن. لێرەدا نە پێویستە‌و نە مه‌به‌ستیش ئەوەیە باسی ئەو کەسانە بکرێ کە ناویان لە لیستەکه‌ی ڕووحانی‌دا هاتوه‌. چونکە زۆربەیان کەم‌و زۆر هەم توانایی‌و پسپۆری‌یەکانیان دیارن‌وهەم ڕوانگەکانیان بەرانبەر مەسەلە جۆراوجۆرەکان ڕوونن. بەڵام ئەوەی گرنگە باسی بکەین ئەوەیە که‌ بزانین ڕووحانی کە پێش هەڵبژاردنی سەرکۆماری لە کۆڕو کۆبوونەوە تەبلیغاتی‌یەکانی‌دا ئەو هەمووە باسی عەداڵەت و گۆڕان‌خوازی و...ی‌ دەکرد، تاچەند ئەم ئاڵوگۆڕانەی باسی دەکردن جێبه‌جێ دەکا. ناوبراو لە یەکێک لە وتاره‌کانی‌دا گوتی: بۆ ژنان بەرنامەی حەوت مەرحەلەییمان هەیە! کەچی لە یەکەم هەنگاو‌دا دیتمان عەداڵەت‌و گۆڕانخوازی‌یەکەی پشتگوێ خست! له‌ لیستە 20 کەسی‌یەکه‌ی وه‌زیرانی پێشنیاری‌دا، بە ڕەوای نەزانیبوو بۆ نموونە ناوی تەنیا یەک ژنیش بگونجێنێ. ئایا ده‌کرێ ئه‌م یه‌که‌م‌هه‌نگاوه‌ بکه‌ینه‌ پێوه‌ری ڕوانگەی ڕاستەقینەی ئاغای ڕووحانی یان دەبێ چاوەڕوان بین‌و بزانین کەی بەرگی کردەوە لە بەر دروشمەکانی دەکا. پێش ئەوەی لە چاوەڕوانیی داهاتوودا بوەستین دەبێ ئەم پرسیارە ڕووبەڕووی ئەو سەرکۆمارە بکرێتەوە که‌ ئایا ئەمەیە ڕوانگەی ڕاستەقینەی بەرانبەر بە ژنان، یان بەڕاستی لە ئێران‌دا ژنێک نەبوو کە لێوه‌شاوه‌یی بوون بە وەزیر لە کابینەکەی ئەوی‌دا هەبێ؟! رووحانی بەم کارەی، متمانه‌ی دەرسەدێکی زۆر لەو ژنانەی ئێرانی که‌ کەم‌وزۆر باوەڕیان پێ‌کردبوو لەدەست دا. ئه‌تۆ بڵێی ئەو ژنانەی بە هیوای گۆڕان لەو سیستمەدا بەره‌و سندووقەکانی دەنگدان چووبوون، جارێکی دیکە لەو سیستم و دەسەڵاتەدا ئەوە دووباره‌ بکەنەوە.

چەند دەورەیەکە بۆ ڕاکێشانی سەرنج و ده‌نگی نیوەی کۆمەڵگەی ئێران، مەسەلەی ژنان -ئەگەر سەرەکی‌ترینیشیان نەبێ- بۆتە یەکێک لە بەرنامە ئینتخاباتی‌یەکانی سەرکۆماری لە ئێران. بەڵام هەرکە هەڵبژاردن کۆتایی دێ، مەسەلەی "ژنان" دەخرێتەوە پشت‌گوێ و دەکەوێتەوە په‌راوێزی هەموو مەسەلەکانی دیکەی وەک: ژیان و مەعیشەت، ئابووری، سیاسه‌تی نێوخۆیی‌و دەرەکی و...

حەسەن ڕووحانی پێش هەڵبژاردن لە کۆڕ و کۆبوونەوە تەبلیغاتی‌یەکانی‌دا باسی لە لابردنی هەڵاواردنی ڕەگەزی دەکرد و ئەم گەلاڵەو بەرنامانەی کە هەڵاواردنی ڕەگەزی‌یان تێدا بوو بە دروست نەدەزانی و بەڵێنی بەهێزکردنی ژنان و ڕوانینی یه‌کسانی‌خوازانەی بە ژنان دەدا. لە یەکێک لە کۆبوونەوەکانی لەگەڵ ژنان لە تالاری "آدینە"ی تاران‌دا لە بارەی داخوازەکانی ژنانه‌وه‌ قسەی دەکرد، کە قسەکانی خۆشبینی‌یەکی زۆریان بۆ ژنانی ئێران دروست کرد. ئەو قسەی لە سڕینەوەی هەڵاواردنی ڕەگەزی لە هەموو بوارەکانی ئابووری، زانستی، کۆمەڵایەتی‌و کاردا هێنایه‌ گۆڕێ و تەنانەت باسی دروستکردنی وەزارەتێک بە ناوی وەزارەتی ژنانی کرد و گوتی: "هەڵاوردن بە دژی ژنان قەبووڵ ناکرێ و ڕەگەز ناتوانێ میعیارێکی دروست بۆ وەرگرتنی بەرپرسایەتی‌یەکان لە کۆمەڵگە‌دا بێ." بەڵام دیتمان لە یەکەم هەنگاوی کاری خۆی‌دا ئەویش هەر وەک ئەوانی دیکە دروشمەکانی خۆی ژێر پێ خست.

ئەوەی جێی سەرسوڕمانە ئەوەیە که‌ زۆر کەس و لایەن دڵیان بە دروشمەکانی ڕووحانی لە پێش هەڵبژاردن‌دا خۆش کردبوو. تەنانەت زۆر لە ژنانی ئێرانیش بەچاوێکی جیا لە مۆرەکانی سەر بە رێژیمی کۆماری ئیسلامی چاویان لەم کاندیدایه‌ی پۆستی سه‌رکۆماری دەکرد. هەربۆیەش 19 میلیۆن دەنگی هێنایەوە. بەدڵنیایی‌یەوە نیوەی ئەو19 میلیون دەنگە، دەنگی ژنانی ئەم وڵاتەن که‌ بە سیستمی کۆماری ئیسلامییش نەدراون، بەڵکوو ئەمجارەش دراون بە کەسێک کە باسی لە دادپەروەری و سڕینەوەی هەڵاواردنەکان دەکرد. به‌لام ئه‌م ته‌مابه‌ستن وچاوه‌ڕوانی‌یه‌، سه‌ره‌تایه‌کی باشی بۆ ژنان تیدا نه‌بوو. دڵنیاین‌ ئه‌گه‌ر ژنان وه‌ده‌نگ نه‌یه‌ن و ناوبراو بۆ جێبه‌جێکردنی واده‌ و به‌ڵینه‌کانی نه‌خه‌نه‌ ژێر گوشار، له‌وانه‌یه‌ داهاتوو و کۆتایی ماوه‌ی سه‌رکۆماری‌یه‌که‌شی شتێکی وای بۆ ژنان تیدا نه‌بێ!
kwestan ftoohi