۱۳۹۲ خرداد ۱۰, جمعه

اعتیاد در میان زنان ایران

بگفتەی کارشناسان اجتماعی اعتیاد یک بیماریست و گرفتار شدن بە هر بیماری دلیل و درمان خاص خود را دارد. یکی از دلایل مبتلا شدن بە مواد مخدر بیکاری است و بیکاری عامل بسیاری از مشکلات اجتماعی می باشد ،فرد بیکار از سوی اطرافیان تحت فشار بودە واین امرمنجر بە بهم ریختن آرامش درونی وی می شود. لذا برای خلاص شدن از زیر این فشارها بە مواد مخدر پناە می برد ودر نتیجە در دام بلای خانمانسوز اعتیاد گرفتار می شود.


"در هریک ساعت 30 نفر معتاد و فروشندەی مواد درایران دستگیر می شوند" این سرتیتر خبری است کە در روز 12 فروردین از قول مسئول ستاد مبارزە با مواد مخدر در رسانەهای جمعی ایران منتشر گردید ،همچنین در ادامەی این خبر آمدە است کە دریکسال گذشتە نزدیک بە 500تن مواد مخدر در ایران از سوی ستاد مبارزە با مواد مخدر کشف و ضبط شدەاست.
اگرچە آمارهای منتشر شدە در مورد بازداشتهای مرتبط با مواد مخدر ومیزان کشف مواد مخدر درایران نشان می‌دهند کە مواد مخدر در این کشور بە مسألەای خطرناک و فاجعەبار تبدیل شدەاست، اما مسئولین جمهوری اسلامی هیچگاە آمارها را آنگونە کە هست منتشر نمی‌کنند.
متناقض بودن آمارها:
چندین سال است کە مسئولین جمهوری اسلامی تعداد معتادان در ایران را یک میلیون و 200هزار نفر و شمار افرادی کە بقول آنها بە شیوەی تفننی بە مصرف مواد می‌پردازند 800هزار نفر اعلام شدە بود، اما آخرین آمار کە از سوی ستاد مبارزە با مواد مخدر منتشر شدە است، تعداد معتادان را بیشتراز 2میلیون نفر اعلام نمودە ودر اینبارە روزنامەی آرمان" در آخرین شمارە خود در سال 1391 از زبان حمید صفائیان، مسئول سابق درمان معتادین در ستاد مبارزە با مواد مخدر نوشت: آمار واقعی معتادین در ایران بە مرز 3میلیون و 600هزار نفر رسیدەاست.
آمارهای منتشر شدە از سوی مسئولین باهم همخوانی ندارند و معلوم نیست چند در صد از معتادین و یا کسانی کە دراین ارتباط دستگیر می شوند زنان می باشند، روزنامەی قانون در سال 1391 فاش کرد کە طبق آمارهای ستاد مبارزە با مواد مخدر 270هزار زن در ایران مصرف کنندە یا فروشندەی مواد مخدر هستند و مدتی قبل هم مسئول سازمان زندانها اعلام نمود کە نصف زنان زندانی در ایران در ارتباط با مواد مخدر دستگیر شدەاند و دبیر کل ستاد مبارزە با مواد مخدر نیزگفتە است: از هر 100 نفر معتاد در ایران 20 نفر زن می باشد. در همان حال یکی دیگر از مسئولان آمار زنان معتاد را 35درصد اعلام نمودەاست.
روزنامەی قانون نوشتەاست: پیگیریها ی انجام شدە بر اساس اسناد و گزارش های ستاد مبارزە با مواد مخدر نشان می‌دهد کە از 1میلیون و 325 هزار معتاد رسمی و خود معرف بە این ستاد، نزدیک بە 270 هزار نفر زن می باشند و این در حالی است کە آمارهای غیر رسمی این رقم را بیشتر از آنچە کە اعلام شدە می‌دانند.
دیدگاەها نسبت بە زنان معتاد
اکثر تحقیقات و بررسی ها در مورد اعتیاد زنان در ایران در یک نقطە باهم مشترک هستند وآن اینستکە همسر بیشتر زنانی کە بە اعتیاد دچار شدەاند معتاد بودەاند کە مستقیم یا غیرمستقیم همسران خود را نیز معتاد کردەاند.
تحقیقات دراین زمینە حاکی از آنست کە اعتیاد زنان در جامعە اکثرا مخفی می ماند و تا بحال آمارهای صحیح و درستی در این بارە منتشر نگردیدەاست واین امر هم بە دیدگاە ونگرش جامعە دراین خصوص برمی‌گردد کە هموارە زنان معتاد را بادیدی تحقیرآمیز نگریستەاند، یعنی ازدید جامعە، زن معتاد هیچ تفاوتی با فاحشە ندارد و خانوادەها هم از بیم بی آبرویی ورسوایی، غیر از آنکە با آنان برخوردی زنندە می‌کنند، هموارە می کوشند کە این مسألە همچنان مخفی بماند واین خود، مشکل زنان معتاد را دو چندان می‌کند، یعنی زنان معتاد از مراکز درمانی‌ای کە برای ترک اعتیاد احداث شدەاند، بی نصیب می‌مانند و آندستە از زنانی کە بە مراکز درمانی می روند و بعد از ترک اعتیاد و درمان بە امید ازسرگفتن زندگی دوبارە ترخیص می شوند، متاسفانە خانوادە و جامعە از آنها حمایت و پشتیبانی نمی‌کند و بنابراین بدلیل بی کسی و بی سرپناهی مجددا بە دام اعتیاد گرفتار می‌آیند.
مجلەی پزشکی روانشناسی در ایران در چارچوب تحقیقاتی کە تابستان سال 1390 انجام دادە، بخشی از مشکلات زنان معتاد را مورد بحث و بررسی قرار دادەاست. این تحقیق ازسوی 4 دکتر روانشناس بر روی 62 زن معتاد در دو مرکز درمانی صورت گرفتەاست. مصاحبەی آنها با زنانی انجام گرفتە کە بین 16 تا 57 سال سن داشتەاند و سن اکثر آنها بین 25 تا 39 بودە و اغلب آنان ( از لحاظ اقتصادی و اجتماعی) از طبقات پایین جامعە بودەاند.
علاوە براین تحقیق مزبورحاوی مطالب مفیدی است کە بخش کوچکی از مشکلات جامعەی زنان را بیان میکند.
زنانی معتادی کە مورد مطالعە قرار گرفتەاند دارای تحصیلات ابتدایی و بعضی از آنها هم تحصیلات بالاتری دارند. 90درصد آنها بیکار و 20 درصد نیز بی خانمان و60درصد از آنها هم در گذشتە تن بە فاحشەگری دادەاند. بیش از 90 درصد آنها بمنظور پیدا کردن مواد بە سمت کارهای خلاف رفتە وبیش از نیمی از آنها از طریق خرید وفروش مواد مخدر،سرقت امرار معاش کردەاند.
نزدیک بە نیمی از آنها همراه با همسرانشان شاغل بودە و نیم دیگر هم متأهل واز آزار اذیت شوهرانشان شاکی بودەاند. اکثر آنها زنان مجرد وبی سرپناە بودەاند. درکل بیشترزنان معتاد با خشونت های جسمی و جنسی وروانی مواجە بودەاند.
تمام زنان معتادی کە از حمایت مالی بی‌بهرە بودەاند برای بدست آوردن مواد بە فاحشەگری، استقراض، سرقت و اغفال دختران کم سن و سال دست زدەاند و همگی ترد شدن از خانوادە و جامعە و فقر را از جملەی اصلی‌ترین مشکلات خود توصیف کردەاند.
با توجە بە این مسئلە می توان گفت: اهمیت ندادن بە مسئلەی اعتیاد زنان و پردەپوشی آن ازسوی خانوادەها در آیندەای نە چندان دور نتایج بسیار مخربی بر جای خواهد گذاشت و برکسی پوشیدە نیست کە همانگونە کە خانوادەها در حفظ سلامت روانی افراد تاثیر گذار می‌باشند، در انحراف آنها نیز تاثیردارند.
بر اساس تحقیقات کارشناسان اموراجتماعی، عوارض منفی اعتیاد زنان در جامعە بیشتر از اعتیاد مردان است! برای مثال فاصلە زمانی اولین مصرف مواد تا تزریق مواد در زنان 2 سال، اما در مردان 8 سال است! بدین ترتیب زنان 6سال زودتر از مردان معتاد می شوند ومعلوم است کە ترک ودرمانشان بە مراتب دشوارتراست. بە همین خاطر امروزە دردنیا بە پیشگیری از اعتیاد زنان و درمان معتادین زن اهمیت زیادی دادە می شود. اما در ایران کە آمار بالایی در این زمینە دارد، نە تنها بە اعتیاد زنان توجهی نمی شود بلکە همانند دیگر مسائل مربوط بە آنان نادیدە گرفتە شدەاست.
درشماره‌ی608 روزنامه «کوردستان» منتشر شده‌ است

۱۳۹۲ خرداد ۵, یکشنبه

ئێعتیاد له‌ نیو ژنانی ئێران‌دا

کارناسانی بواری کۆمەڵایەتی دەڵێن، ئێعتیاد نەخۆشی‌یە. تووشبوون بە هەر نەخۆشی‌یەکیش هۆکارو دەرمانی خۆی هەیە. یەکێک لە هۆکارە سەرەکی‌یەکانی تووشبوون بە مادە هۆشبەرەکان، بێکاری‌یە. بێکاری سەرچاوەی زۆر لە کێشە کۆمەڵایەتی‌یەکانە. کەسی بێکار لەلایەن دەوروبەرەوە دەکەوێتە ژێر فشار، ئەمەش ئارامیی دەروونیی کەسەکە تێک دەداو بۆ خۆدەربازکردن لەو دۆخەی تێی کەوتوە، پەنا دەباتە بەر مادە هۆشبەرەکان‌و لە کۆتایی‌دا دەکەوێتە داوی بەڵایەکی ماڵوێرانکەری وەک ئێعتیاد.
«لە هەر سەعاتێک‌دا 30 موعتادو فرۆشیاری مەوادی موخەدیر لە ئێران‌ دەستبەسەر دەکرێن». ئەوە سەردێڕی هەواڵێکە کە رۆژی 12ی خاکەلێوە لە زمان بەرپرسی ستادی بەربەرەکانی لەگەڵ ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان لە راگەیەنەکانی ئێران‌دا بڵاو کرایەوە. هەر ئەو هەواڵە باسی لەوە کردوە کە ستادی بەربەرەکانی لەگەڵ ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان ، ساڵی ڕابردوو دەستی بە سەر 500 تۆن ماده‌ی هۆشبه‌ردا گرتوە.
ئەگەرچی ئاماری گیراوانی پێوەندیدار بە ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان‌و ئەو مەوادانەی دەستیان بەسەردا گیراوە، نیشان دەدا کە مەسەلەی ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان لە ئێران بۆتە مەسەلەیەکی مەترسیدارو کارەساتبار، بەڵام ئامارەکان لەلایەن بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی‌یەوە لەو پێوەندی‌یەدا، هیچ‌کات وەک هه‌ن بڵاو ناکرێنەوە.
ئامارەکان ناتەبایی‌یان هەیە
چەند ساڵێک بوو بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی رێژەی موعتادانیان لە ئێران‌دا یەک میلیۆن و 200 هەزار کەس‌و ئەوانەی کە بە قەولی ئەوان بۆ رابواردن (تفنن) بەکاری دێنن، 800 هەزار کەس ڕادەگەیاند. بەڵام دوایین ئامار کە لەلایەن ستادی بەربەرەکانی لەگەڵ ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان بڵاو بۆتەوە، ژماره‌ی موعتادانی زیاتر لە 2 میلیۆن ڕاگەیاندوە. هەر لەو پێوەندی‌یە‌دا ڕۆژنامەی «آرمان» لە دوایین ژمارەی ساڵی 1391ی‌ خۆی‌دا لە زمان سەعید سەفائیان بەرپرسی پێشووی چارەسەری ئێعتیاد لە ستادی بەربەرەکانی لەگەڵ ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان ، نووسیویەتی: «ئاماری ڕاستەقینەی تووشبوان بە ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان لە ئێران‌دا گەیشتتە 3 میلیۆن و 600 هەزار کەس».
ئامارەکان لە زمان بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی‌یەوە هەرجارە قسە لە ڕێژەیەک دەکەن. ڕوون نیە چەند لەسەدی تووشبوان بە ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان یان ئەوانەی لەم پێوەندی‌یەدا دەستبەسەر دەکرێن، ژنانن. رۆژنامەی «قانون» لە مانگی ڕەشەمەی 1391دا نووسیویەتی ستادی بەربەرەکانی لەگەڵ ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان ، ئاشکرای کردوە کە 270 هەزار ژنی تووشبوو بە مەوادی موخەدیر لەئیران‌دا هەن. ماوەیەک لەمەوپێش بەرپرسی رێکخراوی زیندانەکان ڕای‌گەیاند کە نیوەی ژنانی زیندانی، لە پێوەندیی لەگەڵ ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان ‌دا کەوتوونەتە زیندانەوە. سکرتێری گشتیی ڕێکخراوی بەربەرەکانی لەگەڵ ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان دەڵێ: «لە سەدا 20ی تووشبووان بە ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان، ژنانن». هه‌رلەوکاته‌‌دا یەکێکی دیکە لە بەرپرسانی حکوومەتی کۆماری ئیسلامی رای‌گەیاندوە که‌ 35 لە سەدی تووشبوان بە ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان لە ئێران، ژنانن.
ڕۆژنامەی «قانون» نووسیویەتی، بەدواداچوونە قانوونی‌یەکان بە پێی ئەسنادو ڕاپۆرتەکانی ستادی بەربەرەکانی لەگەڵ ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان ، نیشانی داوە لە 1میلیۆن‌و 325 هەزار موعتادی ڕەسمی‌و راگەیەندراو لە ئێرا‌ن‌، نزیک به‌270 هەزار کەسیان ژنن، ئەوە لە حاڵێک‌دایە کە ئامارە ناڕەسمی‌یەکان زیاتر لەو رێژەیان بەراورد کردوە.
ڕوانینەکان بەرانبەر بە ژنی موعتاد
زۆربەی ئەو لێکۆڵینەوەو سەرچاوانەی لە پێوەندی لەگەڵ ئێعتیادی ژنان‌دا بڵاو بوونەوە، لە یەک خاڵ‌دا هاوبەشن، ئەویش ئەوەیە که‌ زۆربەی ئەو ژنانەی تووشی ئێعتیاد بوون، هاوسەری موعتادیان هەیەو ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ هاوسەره‌کانیان تووشیان کردوون.
لێکۆڵینەوەکان ئەوە نیشان دەدەن کە ئێعتیادی ژنان لە کۆمەڵگەدا تا ڕادەیەک بە شاراوەیی ماوەتەوەو هیچ‌کات ئامارەکان لە پێوەندیی لەگەڵ ژنان‌دا روون نین. ئەمەش بە هۆی ڕوانینی کۆمەڵگەوەیە کە بە چاوێکی یەکجار پڕ لەسووکایەتی چاو لە ژنێک دەکرێ کە گیرۆده‌ی ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان بووە. یانی لە دیدی کۆمەڵگەوە ژنی موعتاد وەک لەشفرۆشێک وایە. بنەماڵەش لەترسی ‌ئابڕووچوون‌و رێسوابوون لە کۆمەڵگەدا، جگە لەوەی مامەڵەیەکی خراپ لەگەڵ ئەو ئەندامەی خۆی دەکا، هەوڵ دەدا بەشاراوەیی بمێنێتەوە. ئەمەش ژنی موعتاد هێندەی دیکە دەخاتە نێو دۆخێکی مەترسیدارەوە. واتە زۆر جار ئەو ئیمکاناتەی بۆ تەرکی ئێعتیاد کەڵکی لێ‌وەرگیراوە، وەک ناوەندەکانی تەرکی ئێعتیاد، ژنان لێی بێبەش بوون. ئەمەش هێندەی دیکە ئاکامی خراپی بۆ ژنی موعتاد لێ‌کەوتۆتەوە. یان ئەوانەی دەبرێنە ناوەندەکانی تەرکی ئێعتیادو تەرکی دەکەن، بە هیوای دەست‌پێ‌کردنی ژیانێکی ئاسایی رۆژێک لەو ناوەندانە دێنە دەرەوە، بەڵام دوای ئەوەش، بنەماڵەکانیان پشتیوانی‌یان لێ‌ناکەن‌و زۆر جار خۆیان تێ ناگه‌یه‌نن. زۆر لەوانە بەهۆی تەنیایی‌و بێکەسی دیسان ڕوو دەکەنەوە ئەم بەڵا ماڵوێرانکەرە‌و ژیانیان دەکەوێتەوە مەترسی.
گۆڤاری پزیشکیی دەروونناسیی ئێران له‌ توێی لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ک‌دا کە هاوینی ساڵی 1390 بڵاوی کردۆته‌وه‌ ، بەشێک لەو گیروگرفت‌و مەسەلانەی ژنانی موعتادی هێناوەتە بەرباس. لێکۆڵینەوەکە لە لایەن 4 دوکتوری دەروون‌ناسه‌وه‌ لە سەر 62 ژنی تووشبوو بە مادە هۆشبەرەکان لە دوو ناوەندی دەرمانیی تەرکی ئێعتیاد کراوە. وتووێژەکان لەگەڵ ژنانی 16 تا 57 ساڵە کراون کە زۆرتریان تەمەنیان له‌ نیوان25 تا 30 ساڵ‌دا بووە. لە لێکۆڵینەوەکەدا هاتوە کە ئەوانەی لێکۆڵینەوەکەیان لەگەڵ کراوە لە توێژەکانی خوارەوەی کۆمەڵگە (لە باری ئابووری‌و کۆمەڵایەتی‌یەوە) بوون. سەرەڕای ئەوەش لێکۆڵینەوەکە پڕە لە زانیاریی گرنگ کە لانی کەم وەزعییەتی بەشێکی زۆر لە ژنانی موعتاد نیشان دەدا.
دەرکەوتەکانی ئەو لێکۆڵینەوەیە ئەوانەن:
ئەو ژنانەی لێکۆڵینەوەکەیان لەسەر کراوە له‌ خوێندەواری سەرەتایی‌یەوە تا خوێنده‌واری پلە بەرزیان تێدایه‌ ، 90 لە سەدی ئەوانە بێکارو 30 لەسەدیان بێ‌ماڵ‌وحاڵ بوون. 60 لەسەدیان ڕابردووی لەشفرۆشی‌یان هەبووەو زیاتر لە 90 لەسەدیان بۆ پەیداکردنی ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان ڕوویان لە کاری خیلاف کردوە. زیاتر لە نیوەیان لە رێی کڕێن‌و فرۆشتنی ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان ، لەشفرۆشی‌و دزی‌کردنه‌وه‌، ژیانی خۆیان بەڕێوە بردوە. نزیک بە نیوەیان ژن‌و مێرد هەردوویان کاریان هەبووە (شاغل) بوون‌و، نیوەیان ژنی به‌مێرد بوون‌و لەدەست توندوتیژی جەستەیی‌و دەروونیی هاوسەرەکانیان شکایەتیان هه‌بووە. زۆرتریشیان ژنانی سەڵت، بێ‌ماڵ‌و بێ‌جێ‌وڕێ بوون. بەگشتی زیاتر لە نیوەی ژنانی موعتاد له‌ گه‌ڵ توندوتیژیی جەستەیی‌و جینسی‌و دەروونی به‌ره‌وڕوو بوون. هەموو ئەو ژنە موعتادانە کە لە پشتیوانیی ماڵی بێبەش بوون ، بۆ بەدەستهێنانی مەواد ڕوویان لە لەشفرۆشی، قەرزکردن، دزی‌و هەڵخەڵەتاندنی کچانی که‌م‌ته‌مه‌ن‌و.... کردوە.
ئەو ژنانە، سووکایەتی‌پێکران، وەلانران لە لایەن بنەماڵەو کۆمەڵگەوەو هەژاری‌یان بە یەکێک لە سەرەکی‌ترین کێشەکانی خۆیان ناو بردوه‌. بەتایبەتی ده‌رکردن و تۆمەت‌لێدان لەلایەن بنەماڵەوە یەکێک لە گرفتە هەرە سەرەکی‌یەکانی ئەو ژنانە بووه‌.
بەسەرنجدان بەم مەسەلەیە، دەکرێ بڵێین سەرنج‌نەدان بە ئێعتیادی ژنان‌و شاردنەوەی ئێعتیادی ژنان لە لایەن بنەماڵەوە، لە داهاتوویەکی نە زۆر دوور‌دا ئاکامێکی یەکجار خراپی بۆ کۆمه‌ڵگه به‌ دواوه‌ ده‌بێ. لە کەس شاراوە نیە که‌ بنەماڵە وەک چۆن دەتوانێ لە پاراستنی سڵامەتیی دەروونیی ئەندامەکانی‌دا کاریگەر بێ، دەتوانێ لە زەمینەخۆشکردن بۆ بەلاڕێ‌دابردنیش دا ئەو کاریگەری‌یەی هەبێ.
به‌ گوێره‌ی لێکۆڵینەوەی پسپۆران‌و کارناسانی بواری کۆمەڵایەتی، مه‌ترسیی ئێعتیادی ژنان لەسەر کۆمەڵگە له‌ هی پیاوان پترە. بۆ نموونە مه‌ودای زەمانیی یەکەم مەسرەف‌کردن، تاکوو تەزریقی مەواد لە ژنان‌دا 2 ساڵە، بەڵام لە پیاوان‌دا نزیک 8 ساڵە. بەم شێوەیە ژنان 6 ساڵ زووتر لە پیاوان، ئۆگری مەواد دەبن کە ئەمەش روونە چارەسەرەکەشی دژوارتر دەبێ. هەروەها مردن بە هۆی ماده‌ هۆشبه‌ره‌کانه‌وه‌ لە ژنان‌دا زووتر ده‌بێ، بەتایبەتی ئەوانەی زۆر مەسرەف دەکەن.
هەربۆیە ئەمڕۆ لە دنیادا بۆ پێشگیری لە ئێعتیادو تەرکی ئێعتیادی ژنان، سەرنجێکی تایبەتی دەدرێتە ئەم بوارە. بەڵام لە ئێران کە یەکێکە لەو وڵاتانەی زۆرترین ئاماری ئێعتیادی هەیە ئەم سەرنجدانه‌ نیەو بەداخەوە ژنان وەک هەموو لایەن‌و بوارەکانی دیکە پشت‌گوێ دەخرێن.
سەرچاوەکان:
ماڵپەڕی «خانە وکلا»
گۆڤاری ئینترنێتیی «برترینها»
ماڵپەڕی هەواڵدەریی «مهر»

۱۳۹۲ اردیبهشت ۲۴, سه‌شنبه

با تعطیل یک روز، از آلام کارگران در ایران کاستە نمی‌شود

 
در مادەی 23 اعلامیەی جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد آمدەاست: هرشخصی حق دارد کارکند، کار خود را آزادانە برگزیند، شرایط منصفانە و رضایت بخشی برای کار خواستار باشد، در برابر بیکاری مورد حمایت قرار گیرد. هممە حق دارند کە بی هیچ تبعیضی در مقابل کار مساوی، مزد مساوی دریافت نمایند.
در مادەی 24 نیز تصریح شدە: هرکس حق استراحت و تفریح دارد و بخصوص از محدودیت معقول ساعات کار و مرخصی‌ها و تعطیلات ادواری با دریافت حقوق بهرەمند شود.
پرداختن بە وضعیت کار و زندگی کارگران در ایران بە تحلیل و بررسی جدی و دقیقی نیاز دارد. در اینجا تنها می‌توان بر این واقعیت غیر قابل انکار تأکید ورزید کە وضعیت کار و زندگی کارگران بطور کلی، بە حدی ناهنجار و آزار دهندە است کە زبان از بیان زندگی جهنمی آنان قاصر است. در این مقالە خواهیم کوشید نگاهی اجمالی داشتەباشیم بر اوضاع کارگران زن در ایران.
روز کارگر در جهان فرصتی است برای بحث پیرامون معضلات و مشکلات کارگران و تحت فشار قرار دادن دولتها جهت رسیدگی بە وضعیت آنان. اما در ایران تحت حاکمیت آخوندها، کارگران حتی در روزی کە بعنوان روز کارگر تعیین شدەاست، با سرکوب و آزار و اذیت رژیم دست بگریبانند.
کارگران زن بدلیل دیدگاه ارتجاعی حاکمیت ولایت فقیە نسبت بە زنان کە دیدگاهی است ضد انسانی، تحت فشارهای مضاعف قرار دارند و حقوق آنها بطور دائم از سوی جامعە و حاکمیت و کارفرمایان نقض می‌گردد. کارگران زن در ایران بسیار بیشتر از اکثر کشورهای جهان با فشار و سرکوب روبرو هستند. در کشوری کە زن از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی خویش محروم است و هیچ مرجع و قانونی وجود ندارد کە از او حمایت نماید، وضعیت کارگران زن چگونە باید باشد؟
کارگر در ایران، تحت ستم‌ترین طبقەی جامعەاست. کارگران زن علاوە بر آنکە نظیر هر کارگر دیگر استثمار می‌شود، بدلیل زن بودنشان با ستم بمراتب فزونتری مواجە هستند. با بیعدالتی کامل در انتخاب کار ، مورد تبعیض قرار می‌گیرند. دستمزد آنها در مقایسە با کارگران مرد بمراتب کمتر است و بسیاری اوقات در جریان بحرانها و بیکاری کارگران، کارگران زن پیش از کارگران مرد با خطر اخراج روبرو هستند. بعبارت دیگر ریسک از دست دادن کار برای کارگران زن در مقایسە با مردان بسیار بیشتر است.
کارگران زن در ایران هنگامیکە پس از چندین ساعت کار و خستگی بە خانە برمی‌گردند، تازە کار دومشان آغاز می‌شود. کارهای منزل نیز از پخت و پز، شستن لباس و رسیدگی بە کودکان گرفتە تا خدمت بە مردان خانوادە، نیرو و توان و وقت بسیاری از این انسان را بە خود اختصاص می‌دهد. این در حالیست کە این کارها اساسا کار محسوب نمی‌شوند، زیرا طبق سنت مردسالاری، کارهای منزل وظیفەی اصلی و مشروع! زنان است. البتە کمتر مردی وجود دارد کە پس از کار خود در امور منزل بە شریک زندگی خویش کمک کند. بە همین دلیل زنان کارگر هم باید در بازار کار خود را بیشتر خستە کنند تا رضایت خاطر کارفرمایان و رؤسای خود را فراهم سازند و هم ناچارند در منزل بە جای استراحت، خستگی بیشتری را تحمل کنند. در نتیجە، این انسان اگر بسیار نیرومند هم باشد، مقاومت خود را از دست خواهد داد و بسیاری اوقات دچار بیماریهای گوناگون گشتە و بناچار از کار خود در خارج از منزل خودداری خواهد کرد. تأسفبارتر از هرچیز این است کە جنبشهای کارگری نیز در رابطە با این همە ستمی کە نسبت بە زنان کارگر روا داشتە می‌شود، بی تفاوت هستند و گویی کە از دیدگاه آنان کارگر یعنی مرد! نان آور خانە یعنی مرد!
بیکاری در میان زنان
علیرغم تمامی تبعیضات و بیعدالیتهای اجتماعی‌ای کە در جامعە علیە زنان وجود دارد، شمار آنها در دانشگاهها و آموزشگاهها اگر بیشتر از مردان نباشد، کمتر هم نیست.
طبق خود آمارهای دولت 63 درصد از دانشجویان دانشگاهها را دختران تشکیل می‌دهند. بخش اعظمی از زنان با توجە بە توانمندیهای علمی، آموزشی و تخصص خود و همچنین با توجە بە شرایط اقتصادی و زندگی امروزین در پی یافتن کاری برای خود هستند، اما با این وجود نیز چندان شانسی برای جذب در بازار کار ایران ندارند. آمارها مؤید آنند کە میزان بیکاری در میان زنانی کە در جستجوی کار هستند، دو برابر مردان است.
رژیم جمهوری اسلامی بویژە در دوران زمامداری دولت احمدی نژاد بە گونەای هدفمند و سیستماتیک سیاست دور ساختن زنان از عرصەهای اجتماعی و سیاسی را بە پیش بردە و این امر رفتە رفتە دور افتادن زنان از بازار کار را نیز بدنبال داشتەاست. در چارچوب این سیاست حکام ایران می‌توان بە اجرای طرحی اشارە کرد کە قرار بود بە شیوەای داوطلبانە در خصوص کارمندان زن در ادارەها عملی گردد، لیکن این طرح بە قانون تبدیل گردیدە و اجباری شد. در ادامەی سیاست بازنشستە کردن زنان تحت لوای رسیدگی بە وظیفەی همسری و مادری، مریم مجتهدزادە، مشاور احمدی نژاد و مسئول مرکز امور زنان طرحی برای هیأت دولت تهیە کردەبود کە بر اساس آن، مرخصی دوران بارداری از شش ماه بە نە ماه و ساعت شیر دادن بە کودک نیز از یکساعت بە دو ساعت افزایش یافتەبود. در این طرح همچنین قید شدە بود کە زنان می‌توانند پس از مرخصی دوران زایمان نیز از سە سال مرخصی بدون حقوق استفادە نمایند. در نتیجەی این طرح و برنامە دولت، علاوە بر اینکە خانوادەها تشویق بە افزایش فرزندان خود و در نتیجە دور شدن زنان از بازار کار خواهند شد، ادارات و کارفرمایان نیز چندان رغبتی بە استخدام زنان نخواهند داشت.
مسألەای کە نباید از نظر دورداشت عبارتست از اینکە فرهنگ حاکم بر جامعەی ایران فرهنگی مردسالارانە است. بە همین دلیل در این فرهنگ زنان نمی‌توانند بسادگی در بازار کار حضور داشتە و از فرصتهای شغلی بهرە گیرند. اکنون نیز بخش اعظم امتیازاتی کە بە داوطلبان کار تعلق می‌گیرد در انحصار مردان است. یعنی اگر یک زن و یک مرد، داوطلب استخدام در یک شرکت و یا کارخانە باشند، این مرد است کە پیش از همە از شانس استخدام برخوردار است. یا هنگامیکە زنی در یک شرکت و یا ادارەای کار می‌کند و از یک شرایط مساوی با مردی کە در همان محل بکار مشغول است برخوردار می‌باشد – بعنوان نمونە هر دوی آنها ساعت کار و مسئولیتشان با یکدیگر مشابە است – با این دو شخص بشیوەای برابر برخورد نمی‌شود و دستمزدشان مساوی نیست. بدیهی‌است این امر از دیدگاهی ناشی می‌شود کە بر جامعە حاکم است، دیدگاه ضعیف دانستن زن. همچنین دولت نیز توسط قوانین خود این نابرابریها را گسترش دادەاند.
تبعیضی کە در رابطە با دستمزد کارگران زن و مرد وجود دارد، مسألەای جهانی است و بە یک یا چند کشور اختصاص ندارد. حتی در کشورهای پیشرفتە نیز حقوق یک زن کارگر، 70 درصد حقوق یک کارگر مرداست. اما در کشورهای عقب ماندە وضعیت بسیار ناهنجارتر است و علاوە براینکە کارگران زن در مقابل کار یکسان، نصف دستمزد یک کارگر مرد را دریافت می‌دارد، بسیار بیشتر از این، بدلیل دیدگاه مردسالارانەی حاکم از پایمال شدن حقوق خویش رنج می‌برد.
یکی دیگر از مشکلات آنستکە کارگران زن در ایران، عمدتا در کارگاههایی بکار مشغولند کە علاوە برآنکە از کمترین شرایط استاندارد ایمنی برخوردارند، از هیچ گونە نظارت قانونی نیز بهرەمند نیستند. بە همین دلیل در این محلها ابتدایی‌ترین حقوق کارگران نظیر ساعت کار و دستمزد مشخص، بیمەی درمانی و حوادث نقض می‌گردد، کارگران زن بویژە از مرخصی دوران بارداری و از محلی برای نگهداری کودکانشان (مهدکودک) محروم هستند و بسیاری اوقات 10 تا 12 ساعت نیز کار می‌کنند و علیرغم همەی اینها بارها با رفتارهای خشونت آمیز و مملو از بی‌حرمتی کارفرمایان مواجە می‌گردند، بدون آنکە قانونی برای حمایت از آنها وجود داشتەباشد.
کلیەی جنبەهای زندگی زنان در ایران مالامال از بیعدالتی و نقض حقوق انسانی است. تحت سایەی حاکمیت ارتجاعی جمهوری اسلامی، هیچ امیدی بە بهبود وضعیت زندگی اقشار تحت ستم بویژە زنان وجود ندارد. بە همین دلیل تنها با مبارزەی مشترک کلیەی اقشار و طبقات تحت ستم و برسرکار آوردن یک سیستم دمکراتیک، عادلانە و پاسخگو، می‌توان آیندەی بهتری را برای زنان و دیگر اقشار تحت ستم تأمین کرد.

وێناکردنی «پێشمه‌رگه‌» له‌ هه‌یبه‌تی «پیاو»د!!



 پێشمه‌رگه‌ ئه‌و رۆڵه‌ خه‌باتکار و شۆڕشگێره‌یه‌ که‌ له‌پێناوی رزگاریی نیشتمان و نه‌ته‌وه‌که‌یدا ئاماده‌یه‌ رێگای سه‌خت و دژواری خه‌بات ببڕێ و ته‌نانه‌ت خۆی بکاته‌ قوربانی. به‌ هه‌زاران کچ و کوڕ و ژن و پیاوی کورد، بوونه‌ته‌ پێشمه‌رگه‌، فیداکارییان کردوه‌
و نرخی گه‌وره‌یان له‌پێناوی ئامانجه‌کانیاندا داوه‌‌. به‌ڵام ئێستاش هه‌رکه‌ ناوی پێشمه‌رگه‌ دێ، زۆر که‌س سیما و قه‌ڵافه‌تی ئه‌و شۆڕشگێڕه‌‌ له‌ هه‌یبه‌تی پیاوێک به‌ چه‌ک و ره‌خت و جامانه‌دا وێنا ده‌که‌ن. چاو له‌ مێژووی نووسراو و ئه‌ده‌بیاتی زۆر له‌ حیزبه‌کانی کوردستان ده‌که‌ی، یا کاتێک گوێ بۆ رادیۆ و ته‌له‌ڤیزیۆنیان ده‌گری پڕن له‌ ده‌سته‌واژه‌ی وه‌ک « کوڕه‌ ئازاکانی گه‌ل»! «کوڕانی مه‌یدانی نه‌به‌ردی و خۆڕاگری»! «رۆڵه‌ جوامێره‌کانی...» و به‌م جۆره‌ ته‌عبیر له‌ پێشمه‌رگه‌کانی کوردستان ده‌که‌ن‌. هه‌ر وا بزانه‌ له‌ نێو ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌ و له‌ ریزی خه‌باتی چه‌کدارانه‌دا ته‌نیا کوڕان و پیاوان فیداکارییان نواندوه‌ و ئه‌وان ئه‌م خه‌باته‌ سه‌خته‌یان به‌ بێ به‌شداریی کچان و ژنان به‌ڕێوه‌ بردوه‌.
ئه‌م ئه‌ده‌بیاته‌‌ که‌ له‌ کولتوور و روانگه‌یه‌کی پیاوسالاره‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ، ئه‌ونده‌ دووباره‌ بۆته‌وه‌ که‌ له‌ بیر و زه‌ینی تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌شدا چه‌سپاوه‌ که‌ ‌ پیشمه‌رگه‌ پیاوه‌ و پیاو پێشمه‌رگه‌یه‌! ئه‌گه‌ر چاو له‌ مێژووی سێ ده‌یه‌ خه‌باتی کورد له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان له‌ دژی کۆماری ئیسلامیی ئێران بکه‌ین، به‌ ئاشکرا ده‌بینین تێکۆشانی ژنان له‌و خه‌باته‌دا تا راده‌یه‌ک شاردراوه‌ته‌وه،‌ یان هه‌ر ده‌ڵێی له‌و خه‌باته‌دا حوزووریان نه‌بووه. ئه‌مه‌ له‌ ئه‌ده‌بیات و مێژووی به‌شێک له‌ حیزبه‌کاندا به‌ روونی دیار و به‌رچاوه‌. ئه‌وه‌ له‌ حاڵێکدایه‌ که‌ ژنان رۆڵ و نه‌خشی گرنگیان له‌ خه‌باتی نه‌ته‌وه‌یی و پێشمه‌رگایه‌تی دا گێڕاوه‌، فیداکارییان کردوه‌ و ته‌نانه‌ت گیانیشیان به‌خشیوه‌. راسته‌ که‌ ژنان به‌ هۆی که‌لتووری و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه،‌ له‌ ریزی هێزی پێشمه‌رگه‌دا ‌له‌ چاو پیاوان رێژه‌یان زۆر که‌متر بووه،‌ به‌ڵام ئه‌وه‌ به‌و مانایه‌ نیه‌ ئاوا به‌ ئاشکرا تێکۆشانی ئه‌و رێژه‌ که‌مه‌ش له‌ ژنان له‌ مێژووی خه‌باتی پێشمه‌رگایه‌تیدا بشاردێته‌وه‌.
هه‌رکه‌سێک گومانی له‌م ئیددیعایه‌ هه‌یه‌، ده‌توانێ چاوێک له‌ ئارشیوی هه‌واڵه‌کان، راگه‌یه‌ندراوه‌کان، وتاره‌کان، په‌یامه‌کان، نامیلکه‌کان ، دروشم وپۆستێره‌ ته‌بلیغاتییه‌کانی پێوه‌ندیدار به‌ خه‌باتی چه‌کداریی زۆربه‌ی هێزه‌ سیاسییه‌کانی کوردستان له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسلامی بکا تا بۆی ده‌ر‌که‌وێ که‌ ئه‌م قسه‌یه‌ راسته‌ یان ناراست‌.
زۆر بوون ‌ ئه‌و ژن و كچانه‌ی ئازایانه‌ و‌ به‌ هه‌ست و گیانی‌ به‌ره‌نگاربوونه‌وه روویان ده‌کرده‌ بنکه‌کانی پێشمه‌رگه‌‌، به‌ڵام به‌هۆی‌ زاڵبوونی ئه‌م عه‌قڵییه‌ته‌ که‌ ژن له‌ باری جه‌سته‌ییه‌وه‌ توانای پیاوی نییه‌، وه‌ک پێشمه‌رگه‌ی هێز و په‌له‌کان سازمان نه‌ده‌دران، به‌ڵکوو به‌ ناوی دڵسۆزی و له‌په‌نا ئه‌وه‌شدا نه‌توانین! له‌ هێندێک ئۆرگان و بنکه‌ی سابیت دا ده‌هێڵرانه‌وه‌‌ . هه‌ربۆیه‌ له‌جیاتی پاراستی ئه‌و که‌سایه‌تییه‌ ئازا و به‌هێزه‌یان،‌ به‌شێکیان رووحی‌ سه‌ركێشی‌‌و شوورو شه‌وقی‌ خه‌باتی پێشمه‌رگایه‌تییان تێدا ده‌مرد و دووباره‌ ده‌چوونه‌وه‌ ژێر باری‌ كولتوور و كۆمه‌ڵێك یاسا‌ و رێسا‌ كه‌ لێی‌ یاخی ببوون. ته‌نانه‌ت هان دراون بخزێنه‌وه‌ ماڵ‌‌و واز له‌ چالاكیی‌ پێشمه‌رگایه‌تی بێنن.
حیزبه ‌کوردییه‌کان به‌ گشتی بناغه‌یه‌کی پیاوسالا‌رییان هه‌بووه و که‌لتووریکی پیاوسالاریان به‌ سه‌ر دا زاڵ بووه‌. خۆ ئه‌گه‌ر بڵێین هه‌تا ئێستاش، زۆربه‌ی ئه‌و حیزبانه‌ هه‌ر وه‌ک خۆیان ماونه‌وه‌ و له‌ ژێر کاریگه‌ریی ئه‌و که‌لتووره‌ پیاوسالاره‌ دان، نابیته‌ بوختان. پێشمه‌رگه، ‌به‌ کرده‌وه‌ ره‌مزی ئازایه‌تی و بوێری ‌و گیانبه‌خشین بووه ‌‌، له‌نێو که‌لتووری پیاوسالاریشدا ژن زه‌عیفه‌یه‌ و ناتوانی ره‌مز یا نمادی که‌سێکی ئازا و به‌غیره‌ت بێ! هه‌ر ‌ بۆیه‌ ئه‌و ژنانه‌ی بوونه‌ پێشمه‌رگه‌ به‌ هۆی زاڵبوونی ئه‌م روانینه‌ نادروسته‌ که‌ پیاو ره‌مزی ئازایه‌تی و خۆبه‌ختکردنه‌ له‌ ژێر سێبه‌ری پیاوی پێشمه‌رگه‌دا شاردراونه‌وه‌. ژنانی پێشمه‌رگه‌ بۆخۆشیان زۆر جار له‌ ئاست ئه‌و روانینه‌دا بێده‌نگ بوون و ته‌نانه‌ت هێندێکیان بۆخۆیان به‌وه ‌ رازی بوون که‌ نه‌چنه‌ نێو هێز و ده‌سته‌ و په‌له‌ ره‌زمییه‌کان و له‌ چوونه‌وه‌ بۆ ناوچه ‌و به‌شداری له‌ عه‌مه‌لیاته‌کاندا خۆیان بواردوه‌. یان ئه‌گه‌ر له‌ نێو کچان و ژنانی پێشمه‌رگه‌دا، که‌سانێکیش هه‌ڵده‌که‌وتن بۆ ئه‌وه‌ی له‌‌ نێو هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ و له‌ قووڵایی ناوچه‌کانی کوردستاندا، ئه‌رکی پێشمه‌رگانه‌ به‌ڕێوه‌ به‌رن، ده‌بوو وه‌ک پیاوێک خۆیان نیشان بده‌ن، هه‌ڵسوکه‌وتی ژنانه‌ له‌ خۆیاندا بمرێنن بۆ ئه‌وه‌ی له‌و مه‌یدانه‌دا وه‌ربگیرێن و قه‌بووڵ بکرێن. هه‌ر بۆیه‌ ئه‌مڕۆ ده‌بینین ئه‌و مێژووه‌ و ئه‌و ئه‌ده‌بیاته‌ی رابردوو‌ پڕه‌ له‌ کۆڕانی ئازا! کوڕانی گه‌ڵ، کوڕانی پێشمه‌رگه‌ و کاکی پێشمه‌رگه‌!
له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستاندا مرۆڤی نێرینه‌، هه‌ر له‌ منداڵییه‌وه‌ به‌رده‌وام به‌ گوێیدا ده‌خوێندرێ که‌ ئه‌و پیاوه،‌ هه‌ربۆیه‌ ده‌بێ ئازا، نه‌ترس، به‌هێز وخۆڕاگر بی. ژنیش به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ په‌یتا په‌یتا پێی ده‌گوترێ «زه‌عیفه‌»و وه‌ک مرۆڤێکی لاواز سه‌یری ده‌کرێ، له‌ ئاکامدا «پیاو» وه‌ک ره‌مزی هێز و ئازایه‌تی و، «ژن» وه‌ک ره‌مزی لاوازی و ترس له‌ عه‌قڵی‌ تاکه‌کانی کۆمه‌ڵدا ده‌چه‌سپێ، به‌ڵام سه‌رسوڕهێنه‌ر ئه‌وه‌یه‌ ئه‌م جۆره‌ روانین و بیرکردنه‌وانه‌، یا خڵته‌ی ئه‌م جۆره‌ عه‌قڵیه‌ته‌ی نیو کۆمه‌ڵگه‌‌، له‌ ئه‌ده‌بیاتی حیزبه‌کاندا، و له بریار و هه‌لسوکه‌وتی ئه‌وان له‌ گه‌ڵ کچان و ژنانی پێشمه‌رگه‌دا، خۆی ده‌رده‌خاته‌وه‌. ئه‌ویش ئه‌و حیزبانه‌ی که‌ بۆ خۆیان پێشڕه‌و و خه‌باتکاری رێگه‌ی دادپه‌روه‌ری و نه‌هێشتنی سته‌م و نابه‌رابه‌رین!. ته‌نانه‌ت خودی ژنانی نێو ریزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ش جاروبار خۆیان ته‌سلیمی ئه‌م ئه‌ده‌بیاته‌ کردوه و‌ له‌ ده‌ڕبڕینی مه‌به‌سته‌کانیان و له‌ ئاخافتنه‌کانیاندا به‌و ئه‌ده‌بیاته‌ پیاوسالاره‌ دواون. ملدان بۆ ئه‌م ئه‌ده‌بیاته‌ش جۆرێکه‌ له‌ قبووڵکردنی هه‌ڵاواردن له‌ دژی ژنان و زوڵمێکه‌ که‌ له‌ ژنانی پێشمه‌رگه‌ ده‌کرێ‌.
به‌ خۆشییه‌وه‌ ئه‌مڕۆ ژنان و کچانی ئه‌وتۆ له‌ ریزی حیزبه‌کاندا هه‌ن که‌ ئاماده‌ نین مل بۆ ئه‌و ئه‌ده‌بیاته‌ پیاوسالاره‌ بده‌ن و وه‌ک مرۆڤێکی ئاگا، ئازاد و یه‌کسانیخواز هیچ هۆیه‌ک نابینن که‌ که‌سایه‌تیی خۆیان به‌ لاوازی ببینن یان بۆ ئه‌وه‌ی وه‌ک پێشمه‌رگه‌ قبوول بکرێن ، پێویست بێ پیاوانه خۆ نیشان بده‌ن و پیاوانه‌ هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ن! ئێستا ئیدی کاتی ئه‌وه‌یه‌ که‌ تێڕوانینه‌‌کان به‌رانبه‌ر به‌ پێشمه‌رگه‌ بگۆڕێن و چی دیکه‌ «پێشمه‌رگه‌» ئه‌و ره‌مزه‌ی خه‌بات و تێکۆشان، به‌ ته‌نیا له‌ هه‌یبه‌تی پیاو دا وێنا نه‌کرێ و پێشان نه‌درێ.
7 / 12 / 2011
کوێستان فتووحی

رۆڵی ژنان له‌ خه‌باتی‌ پێشمه‌رگایه‌تیدا

                             
ئه‌و دایکه‌ی که‌ پاش ئێعدامی رۆڵه‌که‌ی به‌شانازییه‌وه‌ باس له‌ خه‌باتی نه‌ته‌وه‌که‌ی ده‌کا و خۆی به‌سه‌ربه‌رز ده‌زانێ که‌ ئه‌و رۆڵه‌یه‌کی ئه‌وتۆی په‌روه‌رده‌ کردوه، که ‌گیانی پێشکه‌شی باره‌گای ئازادیی کردوه‌، چی ناو بنێین؟ ئه‌و دایکه‌ی که‌ هاوار ده‌کا و به‌ لاوه‌کان ده‌ڵێ رێگه‌ی شه‌هیده‌کانی کورد و کوردستان درێژه‌ بده‌ن، چی ناو بنێێن؟ ئه‌و ژنه‌‌‌ی له‌ کاتێکدا هاوسه‌ره‌که‌ی به‌ هۆی کاری سیاسی و خه‌باتگێڕانه‌ له‌ زینداندا بووه‌، یان پێشمه‌رگه‌ بووه، و به‌ مانگان و ساڵان له‌ بنه‌ماڵه‌که‌ی دوور بووه‌، له‌وپه‌ڕی هه‌ژاری و نه‌داریدا فیداکاریی کردوه‌ و باڵی به‌ سه‌ر منداڵه‌کان _ به‌رهه‌می ژیانی هاوبه‌شیان_ دا کێشاوه‌ و نه‌یهێشتوه‌ منداڵه‌کا‌نی له‌ خوێندن بێبه‌ش بن، چی ناو بنێین‌؟ ئه‌و کچه‌ی له‌ سه‌ر بیروباوه‌ڕی ئازادیخوازی ده‌که‌وێته‌ زیندان ، ئازار ده‌درێ و ته‌نانه‌ت ئێعدام ده‌کرێ، شایانی چ ناوێکه‌؟ ئه‌ی ئه‌و ژنه‌ی به‌بێ ترس له‌ کاتی شه‌ڕه‌ سه‌خته‌کاندا نان و ئاوی ده‌گه‌یانده‌ پێشمه‌رگه‌کانی کوردستان، کێیه‌؟
ئایا ژنانی‌ پێشمه‌رگه‌ هه‌ر ئه‌و ژنانه‌ن كه‌ له‌ ریزی‌ حیزبه‌کاندا چه‌کیان پێیه‌و ناویان پێشمه‌رگه‌یه‌؟ ئه‌دی هه‌موو ئه‌و ژنانه‌ی كه چه‌کیان هه‌ل نه‌گرتوه‌ به‌ڵام له‌ هه‌موو كات و ساتێكدا له‌ رێی ئازادیی و به‌خته‌وه‌ریی نه‌ته‌وه‌که‌یان ‌ خه‌ریکی خه‌بات و تێکۆشان بوون ناچنه‌ی خانه‌ی پێشمه‌رگه‌وه‌؟
چاو له‌ هه‌ر به‌شێکی کوردستان ده‌که‌ین به‌ سه‌دان کچ و ژن له‌ به‌ندیخانه‌کانی دوژمندا ئه‌شکه‌نجه‌ دراون و گولله‌باران کراون. ئه‌وانه‌ ئه‌گه‌ر له‌ رێکخستنێکی سیاسیدا نه‌بووبن و هاوکاری بزووتنه‌وه‌ی کورد نه‌بووبن، بۆچی ئه‌مه‌ چاره‌نووسیان ده‌بوو؟ به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ ئه‌گه‌ر رۆڵیان دیار نیه‌، یان که‌م دیاره، ئه‌گه‌ر ناویان نیه‌، ئه‌گه‌ر به‌بێ‌بایه‌خی‌ چاو له‌ رۆڵ‌ و نه‌خشیان کراوه‌‌، وه‌ك هه‌موو بواره‌كانی‌ دیكه‌، له‌ ئاکامی زاڵبوونی بیروبۆچوونی‌ پیاوسالارانه‌ دابووه‌ که‌ به‌ که‌مبایه‌خ سه‌یری کردوون و نه‌خشی‌ ئه‌وانی‌ به‌شاراوه‌یی‌ هێشتۆته‌وه‌ و نه‌هێڵراوه‌ به‌و جۆری‌ كه‌ هه‌ن ده‌ركه‌ون. ئه‌گینا زۆر روونه‌ هیچ خه‌باتێك به‌بێ‌ به‌شداریی‌ ژنان نه‌كراوه‌ و ناكرێت و قه‌تیش سه‌رناكه‌وێت.
ئه‌مه‌ راستییه‌که‌ و حاشای لێناکرێ که‌ رێژه‌ی ژنان و کچان له‌ ریزی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه و چالاکیی پێشمه‌رگایه‌تیدا ‌ له‌ چاو پیاوان به‌ داخه‌وه‌ زۆر که‌م بووه‌، ئه‌مه‌ش هۆکاری جۆراوجۆری هه‌یه که‌ بۆچی رێژه‌ی‌ ژنان له‌و جۆره‌ له‌ خه‌باته‌دا که‌متره‌‌. به‌ڵام ئه‌وه‌ به‌و مانایه‌ نیه‌ که‌ ژنان خۆیان له‌ ئه‌رکی پێشمه‌رگایه‌تی و خه‌بات دژی دوژمنانی ئازادی دزیوه‌ته‌وه‌. ژنانی کورد ئه‌گه‌ر بۆیان نه‌کرابێ به‌ فراوانی بچنه‌ نێو هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌وه‌، به‌ڵام هه‌میشه‌ پشتیوان و دڵسۆزی بزووتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ و رزگاریخوازانه‌ی نه‌ته‌وه‌که‌یان بوون. به‌ سه‌دان و هه‌زاران نموونه‌ هه‌ن له‌ پشتیوانی و هاوکاریی ژنان له‌ گه‌ڵ هێزه شۆڕشگێره‌کانی کوردستان. ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ حیزبه‌ سیاسییه‌کانی کوردستان به‌سه‌ر کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی کوردستاندا هه‌ڵده‌ڵێن و هه‌مووکات به‌ پشتیوانانی پێشمه‌رگه‌کانیان ناو ده‌به‌ن، بۆ به‌شی زۆری ئه‌و پشتیوانییه‌ مه‌دیونی ژنانن.
هێزی پێشمه‌رگه‌ له‌ نێو کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکدا و به‌ یارمه‌تیی کۆمه‌ڵانی خه‌لک، توانیویه‌تی ئه‌رکی پێشمه‌رگایه‌تیی خۆی به‌ڕێوه‌ به‌رێ‌. پێشمه‌رگه‌ ئه‌و کاته‌ی برسی و تینوو و چلکن بووه‌ و سه‌ری به‌ ماڵی خه‌لکدا کردوه‌ ، ئه‌و کاته‌ی بریندار بووه‌ و له‌ هه‌ڤاڵانی هه‌ڵبڕاوه‌ و پێویستی به‌ شاردنه‌وه‌ بووه‌، ئه‌و کاته‌ی هاوسه‌ر و دایک و خۆشک و منداڵه‌کانی له‌ نێو شار و له‌ ناوچه‌یه‌کی دیکه‌وه‌ هاتوونه‌ سه‌ردانی، ئه‌و کاته‌ی گۆره‌وی و زه‌نگاڵ و ده‌سته‌وانه‌ و شالگه‌ردنی پێویست بووه‌، کاتێک ویستوویه‌تی ده‌وا و ده‌رمان و که‌لوپه‌لی دیکه‌ی له‌ شاره‌وه‌ بۆ بێت، به‌ر له‌ پیاوانی گوند، رووی له‌ ژنان و کچان بووه‌ و ئه‌وان به‌ هانایه‌وه‌ هاتوون. کاتیکیش، تووشی دوودڵی ورارایی بووبێت و نیازی چه‌کدانان و سه‌نگه‌ر چۆلکردنی بووبێت، له‌ گه‌ڵ لۆمه‌ و سه‌رکۆنه‌ی کچان و‌ ژنانی به‌ هه‌ست به‌ره‌وروو بووه.
دیاره‌ ئه‌گه‌ر له‌ مه‌ته‌رێزی خه‌باتی چه‌کداریدا، ژنان و کچان له‌ پیاوان که‌متر به‌شدار بووبن، له‌ مه‌ته‌رێزه‌کانی دیکه‌ی خه‌باتدا، که‌ خه‌باتی چه‌کداری بێئه‌وان نه‌یده‌توانی ده‌وام و به‌ره‌وپێشچوونی هه‌بی، به‌ خۆشیه‌وه‌ ژنان و کچان ده‌ورێکی دیار و کاریگه‌ر و پرره‌‌نگیان هه‌بووه‌. مامۆستایانی قوتابخانه‌کانی شۆرش، کادری ده‌رمانی و پێرسۆنێلی نه‌خۆشخانه‌کانی ناوچه‌کانی ژێر کۆنترۆلی پێشمه‌رگه‌، کادری راگه‌یاندنی حیزبه‌کان و زۆر خزمه‌ت و ئه‌رکی دیکه‌، به‌ زۆری له‌ سه‌رشانی ژنان و کچان بوون. هه‌ر بۆیه‌ ژنان و کچان رۆڵ و جێگای خۆیان هه‌یه‌ له‌ خه‌باتی چه‌کداری و پێشمه‌رگایه‌تیدا و به‌ سه‌رنجدان به‌ بارودۆخی کۆمه‌ڵایه‌تی و کولتووری زال به‌ سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستاندا، به‌ هیچ جۆر نابێ ئه‌وه‌نده‌ به‌شدارییه‌یان به‌ که‌م دابنێین.
 
22 / 12 / 2011
کوێستان فتوحی

۱۳۹۲ اردیبهشت ۲۳, دوشنبه

نا بۆ زمان‌و كولتوور‌و ئه‌ده‌بیاتی‌ پیاوسالار

نوشته شده در دوشنبه سی ام اردیبهشت 1387 ساعت 19:29 شماره پست: 44
كولتووری‌ زاڵ‌ له‌ كۆمه‌ڵگه‌ی‌ كوردستاندا كولتوورێكی‌ پیاوسالارانه‌یه‌، زمان‌و ئه‌ده‌بیاتی‌ كوردی‌ له‌و به‌ستێن‌و بوارانه‌ن كه‌ ئه‌م راستی‌یه‌ له‌وان دا ره‌نگی‌ داوه‌ته‌وه‌. .....



كولتووری‌ زاڵ‌ له‌ كۆمه‌ڵگه‌ی‌ كوردستاندا كولتوورێكی‌ پیاوسالارانه‌یه‌، زمان‌و ئه‌ده‌بیاتی‌ كوردی‌ له‌و به‌ستێن‌و بوارانه‌ن كه‌ ئه‌م راستی‌یه‌ له‌وان دا ره‌نگی‌ داوه‌ته‌وه‌. له‌ كولتووری‌ پیاوسالاری‌دا ژن له‌ زۆر مافی‌ ئینسانی‌ بێ‌به‌شه‌ له‌گه‌ڵ‌ ئه‌م بێ‌به‌شی‌یه‌ش دا سووكایه‌تی‌ پێ‌ده‌كرێ‌‌و به‌ ئه‌نقه‌ست ده‌خرێته‌ په‌راوێزه‌وه‌.



له‌م پێوه‌ندییه‌دا ده‌كرێ‌ زۆر نموونه‌ له‌و ئیماژانه‌ بێنێنه‌وه‌ كه‌ ئه‌م راستییانه‌ ده‌سه‌لمێنن.  له‌ زمان‌و فولكلۆر‌و ئه‌ده‌بی‌ كوردی‌دا ژن وه‌ك زۆر بواره‌كانی‌ دیكه‌ یا پشت گوێ‌ خراوه‌، یان سووكایه‌تی پێ‌كراوه‌‌و ئازار دراوه‌. زه‌عیفه‌، ژنانیله‌، حیسابی‌ ژنێكت بۆ ناكه‌م، سه‌گ به‌ ژن ناوه‌ڕێ‌،  پیاو نازانێ‌ چی‌ بڵـێ‌،  پیاوه‌تی‌ بكه‌، كوڕانی‌  گه‌ل،  كوڕی‌ رۆژی‌ ته‌نگانه‌، پیاو چاك زۆرن‌و هتد. ئه‌و وشه‌‌و زاراوانه‌ن كه‌ له‌ زمانی‌ كوردی‌دا به‌رده‌وام به‌رگوێمان ده‌كه‌ون.  دیاره‌ ئه‌م جۆره‌ ئیماژانه‌ له‌ هێندێك زمانی‌ دیكه‌شدا ده‌بینرێن، وه‌ك  زمانی‌ فارسی كه‌  پڕن له‌ سووكایه‌تی‌‌و به‌كه‌مگرتنی‌ ره‌گه‌زی‌ مێینه‌. به‌كارهێنانی‌ ئه‌م جۆره‌ ئیماژانه‌ له‌ زمان دا له‌مێژه‌ له‌ لایه‌ن فیمینیسته‌كانه‌وه‌ دراونه‌ته‌ به‌ر ره‌خنه‌‌و به‌ دواكه‌وتوویی‌‌و به‌ نیشانه‌ی‌ كولتوور‌و  زاڵبوونی‌  پیاوسالاری  له‌ به‌ستێنی‌ زماندا وه‌لانراوه‌‌و داوا كراوه‌ زمان‌و كولتوور له‌م باره‌یه‌وه‌ پاك بكرێته‌وه‌.
ته‌نانه‌ت ژنانیش به‌ هۆی‌ ریشه‌داكوتانی‌ ئه‌و كولتووره‌ نابه‌رابه‌ر‌و كۆنه‌په‌رستانه‌یه‌‌و گه‌وره‌بوون له‌گه‌ڵی‌دا، به‌ بێ‌ ئه‌وه‌ی‌ بۆخۆیان هه‌ست پێ‌بكه‌ن زه‌میرێكی‌ پیاوسالارانه‌ له‌ ناخیان¬دا جێی‌ گرتوه‌ زۆر جار ( له‌ ره‌فتار‌و قسه‌یاندا) له‌خۆیانی‌ نیشان ده‌ده‌ن.  ئه‌و ئیماژه‌ دژ به‌ ژنانه‌ لای‌ ئه‌وانیش جێی‌ گرتوه‌‌و، بێ‌ بیر لـێ‌كردنه‌وه‌‌و بێ‌ سڵ‌ كردن  به‌كاریان دێنن.
ئایا ده‌كرێ‌ ئه‌و ئیماژانه‌ له‌ زمان‌و كولتوور‌و ئه‌ده‌به‌كه‌ماندا بسڕینه‌وه‌؟  بێگومان ده‌كرێ‌ زمان‌و كولتووری‌ خۆمان بژار بكه‌ین‌و وابكه‌ین له‌ خزمه‌ت یه‌كسانیی‌ ژن‌و پیاودا بن نه‌ك باڵاده‌ستیی‌ ره‌گه‌زێك‌و به‌كه‌م‌و سووك سه‌یر كردنی‌ ره‌گه‌زێكی‌ دیكه‌. ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ‌ له‌ كولتووردا ریفۆرم بكه‌ین، ده‌توانین له‌ زمانیشدا ئه‌و ریفۆرمه‌ بكه‌ین‌و ئیماژه‌كانی‌ به‌رهه‌می‌ هێژموونی‌ زاڵی‌ ره‌گه‌زێك بسرێنه‌وه‌. ده‌توانین به‌ ژنێكی‌ ئازا‌و بوێر نه‌ڵێین  "ئه‌وه‌یه‌ ژن ده‌ڵێی‌ پیاوه‌"! یان به‌ پیاوێكی‌ ترسنۆك نه‌ڵێین "ده‌ڵێی‌ ژنه‌"! بوێری‌‌و ئازایه‌تی‌ ته‌نیا نه‌كه‌ینه‌ سیفه‌تی‌ پیاوان.  به‌كاربردنی‌ ئه‌م شێوه‌ ئیشاره‌‌و ئیماژانه‌ له‌ لایه‌ن ژنانه‌وه‌ شه‌رعییه‌ت دانه‌ به‌ كه‌مگرتنی‌ مرۆڤی‌ مێینه‌یه‌. ئه‌گه‌ر له‌ زمان‌و كولتوور‌و ئه‌ده‌بی‌ نه‌ته‌وه‌كه‌ی‌ خۆمان ورد بینه‌وه‌ ده‌بینین  پڕن له‌و ئیماژانه‌ كه‌ ژن به‌ مرۆڤێكی‌ ساویلكه‌‌و كه‌م عه‌قڵ‌، ترسنۆك، مایه‌فیتنه‌، داده‌نێن‌و پڕن له‌  سووكایه‌تی‌ به‌ ژن.
ره‌نگه‌ باس كردن له‌ بوونی‌ ئیماژه‌كانی‌ پیاوسالاری‌ له‌ كولتوور زماندا به‌لای‌ زۆر كه‌سه‌وه‌ هه‌ر گرنگیش نه‌بێ‌، چونكه‌ تێگه‌یشتكێنی ئینسانییان له‌م مه‌سه‌له‌یه‌ نیه‌، یان هه‌ر له‌ جێدا له‌ بیركردنه‌وه‌دا پیاوسالار‌‌و ژن به‌ كه‌م گرن. به‌ڵام ئه‌و كه‌سانه‌  كه‌  دیموكرات‌و یه‌كسانیخوازن‌و ئینسانی‌ بیر ده‌كه‌نه‌وه‌ هه‌ست به‌ قووڵایی‌ ئه‌و سووكایه‌تییانه‌ ده‌كه‌ن كه‌ له‌و ئیماژانه‌دا به‌رامبه‌ر به‌  ژن هه‌ن‌و به‌لای‌ ئه‌وانه‌وه‌ ئه‌و راستی‌یه‌، نه‌ك ئاسایی‌ نیه‌، به‌ڵكوو  زۆریش تاڵه‌.
دیاره‌ به‌كار هێنان‌و بره‌وپێدانی‌ ئه‌ده‌بیاتی‌ پیاوسالاری‌  له‌ نێو نوخبه‌كانی‌ كۆمه‌ڵگه‌شدا ده‌بینرێ‌. بۆ نموونه‌ حیزبه‌ سیاسی‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان  كه‌ له‌ نوخبه‌كانی‌ كۆمه‌ڵگای‌ كوردستان پێك هاتوون‌و، به‌شَكیان بانگه‌شه‌ی‌ یه‌كسانیخوازییش ده‌كه‌ن، به‌كاربردنی‌ زۆر له‌و ئیماژانه‌ ده‌بینرێ‌. ئه‌م رۆژانه‌ له‌ كۆڕێكدا له‌ كه‌سی‌ یه‌كه‌می‌ حیزبێك كه‌ زۆریش بانگه‌شه‌ی‌  به‌رابه‌ریخوازی‌ ده‌كا،  پرسیاریان كرد ئایا حیزبه‌كه‌تان له‌كوێوه‌ یارمه‌تی‌ وه‌رده‌گرێ‌؟ له‌ وه‌ڵامدا وتی‌ "پیاو چاك" زۆرن! خۆ ده‌كرا بڵـێ‌ ئینسانی‌ چاك زۆرن.  هه‌ر له‌ نێو حیزبی‌ دیموكراتیشدا كه‌ به‌ حیزبێكی‌ مۆدێرن‌و پێشكه‌وتووی‌ كۆمه‌ڵگه‌ ده‌ژمێردرێ‌‌و، خه‌باتكارانی‌ ئه‌م حیزبه‌ش له‌ ژنان‌و پیاوان پێك هاتوون، هه‌ست به‌ ئه‌دبیاتێكی‌ پیاوسالارانه‌ی‌ زاڵ‌ ده‌كرێ‌. ئه‌گه‌ر سه‌یری‌ ده‌فته‌ر‌و دیوان‌و وتار‌و نووسینه‌كانی‌ شاعیران‌و نووسه‌رانی‌ سه‌ر به‌م حیزبه‌ بكه‌ی‌ بۆت ده‌رده‌كه‌وێ‌ كه‌ زۆربه‌ی‌ ئه‌وانیش له‌م پێوه‌ندییه‌دا ره‌خنه‌یان له‌سه‌ره‌. چونكه‌ به‌رهه‌مه‌كانیان پڕه‌ له‌ وشه‌‌و ده‌سته‌واژه‌ی‌ پیاوسالارانه‌ی‌ وه‌ك "مێر"‌و "جوامێر"‌و "پیاوه‌تی‌"‌و كوڕانی‌ گه‌ل"‌و "مه‌رد‌و ره‌ند"‌و هتد. یا كاتێك باس له‌ پێشمه‌رگه‌‌و لاوانی‌ خه‌باتگێڕ‌و به‌ندییه‌ سیاسی‌و شه‌هیده‌كان ده‌كه‌ن، ته‌نیا ره‌گه‌زی‌ نێرینه‌یان له‌به‌رچاوه‌. هه‌ر بۆیه‌ به‌به‌رده‌وامی‌ دووپاتی‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ ئه‌وانه‌ "كوڕی‌" نه‌ته‌وه‌كه‌ی‌ خۆیانن. هه‌ر وابزانه‌ كچان‌و ژنان له‌ نێو ریزی‌ پێشمه‌رگه‌‌و خه‌باتكاران‌و به‌ندییه‌ سیاسییه‌كان‌و شه‌هیدان دا، حوزووریان نیه‌!


  حیزبی‌ دیموكراتی‌ كوردستان ئه‌مڕۆ باس له‌ نوێبوونه‌وه‌‌و به‌خۆداچوونه‌وه‌ ده‌كا، ئه‌م نوێبووونه‌وه‌‌و به‌خۆداچوونه‌وه‌یه‌ی‌ حیزب بانگه‌شه‌ی‌ بۆ ده‌كا پێویسته‌ له‌ هه‌موو بواره‌كانی‌ ژیانی‌ ئه‌و حیزبه‌دا ره‌نگ بداته‌وه‌، یه‌كێك له‌و بوارانه‌ی‌ كه‌ به‌ڕاستی‌ پێویسته‌ به‌خۆداچوونه‌وه‌‌و نوێبوونه‌وه‌ی‌ تێدا بكرێ‌ زمان‌و ئه‌ده‌بیاتێكه‌ كه‌ حیزب كه‌ڵكی‌ لـێ‌وه‌رده‌گرێ‌. حیزب هه‌میشه‌ شانازی‌ به‌ ئه‌ده‌بیاتی‌ سیاسیی‌ خۆی‌ كردوه‌ گوتوویه‌ كه‌ زمانێكی‌ خاوێنی‌ هه‌بووه‌. باشه‌ خاوێن له‌ چ بوارێك دا؟ ئه‌گه‌ر ئه‌م قسه‌یه‌ راستیش بێ‌ ئه‌ده‌بیاتێكی‌ به‌ دوور له‌ جنێو‌و قسه‌ی‌ ناشیرین به‌رامبه‌ر به‌ نه‌یارانی‌ بووه‌، زۆر به‌جێیه‌‌و ده‌بێ‌ له‌ داهاتووش دا هه‌ر وابێ‌. به‌ڵام هه‌ر ئه‌و زمان‌و ئه‌ده‌بیاته‌ ئه‌گه‌ر له‌ لایه‌نێكی‌ دیكه‌وه‌ سه‌یری‌ بكه‌ین، ده‌بینین كه‌  زۆر ئیماژه‌ی‌ تێدان كه‌ ئه‌گه‌ر به‌ بیری‌ یه‌كسانیخوازییه‌وه‌ لێی‌ بڕوانین، ناڕاسته‌خۆ دژ به‌ ره‌گه‌زی‌ مێینه‌ن، یا له‌ خزمه‌ت كه‌لكوه‌رگرتن‌و له‌ په‌راوێز خستنی‌ ئه‌و ره‌گه‌زه‌ دان.
له‌ هه‌ر كۆڕ‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌كی‌ سیاسی‌ حیزبی‌ دیموكراتدا، به‌ ده‌یان جار گوێمان له‌م ئیماژانه‌ ده‌بێ‌:
به‌راده‌ران! كوڕه‌كان!  كوڕانی‌ دیموكرات درێژه‌ده‌رانی‌ رێگای‌ شه‌هیدانن، كوڕانی‌ رۆژی‌ ته‌نگانه‌، پیاو ده‌بێ‌ بیر بكاته‌وه‌، پیاو خۆشحاڵ‌ ده‌بێ‌ .....پیاو،  پیاو!   ئه‌و وشه‌انه‌ له‌حاڵێكدا له‌ ده‌می‌ زۆر له‌ كۆڕگێره‌كان‌و به‌رپرسانی‌ دیموكرات ده‌ێنه‌ده‌ر‌و رووبه‌رووی‌ به‌شدارانی‌ كۆڕ‌و كۆبوونه‌وه‌‌و سیمیناره‌كان ده‌كرێنه‌وه‌، كه‌ ژنان‌و پیاوانی‌ دیموكرات تێیان¬دا به‌شدارن! ئه‌مانه‌ ئه‌ده‌بیاتی‌ زۆر له‌  تێكۆشه‌رانی‌ حیزبی‌ دیموكراتن. له‌م ئه‌ده‌بیاته‌دا ره‌گه‌زی‌ مێینه‌ غایبه‌‌و نابینرێ‌. ئه‌گه‌ر بۆ خه‌ڵكی‌ ئاسایی‌ ئه‌مانه‌ شتێكی‌ ئاسایی‌ بن، بۆ حیزبێكی‌ پێشكه‌وتوو‌و ئازادیخواز كه‌ بانگه‌شه‌ی‌ مۆدیڕن بوون‌و یه‌كسانیخوازی‌ ده‌كا، نه‌ك هه‌ر نابێ‌ ئاسایی‌ بێ‌، به‌ڵكوو ده‌بێ‌ به‌ كه‌مایه‌سی‌یه‌كی‌ گه‌وره‌ی‌ بزانێ‌. به‌م هۆیه‌وه‌ كه‌ ده‌مانه‌وێ‌ كۆمه‌ڵگاكه‌مان به‌ره‌و یه‌كسانی‌‌و دادپه‌روه‌ری‌‌و ئینسانی‌ بوون ببه‌ین، هه‌روه‌ها چونكه‌ لێبڕاوین، ژنان چالاكانه‌تر به‌شداری‌ له‌ خه‌بات دا بكه‌ن‌و نه‌خش‌و رۆڵیان له‌ نێو كۆمه‌ڵ‌دا به‌گرنگ وه‌ربگرین، پێویسته‌ زمان‌و ئه‌ده‌بیاته‌كه‌شمان له‌ خزمه‌ت ئه‌و ئامانجانه‌دا بێ‌. بره‌وپێدانی‌ ئیماژه‌كانی‌ یه‌كسانیخوازی‌‌و دادپه‌روه‌ری‌  یه‌كێكه‌ له‌ ئامرازه‌ كاریگه‌ره‌كانی‌ ریفۆرم‌و نوێبوونه‌وه‌. بۆیه‌ پێویسته‌ هه‌وڵی‌ جیددی‌ بدرێ‌ بۆ سڕینه‌وه‌ی‌ پیاوسالاری‌ له‌ نێو زمان‌و ئه‌ده‌بیاتێك كه‌ تێكۆشه‌رانی‌ حیزبی‌ دیموكراتی‌ كوردستان‌و به‌گشتی‌ تێكۆشه‌رانی‌ سیاسی‌‌و مه‌ده‌نیی‌ كورد به‌كاری‌ دێنین.
هیوادارم له‌ پێشدا ژنان ئه‌م ریفۆرمه‌ له‌خۆیانه‌وه‌ ده‌ست پێ‌بكه‌ن‌و هه‌وڵ‌ بده‌ن بۆ سڕینه‌وه‌ی‌ پیاوسالاری‌ له‌و زمانه‌ی‌ پێی‌ ده‌دوێن‌و، تێ‌بكۆشن بۆ جێگیر كردنی‌  ئه‌ده‌بیاتێكی‌ ئینسانی‌‌و تێكه‌ڵ‌ به‌ یه‌كسانی‌.
 با ئێمه‌ ژنان شانبه‌شانی‌ ئه‌م به‌خۆداچوونه‌وه‌یه‌، له‌ حیزب‌و رێكخراوه‌ سیاسی‌یه‌كانیشمان، له‌و دامه‌زراوانه‌ش كه‌ كاری‌ تێدا ده‌كه‌ین له‌ میدیاكان‌و ده‌زگا پێوه‌ندیداره‌كانیش چی‌تر قبووڵ‌ نه‌كه‌ین ئه‌و ئیماژانه‌ به‌كار بهێنرێ‌ كه‌ سووكایه‌تی‌ به‌ مرۆڤی‌ مێینه‌ ده‌كرێ‌. ده‌بێ‌ وا نیشان بده‌ین چاو به‌ زمان‌و ئه‌ده‌بیاته‌كه‌یان دا بخشێنینه‌وه‌‌و، ماڵاوایایی‌ له‌ زمان‌و ئه‌ده‌بیات‌و كولتووری‌ پیاوسالار‌و ژن به‌كه‌مگر بكه‌ن.
كوێستان فتووحی‌

۱۳۹۲ اردیبهشت ۱۷, سه‌شنبه

کێشه‌ی ژنانی کرێکار له‌ ژێر سێبه‌ری رێژیمی کۆماری ئیسلامی‌دا

له‌ مادده ی 23ی به‌یاننامه‌ی مافی مرۆڤی رێکخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان‌دا هاتوه‌:
«هه‌ر ئینسانێک مافی هه‌یه‌ که‌ کاری هه‌بێ‌و به‌ دڵخوازی خۆی هه‌لومه‌رجی کاریی بۆخۆی هه‌ڵ‌بژێرێ‌و ده‌وڵه‌ت ده‌بێ به‌رامبه‌ر به‌ بێکاری پشتگیریی بکا.
هه‌ر ئینسانێک مافی خۆیه‌تی به‌بێ هیچ هه‌ڵاواردنێک بۆ کاری وه‌ک یه‌ک مووچه‌ی وه‌ک یه‌ک وه‌ربگرێ».
له‌ مادده 24 دا هاتوه‌:
«هه‌رئینسانێک پێویستیی به‌ حه‌سانه‌وه‌و کاتی ده‌ست‌به‌تاڵی هه‌یه‌، کاتی دیاریکراو بۆ کارو، مه‌ره‌خه‌سی‌یه‌ ده‌وره‌یی‌یه‌کان ده‌بێ به‌ حوقووقه‌وه‌ بێ.»
ئاوڕدانەوە لە هەلومەرجی کارو ژیانی کرێکاران لە وڵاتی ئێران‌دا پێویستی بە خوێندنەوەو لێکۆڵینەوەیەکی جیددی‌و ورد هەیە. لێرەدا تەنیا دەتوانم پێ لەسەر ئەو ڕاستی‌یە حاشاهه‌ڵنه‌گرە دابگرم کە هەلومەرجی کارو ژیانی کرێکاران بە گشتی لە ئێران‌دا بەڕادەیەک دڵتەزێن‌و ئازارده‌رە کە وشە ناتوانێ تەعبیر لە ژیانی جەهەننەمیی ئه‌وان بکا. لەم بابەتەدا ئاوڕێکی کورت لە هەلومەرجی ژنانی کرێکار لە ئێران دەدەینەوە.
رۆژی کرێکاران لە جیهان‌دا هەلێکە بۆ هێنانەبەرباسی کێشەو گیروگرفتەکانی کرێکاران‌و فشارهێنان بۆ سەر دەوڵەتەکان بۆ پێڕاگەیشتنیان. بەڵام لە ئێرانی ژێردەسەڵاتی ئاخونده‌کان‌دا کرێکاران تەنانەت لەو رۆژەش‌‌دا کە کراوەتە رۆژی کرێکار، لەگەڵ سەرکوت‌و ئازاردانی حاکمییەتی ئێران بەرەوڕوون.
ژنانی کرێکار بەهۆی ڕوانینی کۆنەپەرستانەی دەسەڵاتی ویلایەتی فەقیهی، بۆ ژنان کە روانینێکی نائینسانی‌یە، لەژێر فشارێکی چەندقات‌دان‌و بەردەوام مافەکانیان لە لایەن کۆمەڵگەو دەسەڵات‌و خاوەن‌کارەوە، پێشێل دەکرێن. ژنانی کرێکار لە ئێران، زۆر زیاتر لە زۆربەی وڵاتانی دیکەی جیهان، لە ژێر فشارو سەرکوت‌دان. ئاخر لە وڵاتێک‌دا کە ژن لە سەرەتایی‌ترین مافە ئینسانی‌یەکانی بێبەشەو هیچ بنیات‌و قانوونێک نیە پشتیوانیی لێ‌بکا دەبێ کرێکاری ژن لە چ هەلومەرجێک‌دا بێ؟
کرێکار لە ئێران چەوساوەترین توێژی کۆمەڵگەیە. کرێکاری ژن جگە لەوەی وەک هەر کرێکارێکی دیکە دەچەوسێتەوە، بە هۆی ژن‌بوونیشیەوە، چەندقات دەچەوسێتەوە. لە هەڵبژاردنی کاردا به‌ناڕەوا ده‌که‌وێته‌ به‌ر هەڵاواردن ، حوقووقی ئەو بە نیسبەت پیاوی کرێکار هەمیشه‌ کەمترەو زۆر جاریش لە کاتی قەیران‌و بێکاربوونی کرێکاران‌دا ژنانی کرێکار لە پێش پیاوانی کرێکاردا‌ لەسەر کارەکانیان وەلادەنرێن. واتە ریسکی لەدەستدانی کار بۆ کرێکاری ژن لە چاو کرێکاری پیاو زۆر زیاترە.
کرێکاری ژن لە ئێران دوای چەندین سەعات کارو ماندووبوون تازە کە گەڕاشەوە ماڵەوە کاری دووهەمی دەست پێ‌دەکا، کارەکانی ماڵێش لە چێشت‌لێنان‌، جل‌شۆردن‌و ‌ڕاگەیشتن بە منداڵه‌وه‌ بگره‌ تا ده‌گاته‌ خزمەت بە پیاوانی بنەماڵە! هێزو تواناو کاتێکی زۆری ئەم مرۆڤە بۆخۆی تەرخان دەکا. ئەوە لەحاڵێک‌دایە که‌ ئەو کارانە حیسابی کاریان بۆ ناکرێ. چونکە بە پێی دابونەریتی پیاوسالاری، کاری ماڵ، ئەرکی سەرەکی‌و پیرۆز!ی ژنە. دیاره‌ کەم پیاویش هەیە دوای کاری دەرەوە لە کارەکانی ماڵ‌دا هاوکاریی شەریکی ژیانەکەی بکا. بۆیە ژنانی کرێکار دەبێ هەم لە بازاڕی کاردا خۆیان ماندووتر بکه‌ن بۆئەوەی لێیان ڕازی بن، هەم لەماڵەوە ناچارن له‌ جیاتی حه‌سانه‌وه، ئه‌وه‌نده‌ی دیکه‌ ماندوو بن. لە ئاکام‌دا ئەو ئینسانە ئەگەر زۆریش بەهێز بێ بڕستی لێ‌دەبڕێ‌و زۆر جار تووشی نەخۆشیی جۆراوجۆر دەبێ‌و بەناچار واز لە کاری دەرەوە دێنێ. لە هەمووشی ناخۆشتر ئەوەیە بزووتنەوە کرێکاری‌یەکان لە ئاست ئەو هەموو زوڵمەی بەرانبەر بە ژنانی کرێکار دەکرێ، بێ‌تەفاوەتن‌و لای ئەوانیش هەر وابزانه‌ کرێکار یانی پیاو! نانهێنەری بنەماڵە یانی پیاو!
بێکاری لەنێو ژنان‌دا
سەرەڕای ئەو هەموو هەڵاواردن‌و ناعەداڵەتی‌یە کۆمەڵایەتی‌یەی لە دژی ژنان لە کۆمەڵگە‌دا هەیە، دیسانیش توانیویانە لە زانکۆو خوێندنگەکان، ئەگەر رێژەیان لە پیاوان زیاتر نەبێ کەمتر نەبێ. هەر بەپێی ئامارەکانی دەوڵەت 63 لەسەدی خوێندکاران لە زانکۆکان کچان پێکی دێنن. بەشێکی زۆر لە ژنان بە سەرنجدان بە توانایی زانستی، فێربوون‌و شارەزایی‌یەک کە هەیانە،و هەروەها بە سەرنجدان بە هەلومەرجی ئابووری‌و ژیانی ئەمڕۆیی، بەدوای کاردا دەگەڕێن، بەڵام دیسانیش شانسێکی ئەوتۆیان لە وەرگیران له‌ بازاڕی کاری ئێران‌دا نیە. ئامارەکان ئەوە نیشان دەدەن کە بێکاری لە نێو ژنانێک کە بەدوای کاردا دەگەڕێن دوو بەرابەری پیاوانە.
رێژیمی کۆماری ئیسلامی بەتایبەتی لە دەورانی دەسەڵاتی دەوڵەتی ئەحمەدی‌نه‌ژاد دا، بە شێوەیەکی ئامانجدارو سیستماتیک سیاسەتی دوورخستنەی ژنانی لە بوارەکانی کۆمەڵایەتی‌و سیاسی‌دا بردۆتە پێش، کە ئەمەش وردەوردە دوورکەوتنەوەی ژنان لە بازاڕی کاریشی‌ لێ‌کەوتۆتەوە. لە چوارچێوه‌ی ئه‌و سیاسەتەی دەسەڵاتدارانی ئێران‌دا، دەتوانین ئیشارە بە بەڕێوەبردنی گەڵاڵەیەک بکەین کە قەرار بوو بە شێوەیەکی خۆویستانە لە بارەی کارمەندانی ژن لە ئیدارەکان دا بەڕێوە بچێ، کەچی ئەم بڕیارە بوو بە قانوون وئیجباری کرا. لە درێژەی سیاسەتی خانەنشین‌کردنی ژنان بە ناوی ڕاگەیشتن بە ئەرکی هاوسەری‌و دایکایەتی، مریەم موجتەهید‌زادە، ڕاوێژکاری ئەحمەدی‌نەژادو بەرپرسی ناوەندی کاروباری خانمان، گەڵاڵەیەکی بۆ هەیئەتی دەوڵەت ئامادە کردبوو کە لەوێش‌دا بە پێی ئەو گەڵاڵەیە مەرەخەسیی منداڵ‌بوون لە 6 مانگەوە کرابووە 9 مانگ‌و سەعاتی شیردان لە یەک سەعاتەوە بۆ دوو سەعات، هەروەها لەو گەڵاڵەیەدا هاتبوو کە ژنان دەتوانن دوای مەرەخەسی منداڵبوونیش 3 ساڵی دیکە لە مەرەخەسی بێ‌حوقووق کەڵک وەرگرن. بە سەرنجدان بەم تەرح‌و بەرنامانەی دەوڵەت، جگە لەوەی بنەماڵە هان‌دەدرێ بۆ منداڵ‌زۆرکردن‌و دوورکەوتنەوەی ژنان لە بازاڕی کار، ئیدارەو کارفەرماکانیش بەم‌شێوەیە مەیلی ئەوەیان نابێ کە ژن دامەزرێنن.
مەسەلەیەک کە نابێ چاوپۆشیی لێ‌بکرێ ئەوەیە که‌ کەلتووری زاڵ بە سەر کۆمەڵگەی ئێران‌دا کەلتوورێکی پیاوسالارانه‌یە. هەربۆیە لەو کەلتوورەدا ژنان ناتوانن بە ئاسانی لە بازاڕی کاردا، دەرکەون‌و هەلەکانی کار بقۆزنەوە. ئێستاش زۆربەی ئەو ئیمتیازانەی تایبه‌تن به‌ کەسێکی کە خوازیاری کارە، وەبەر پیاو دەکەون. یانی ئەگەر ژنێک‌و پیاوێک بە تایبەتمەندیی وەک یەکەوە بچن لە شیرکەتێک یان کارخانەیەک داوای کار بکەن، ئەوە پیاوەکەیە لە پێش‌دا شانسی وەرگیرانی هەیە. یان کاتێک ژنێک لە شیرکەتێک یان ئیدارەیەک کار دەکاو لەگەڵ پیاوێک کە هەر وەک ئەو لەو شوێنە کاردەکا‌و هەلومەرجەکەیان وەک یەکە، بۆ نموونە هەردووکیان سەعاتی کارەکەیان‌و به‌رپرسایەتی‌یەکەیان وەک یەکە، ئەو دوو ئینسانە وەک یەک حیسابیان بۆ ناکرێ‌و حوقووقی وەک یەکیان نیە. دیارە ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ڕوانگەیەی لە کۆمەڵگەدا زاڵە، روانگەی بەلاواززانینی ژن. هەروەها دەوڵەتیش ئەو نابەرابەری‌یەی بە ماددە قانوونی‌یەکانی پەرەپێ‌داوە.
لە پێوەندی لەگەڵ حوقووقی کرێکاری ژن‌و کرێکاری‌ پیاودا، هەڵاواردن دیاردەیەکی جیهانی‌یەو تایبەت نیە بە وڵاتێک یان چەند وڵاتەوە. تەنانەت لە وڵاتانی پێشکەوتووش‌دا حوقووقی ژنێکی کرێکار، 70 لە سەدی حوقووقی پیاوێکی کرێکارە. بەڵام لە وڵاتانی دواکەوتوودا ئەم مەسەلەیە زۆر خراپترەو جگە لەوەی کرێکارێکی ژن لە بەرابەر کاری وەک یەک‌دا نیوەی حقوقووقی کرێکارێکی پیاو وەردەگرێ ، زۆر زیاتر لەوەش بەهۆی ئەو ڕوانینە پیاوسالارانه‌یه‌وه‌ که‌ زاڵە، مافەکانی پێشێل دەکرێن.
یەکێکی دیکە لە کێشەکان ئەوەیە کرێکارانی ژن لە ئێران زۆرتر لەو کارگایانەدا خەریکی کارن، کە جگە لەوەی مەرجەکانی تەندروستی‌یان بۆ کرێکار تێ‌دا نیە، هیچ چاوەدێری‌یەکی قانوونییشیان بەسەرەوە نیە. بۆیە لەو شوێنانە هەمیشە سەرەتایی‌ترین مافی کرێکارێک پێشێل دەکرێ، کە سەعاتی کارو حەقدەستی دیاریکراوە، بیمەی دەرمانی‌و پەککەوتەیی، بەتایبەتی کرێکاری ژن لە مەرخەسیی منداڵبوون، لە شوێنێک بۆ حەوانەوەی منداڵەکانیان (مهد کودک) بێبەشن و زۆر جار 10 تا 12 سەعاتیش کاردەکەن‌و سەرەڕای هەموو ئەوانە زۆر جار لەلایەن خاوه‌ن‌کاره‌وە دەکەونە بەر رەفتاری توندوتیژو پڕ لە سووکایەتی بەبێ ئەوەی یاسایەک هەبێ بۆ پشتیوانی‌لێ‌کردنیان.
هەر لایەنێکی ژیانی ژن لە ئێران چاو لێ‌بکەین، پڕە لە ناعەداڵەتی‌و لە پێشێل‌کردنی مافە ئینسانی‌یەکانی. لە ژێر سایەی حاکمییەتی کۆنه‌په‌رستانه‌ی کۆماری ئیسلامی‌دا، هیچ هیوایەک بە باش‌بوونی هەلومەرجی ژیانی توێژە چەوساوەکان بە تایبەتی ژنان نیە. هه‌ر بۆیه‌ ته‌نیا به‌خه‌باتی به‌رینی هه‌موو چین‌و توێژه‌ چه‌وساوه‌و سته‌م‌لێکراوه‌کان‌و به‌ هێنانه‌سه‌رکاری سیسته‌مێکی سیاسیی دیموکرات، دادپه‌روه‌رو وڵامده‌ر، ده‌توانین دوارۆژێکی باشتر بۆ ژنان‌و توێژه‌ چه‌وساوه‌کانی دیکه‌ دابین بکه‌ین.
 
کوێستان فتوحی