پیویسته‌ ئه‌م هاوپێوه‌ندی و یه‌کده‌نگییه‌مان بپارێزین و بیکه‌ین به‌ ده‌سمایه‌ بۆ حه‌ره‌که‌ته‌کانی داهاتوومان

 

ئەو رووداوەی لە مەریوان روویدا، هیچ حاشای لێناکرێ سووکایەتییەکی ئاشکرای دەسەڵات و سیستمی قەزایی کۆماری ئیسلامی بوو بە ژن.  لەبیرمان بێ ئەو حوکمەی دەزگای قەزایی کۆماری ئیسلامی لە مەریوان درا و بەڕێوە برا. لە رووی بیر‌و باوەڕەوە بوو. لە باوەڕی کاربه‌ده‌ستان و بڕیارده‌رانی  ئەو سیستمەدا ژن مرۆڤێکی سووکە بۆیە دێن لیباسی ژن دەکەنە به‌ر پیاویکی تاوانبار بۆ تەمبێ کردنی!

 

 به‌ دوای ئه‌م سووکایه‌تییه‌ دا، حەرەکەتێکی ناره‌زایه‌تیده‌ربڕین  له‌ شاری مه‌ریوان وەڕێ خرا که‌ پێشه‌نگه‌که‌ی ، ژنان بوون. پاشانیش کەمپه‌ینێک له‌ ژێر ناوی " ژنبوون کەرەسەیەک نیە بۆ سووکایەتی و سزادانی هیچ‌کەسێک"به‌ڕێوه‌ چوو، ده‌توانم بڵێم پیاوانی یه‌کسانیخواز و دیموکرات و بوێر له‌م که‌مپه‌ینه‌ دا رۆڵی سه‌ره‌کیان هه‌بوو.  

پێش هەموو شتێک
ئەو حەرەکەتە دەبێ وه‌ک چالاکییه‌کی مەدەنی شوێندانه‌ر چاوی لێ‌بکەین، چالاکییەک کە هه‌م له‌ کورتخایه‌ن دا، ده‌سکه‌وتی هه‌بوو،  هه‌م کاریگەری دەبێ لە سەر حەرەکەتەکانی داهاتووی ژنان لە کوردستان. راسته‌ چەخماخەی ئەم حەرەکەتە ژنانی مەریوان لێیان دا، به‌ڵام به‌ پشتیوانیی ژنان و پیاوانی بوێر و رچه‌شکێن له‌  کوردستان و ده‌ره‌وه‌ی وڵات، توانی بگاته‌ ئه‌و جێگایه‌.

با هه‌ڵوێسته‌یه‌ک له‌ سه‌ر چه‌ند لایه‌نێکی ئه‌م حه‌ره‌که‌ته‌ بکه‌ین. له‌ پێشدا با له‌ سه‌ر پاڵنه‌ر و زه‌مینه‌کانی وه‌ڕێکه‌وتنی  ئەو کەمپەینە بوه‌ستین کە دوای حەرەکەتی وشیارانەی ژنانی مەریوان دەستی پێکرد.

کاتێک دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی لە شاری مەریوان دێن لەبەرکردنی جلوبەرگی ژنانی وه‌ک سزایه‌ک بۆ پێاویکی تاوانبار  دیاری دەکەن و بەناو شار‌دا دەیگێڕن، دەبوو نەک هەر لە مەریوان بەڵکوو لە هه‌مووکوردستان و ئێران بەم حوکمە ئێعتراز بکەن، بەڵام بەداخەوە ئەوە نەدیترا.

ئەوەنده‌ی پێوەندیی بە پیاوانەوە هەیە: سووکایەتی کردن بە ژن، سووکایەتی کردنە بە مرۆڤایەتی، هه‌ر پیاوێک‌  باوەڕی به‌ مرۆڤبوونی ژن و یه‌کسانیی ژن‌و پیاوه‌وه‌ هه‌بێ، ناتوانی له‌ ئاست سووکایه‌تیی به‌ ژن، بیده‌نگ و بێهه‌ڵوێست بێ.

ئەوەی کە کۆمەڵێک پیاو بە نیشانەی پشتیوانی لە ناڕەزایەتی چالاکانی ژن لە مەریوان و ئێعتراز بەم حوکمە پڕلەسووکایەتییە هاتن جلوبەرگی ژنانیان لەبەر کرد بۆ ئه‌وه‌ بوو بە کۆماری ئیسلامی بڵێن:

ئەگەر تۆ ژنبوون ته‌حقیر ده‌که‌ی و ده‌ته‌وێ به‌ له‌به‌رکردنی جلوبەرگی ژنانه‌ سووکایەتی بە که‌سیک له‌ ره‌گه‌زی نێرینه‌ بکه‌ی، ئێمەی پیاو، دژی ئه‌م روانینه‌ دواکه‌وتووانه‌یه‌ت ده‌وه‌ستنیه‌وه‌ و بۆ  نیشاندان و سه‌لماندنی   باوه‌ڕمان به‌  شه‌ئن و ئینسانبوونی ژن، ئاماده‌ین جلوبەرگی ئه‌وان له‌ به‌ر بکه‌ین! هەربۆیە ئەم حەرەکەتەی پیاوان بەرپەرچدانەوەی ئەو جۆره‌ روانین و بیرکردنەوە پر شووره‌ییه‌ی ی دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی بوو. 

ئەم هەنگاوە لەگەڵ ئەوەی حەرەکەتێکی سەمبولیک بوو لەهەمان کاتیش‌دا بوو بە هۆی ئەوە لە تۆڕەکۆمەڵایەتییەکانی ئینترنێت و سایت و کاناڵەکانی راگەیەندان‌دا، دەنگدانەوەیەکی زۆری هەبێ، و ببیته‌ هۆی وه‌ڕیکه‌وتنی پشتیوانییەکی باش بۆ ناڕەزایەتیی ژنانی چالاک لە مەریوان.

 بەڵام با کەموکووڕییەکانیش نەشارینەوە، 

له‌ مه‌ریوان کاتێک ئه‌م سووکایه‌تیکردنه‌ رووی دا، خەڵک زۆر ئاسایی چاویان لە قەتاری ماشێنی هێزە ئینتیزامییەکان دەکرد! بەبێ ئەوەی داچڵەکینێک روو بدا. رۆژی دواتر که‌ دژی ئه‌م سووکایه‌تییه‌ ده‌نگی ناره‌زایه‌تیی به‌رز کرایه‌وه‌ و‌ هاتنه‌ سه‌رشه‌قام ئەو حەرەکەتەیان وەڕێ خست، ژمارەیەکی کەم لە چالاکانی مەدەنی بوون. فیلم و وێنەکان ئەوەمان پێ نیشان دەدەن....

   بەڵام گەورە بوونەوەکەی: چەند چالاکێکی ژن له‌ فه‌یسبووک دا روویان له‌ پیاوان کرد و پییان وتن "ئەگەر دەتانەوێ پشتیوانی ئەم حەرەکەتە بن بۆ بەرپەرچدانەوەی سیاسەتی کۆماری ئیسلامی بە نیسبەت  به‌ سووک سه‌یرکردنی ژنان، لیباسی ژنان لەبەر بکەن". بە خۆشییەوە ئەو کارە لە لایەن کۆمەڵێک لە پیاوانەوە دەستی پێکرد و لە لاپەڕەی فیسبووک و راگەیەنه‌کان‌دا دەنگدانەوە و رەنگدانەوەیەکی زۆری هەبوو. رەنگە ئەگەر پیاوان ئەو حەرەکەتەیان نەکردایە، بەو جۆرەی ئێستا ئەو دەنگدانەوەیەی نەبوایە.

بەڵام با ئەوەش نەشارینەوە لە نێو بەشێک لەو پیاوانەدا خه‌ریکه‌ ئەسڵی مەسەلەکە  که‌ سووکایه‌تییه‌ به‌ ژنان، ده‌خریته‌ پەراوێزەوە. چونکه‌ ئه‌وه‌ی به‌ لایا‌نه‌وه‌ گرنگه‌، کوردی بوونی جلوبه‌رگیکه‌ که‌ له‌به‌ر پیاوه‌ تاوانباره‌که‌ کراوه‌ نه‌ک ژنانه‌بوونی جلوبه‌رگه‌که‌!! هه‌ر بۆیه‌ له‌ جیاتی  سه‌یرکردنی کرده‌وه‌که‌ وه‌ک سووکایه‌تی به‌ ژن، وه‌ک تەوهین بە کورد و کوردایەتیی باسی ده‌که‌ن.

هاوڕێیان! حاشا لەوە ناکرێ کە دوژمنانی نەتەوەی کورد لەمێژە بە شێوەهای جۆراوجۆر سووکایەتی بەم نەتەوەیە دەکەن. بەڵام لەوەی مەریوان‌دا کێشەکە شتێکی دیکە بوو. سووکایەتیی راستەوخۆبوو بە مرۆڤی ژن. بەبڕوای من لەو مەسەلەیەش‌دا خەریکە کێشە ئەسڵییەکە دەخرێتە پەراوێز.

جێی خۆیەتی لێرەدا ئەوش بڵێین، لەنێو هەربزووتنەوەیەکی کوردا، پرسی یەکسانیخوازی و کێشەکانی ژنان، کەوتۆتە پەراوێز! به‌ڵام ئه‌وحەرەکەتەی پیاوان به‌ دوای ئه‌م سووکایه‌تییه‌ دا، دستیان پێکردوه‌ گوتار و په‌یامی ئینسانی و یه‌کسانیخوازانه‌ی هه‌یه‌. با  نه‌هێڵین ئه‌م لایه‌نه‌ دره‌وشاوه‌ی حه‌ره‌که‌ته‌که‌ به‌ ناوی  داکۆکی له‌ کوردایه‌تی و نه‌ته‌وه‌په‌روه‌ری، که‌مره‌نگ بکرێته‌وه‌.

***

رێژیمی کۆماری ئیسلامی بۆچی لە کوردستان ئەو کارە دەکا؟

خۆمان باش دەناسین، ئایا کۆماری ئیسلامی لە دابونەریتی کوردستان ڕادەبینێ بۆیە دەوێرێ کارێکی لەم شێوە بکا؟ دابونەریتی کوردستان تا ئەمڕۆش بیرکردنەوەی بەسووک چاولەژن کردنی بەسەردا زاڵە. کێتان ئەم وشانە بە گوێتان ئاشنا نیە: پیاو نەبم کە تۆڵە نەستێنم! دەرپێی ژنانم لەبەر بێ کە فڵان کارەی نەکەم!

بەڵام لەهەرحاڵ‌دا ئەوحەرەکەتە پاشەکشەیەکی بە کۆماری ئیسلامی کرد.

رێژیم ترسی لێ نیشت کە مەسەلەکە گەورە بێتەوە و شارەکانی دیکەی کوردستانیش بگرێتەوە، لەبەر ئەوەی نەیدەتوانی دیفاع لەوکارە شەرماوییەی ده‌مڕاست و کاربه‌ده‌ستانی خۆی بکا، چونکە نە لە قانوون دا هەیە و نە لە ئایینی ئیسلام دا  رێگه‌ دراوه‌ بەم شێوەیە ئینسانێکی خەتاکار سزا بدری.

 

 ناوەندی کاروباری ژنان و بنەماڵە کە ناوەندێکی سەر بە دەزگای سەرکۆماریی رژێمی ئیسلامیی ئێرانە، لە راگەیەندراوێکدا رایگەیاند کە گێڕانی پیاوێک بە لیباسی ژنانەوە لە مەریوان، کارێکی ناشایستە و ئەوان مـەحکوومی دەکەن و داوایان لە پۆلیس کردوە بەهۆی ئەو کارەیان روونکردنەوە بدەن.

 ئەم کارەی پۆلیسی مەریوان هەروەها لە لایەن ١٧ نوێنەری مەجلیسی شوڕای ئیسلامییەوە مەحکووم کرا.

ئەو ناوەندە لە راگەیەندراوەکەیدا دەڵێ: ئەو کارەی هێزی ئینتیزامی مەریوان نیشانەیەکی روونە لە تێگەیشتنی هەڵە لە جینسی ژن و نەناسینی ژنان. لە درێژەی راگەیەندراوەکەدا هاتووە: ویژدانە نەنووستووەکان دەزانن کە ئەو جۆرە کردارە گەوجانەیە، بەرهەمی روانگە و سەلیقەی تاقە کەسییە و لە روانگەی '' نیزامی کۆماری ئیسلامیی'' دوورە.

 ئه‌و جۆره لێدوان و روونکردنه‌وانه‌، چ بۆ هێورکردنه‌وه‌ی وه‌زعه‌که‌ بن و چ بۆ پێشگیری له‌ دووپاتبوونه‌وه‌ی کرده‌وه‌ی له‌م چه‌شنه‌، یه‌ک راستی ده‌گه‌یه‌نن که‌ حه‌ره‌که‌تی ئه‌م دوایانه‌، کاریگه‌ریی خۆی هه‌بووه‌.

قسەی کۆتایی:

لەگەڵ ئەوەی کۆماری ئیسلامی پاشەکشەیەکی کردوە، بەڵام ئێمە  هیچ چاوڕوانییەکمان لەو دەسەڵات و سیستمە لە ئێران‌دا نیە، ڕوانینی بەرانبەر بە ژن بگۆڕێ.

بەڵام ئایا لەبەر کردنی جلوبەرگی ژنان لە لایەن پیاوانەوە دەکرێ ئاڵوگۆڕێکی فکری لە ڕوانینی خەڵکی کوردستان بە نیسبەت ژنانەوە پێک بێنێ؟ بەدڵنیاییەوە کۆمەڵگەی کوردستان لەگەڵ ئەوەی کۆمەڵگەیەکی پیاوسالارە و پیاوسالاری لەنێو هەست و نەستی هەرتاکی ئەو کۆمەلگەیەدا بە ژن و پیاوەوە هەیە، بەڵام دیسانیش ئەو جۆرە حەرەکەتانە نیشانەی ئەوەیە ئاڵوگۆڕێک لە ڕوانینەکان‌دا پێک هاتوە و نیشانەی ئەوەیە ریشەکانی پیاوسالاری خەریکە کەم‌کەم جێگەی خۆی دەدا به‌ یەکسانیخوازی و مرۆڤ‌تەوەری.

با لێره‌وه‌ داوا له‌ هه‌موو ژنان و پیاوانی یه‌کسانیخواز له‌ کوردستان بکه‌ین که‌  پیویسته‌ ئه‌م هاوپێوه‌ندی و یه‌کده‌نگییه‌مان بپارێزین و بیکه‌ین به‌ ده‌سمایه‌ بۆ حه‌ره‌که‌ته‌کانی داهاتوومان.

 

کویستان فتووحی

 

هاوڕێیانی بەڕێز! رێگای خەباتی یەکسانیخوازی رێگایەکی دوور و درێژ و پڕ لە کۆسپە، ئێوە بەم حەرەکەتەتان هەنگاوێکی دیکە ئەگەر چووکەش بێ، لەو رێگا دوور و درێژ و پڕلە تابۆ و کۆسپەتان لەگەڵ بزووتنەوەی یەکسانیخوازی لە کوردستان بڕی. هیوادارم تا سەر بۆ ئامانجەکانی ئەو بزووتنەوەیە هەر لەگەڵ بن.

لەبیرتان بێ! ئەوە تەنیا حاکمانی کۆماری ئیسلامیی ئێران نین کە بێ‌ڕێزی و سووکایەتیی بە ژن دەکەن. لە نێو کۆمەڵگەکەی خۆمان‌دا لە نێو ماڵەکان و هەموو کەلێن و قوژبنەکانی‌ ئەو کۆمەڵگەیە...ی کە بە شانازییەوە باس لە زمان، جلوبەرگ و بەهاجوانەکانی دەکەین، کەچی رۆژ نیە بێحورمەتی بە مرۆڤی ژن نەکرێ و سەرەتایی‌ترین مافە ئینسانییەکانی لە لایەن پیاوانی کوردەوە پێشل نەکرێ.
ئێمە دەبێ هەموو ئەو رەفتار و کردەوانە شەرمەزار بکەین، کە دەبێتە هۆی، بە کەمترسەیرکردنی مرۆڤی ژن لە کۆمەڵگەدا. لەگەڵ هەر حەرەکەتێکی یەکسانیخوازی دەبێ بە ئەدەبیاتەکەشمان‌دا بچینەوە کە پڕە لە بە کەم‌سەیر کردنی ژنان، دەبا ئەم حەرەکەتە بە بیر وفکری یەکسانیخوازانە و مرۆڤتەوەرانە، بە شێوەی جۆراوجۆر درێژەی هەبێ.

ده‌ی با کوڕانی لاوی مه‌ریوان و شاره‌کانی دیکه‌ی کوردستان به‌ نیشانه‌ی ناڕه‌زایه‌تی به‌م کردوه‌ی کۆماری ئیسلامی که‌ سووکایه‌تی به‌ جلوبه‌رگی ژنان کردوه‌ و به‌ ناوی سزا دانی به‌قه‌ولی ئه‌وان "اراذل و اوباش" جلوبه‌رگی ژنانی له‌به‌ر کردوه‌ و به‌ ناو خه‌ڵکدا گێڕاویانه‌. بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی ئه‌م سووکایه‌تییه‌ به‌ ژنان، رۆژێک دابنێن و جلوبه‌رگی ژنان له‌به‌ر بکه‌ن! ئه‌وکاته‌ منی ژن باوه‌ڕ ده‌که‌م ‌ له‌به‌رکردنی جلوبه‌رگی ژنان بێ‌ڕێزی نیه‌ به‌ که‌سایه‌تیی پیاو. سزا یاسا و رێسای خۆی هه‌یه‌. کۆماری ئیسلامی ده‌یه‌وێ حوکمێک به‌ڕێوه‌به‌رێ و تاوانبارێک سزا بدا، به‌ڵام به‌م حوکمه‌ سووکایه‌تی به‌ نیوه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ کراوه‌‌، چونکه‌ جلوبه‌رگه‌که‌یان له‌به‌ر _ ئه‌گه‌ر وابێ!_ تاوانبارێک کردوه‌.

 

جینسییه‌تی بوونی سیستمی په‌روه‌رده‌و فێرکردن له‌ ئێران‌دا

سیستمی‌ په‌روه‌رده‌و فێرکردنی ‌وڵاتی‌ ئێران هه‌ر له‌ قۆناغه‌کانی سه‌ره‌تاییه‌وه‌، فێركردن له‌ سه‌ر بنه‌مای‌ جنسییه‌ت دارێژراوه‌‌‌. هه‌ڵاواردنی جنسییه‌تی هه‌مووکات به‌شێک بووه له‌‌ سیاسه‌تی کۆماری ئیسلامیی ئێران. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌م وڵاته‌ بۆ نه‌هادینه‌ کردنی ئه‌م سیاسه‌ته‌یان ‌له‌ سیستمی په‌روه‌رده‌ و فێرکردنه‌وه‌ ده‌ستیان پێ‌کردوه‌. له‌ کتێبه‌ ده‌رسییه‌کانی ئێران‌دا ژن نه‌ وه‌ک که‌سایه‌تیی‌ کاریگه‌ر له‌ ده‌ورانه‌ جۆراوجۆره‌کانی مێژووی ئێران‌دا دیاره‌، نه‌ رۆڵی له‌ سه‌رکه‌وتن و پێشکه‌وتنه‌‌کانی وڵاته‌که‌ی‌دا، نه‌ به‌شی له‌ ئابووری وڵاته‌که‌ی و زۆر بواری دیکه‌ دا بووه‌. هه‌ر له‌بنه‌ڕه‌تدا، جێگه‌ و پێگه‌ی ژن له‌ زۆر بواری دیار و کاریگه‌ر دا، له‌ کتێبه‌ ده‌رسییه‌کاندا نه‌ دیاره‌ و نه‌ گرنگی پێدراوه‌‌. تاکێکی پله‌ دوو، پشتگوێ و له‌ په‌راوێز خراو و له‌ باشترین حاڵه‌تدا وه‌ک که‌سایه‌تییه‌کی عاتیفی، لاواز و خزمه‌تکاری بنه‌ماڵه‌ ناسێندراوه‌ ‌ و پیاویش وه‌ک که‌سایه‌تیی به‌هێز که‌ رۆڵی کارای له‌ ده‌ره‌وه‌ی ماڵدا هه‌یه،‌ ناسێندراوه‌ و ته‌نانه‌ت رۆڵی له‌ نێو ماڵیشدا وه‌ک سه‌رپه‌رست و به‌رپرس و بڕیارده‌ری بنه‌ماڵه‌ ناسێندراوه‌.
‌ یه‌کێک له‌ په‌یامه هه‌ره‌ مه‌نفییه‌‌کانی نێو کتێبه‌ ده‌رسییه‌کانی ئێران ژێرده‌سته‌یی ژنه‌ له‌ ئاست که‌سایه‌تیی پیاودا. پیاو به‌ ئاشکرا ره‌گه‌زی "پله‌به‌رزتر" و ژن " ره‌گه‌زی دووهه‌م" و هاووڵاتی پله‌ چه‌نده‌مه‌. به‌ شێوه‌ی جۆراوجۆر له‌ وێنه‌ و بابه‌ته‌کاندا ئه‌م روانین و په‌یامه‌ به‌ روونی ده‌بینرێ. له‌ زۆر بابه‌تی نێو ده‌رسه‌کاندا ئه‌گه‌ر باس له‌ ژن کرابێ ته‌نیا وه‌ک دایک، خوشک، کچ، هاوسه‌ری فڵان که‌سایه‌تی پیاوی سیاسی و فه‌رهه‌نگی و... باسیکراوه. که‌متر ده‌بینرێ باس له‌ ژن وه‌ک خۆی بکرێ. یان ژن له‌ حوزووری پیاودا بڕیارده‌ر بێ، مه‌گه‌ر له‌ چوارچێوه‌ی ماڵ و پێوه‌ندیی به‌ کاری نێو ماڵه‌وه‌ مه‌شوه‌ره‌تی له‌گه‌ڵ بکرێ، ده‌نا بڕیاری کۆتایی و قسه‌ی ئاخر هه‌ر پیاوه‌ ده‌یدا. یان ئه‌رکی ژن له‌ ده‌ره‌وه‌ی ماڵ وه‌ک ئه‌رکێکی لاوه‌کی و به‌ هه‌ڵکه‌وت نیشان دراوه‌، ئه‌گه‌ریش هه‌بێ، ئه‌وه‌ ژنێکه‌ به‌ هه‌ر هۆیه‌ک هاوسه‌ره‌که‌ی له‌ده‌ست داوه‌ سه‌رپه‌رستی بنه‌ماڵه‌یه‌، له‌ شوێنی کاریش نه‌ک وه‌ک به‌رپرس به‌ڵکوو له‌ ژێر ئه‌مر و فه‌رمانی پیاو دایه‌‌.
هه‌ڵاواردنی جنسییه‌تی له سیستمی فێرکردنی ئێراندا مه‌سه‌له‌یه‌کی شاراوه‌ نیه‌ و له‌ زۆربه‌ی کتێبه ‌ده‌رسییه‌کاندا زۆر به‌ روونی و زه‌قی له‌ بابه‌ت و ته‌نانه‌ت وێنه‌کاندا ده‌بینرێ. بۆ نموونه‌ بوونی ژن له‌ وێنه‌کانی پێوه‌ندیدار به‌ کاره‌وه‌ به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ پیاو حوزوورێکی زۆر که‌مڕه‌نگی هه‌یه‌‌. به‌ پێی لێکۆڵیه‌نه‌وه‌یه‌ک که‌ ناوه‌ندێکی زانستیی ئه‌مریکایی له‌ سه‌ر هێندێک له‌ کتێبه‌ده‌رسییه‌کانی ئێرانی کردوه‌، له‌سه‌ر یه‌ک نزیک نیوه‌ی ئه‌و 1147 وێنه‌ی که‌ له‌واندا ژن حوزووری هه‌یه‌، پێوه‌ندی به‌ دوو به‌شی فێرکردن و بنه‌ماڵه‌وه‌ هه‌یه‌ و، که‌متر له‌ 7 له‌سه‌دی وێنه‌کان له‌ شوێنه‌کانی کار (ده‌ره‌وه‌ی ماڵ) پێوه‌ندییان به‌ ژنه‌وه‌ هه‌یه‌. واته‌ له‌ نێو بابه‌تی کتێبه‌ ده‌رسییه‌کاندا ژن و پیاو له‌ هیچ بارێکه‌وه‌ تاکی یه‌کسان نین. به‌رده‌وامیش له‌ لایه‌ن به‌رپرسان و کاربه‌ده‌ستانی ئامووزشییه‌وه‌ بۆ مه‌شرووعییت دان به‌و هه‌ڵاواردنانه‌ پاساو ده‌هێنرێته‌وه‌ و جیاوازیی ژن و پیاو به‌ ئه‌مرێکی سروشتی و خودایی ده‌زانن.

ئه‌و لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ ساڵه‌کانی 85 و 86دا له‌ سه‌ر نێوه‌رۆکی به‌شێک له‌ کتێبه‌ ده‌رسییه‌کانی ئێران کراوه‌، ئاکامه‌که‌ی ‌ ئه‌وه‌ی نیشان داوه‌ که‌‌ ‌ نێوه‌ڕۆکی کتێبه‌کان به‌رانبه‌ر به‌ ژنان و که‌مایه‌تییه‌ نه‌ته‌وه‌یی و ئاینییه‌کان له‌ ئێراندا هه‌ڵاواردنی زۆری تێدایه‌ و به‌پێی ئه‌و لێکۆڵینه‌وه‌یه‌، فێرکردنی قوتابیان و خوێندکاران بنه‌ماکه‌ی له‌ سه‌ر هه‌ڵاواردنی جنسییه‌تی و به‌هێز کردنی ئیدئولۆژی مه‌زهه‌بی شیعه‌ دارێژراوه‌.

دوکتور سه‌عید په‌یوه‌ندی مامۆستای کۆمه‌ڵناس له‌ دانشگای پاریس که‌ سه‌رپه‌رستی ده‌سته‌ی لێکۆڵینه‌وه‌که‌ی کردوه‌ و پێشتریش کتێبێکی له‌ باره‌ی ئیسلامیی کردنی سیستمی په‌روه‌رده ‌و فێرکردن له‌ ئێران‌دا له‌ فه‌ڕانسه‌ چاپ کردوه‌، وتوویه‌تی، له‌ کتێبه‌کانی ده‌ورانی سه‌ره‌تایی، ناوندی و دواناوندی‌دا که‌ لێکۆڵینه‌وه‌که‌ زۆرتر له سه‌ر‌ کتێبه‌کانی ئه‌و قۆناغانه‌ کراوه‌، به‌ شێوه‌یه‌کی به‌ربڵاو هه‌ڵاوادرن به‌ دژی ژنان تێیاندا ده‌بینرێ. له‌واندا ژن وه‌ک هاووڵاتیی پله‌ دوو ناسێندراوه‌. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی نیشانداوه‌ که‌ رۆڵی ژن له‌و کتێبانه‌دا پێش ئه‌وه‌ی مرۆڤی سه‌ربه‌خۆی کۆمه‌ڵایه‌تیی بێ، دایک، خوشک، هاوسه‌ر و کچی ئه‌م پیاو ئه‌و پیاوه‌. له‌ زۆر له‌ بابه‌ته‌کانی نێو کتێبه‌کاندا بۆ نموونه‌ کچ‌ له‌ داهاتوودا زۆرتر ده‌بێته‌ دایكێی‌ باش و پشتیوان و خزمه‌تكارێكی‌ رازیی‌ پیاوانی‌ بنه‌ماڵه‌. هه‌روه‌ها هه‌وڵ دراوه‌ نه‌خشی ژن له‌ کاروباری ئابوورییێدا وه‌ک ئه‌رکێکی لاوه‌کی نیشان بدرێ و به‌ شێوه‌یه‌کی گشتی رۆڵی ئه‌و له‌ چواردیواری ماڵدا خولاسه‌ کراوه‌ته‌وه‌ و له‌ ده‌روه‌ش هه‌مووکات ‌له‌ کاروباره‌کاندا رۆڵی نزمتری له‌چاو رۆڵی پیاودا هه‌یه‌. له‌سه‌ر یه‌ک نه‌خشی‌ سه‌ره‌كی‌ ژن له‌ كتێبه‌ ده‌رسییه‌كانی‌ ئێراندا: ته‌نیا ئاشپه‌زێكی‌ باش و به‌ سه‌لیقه‌ و ژنێكی‌ مهێره‌بان و دڵسۆز بۆ بنه‌ماڵه‌. پیاویش‌ جگه‌ له‌وه‌ی نانهێنه‌ر و سه‌رپه‌رست و به‌رپرسی‌ بنه‌ماڵه‌یه،‌ رۆڵی کاریگه‌ریش له‌ کۆمه‌ڵگه‌ ‌دا ده‌گێڕێ، واته‌ چه‌رخی ئابووری وڵات ئه‌و ده‌یگێڕێ. به‌ گشتی كتێبه‌كان كۆمه‌ڵگه‌یه‌کیان پیشان داوه‌ كه‌ دوو نیوه‌یه‌ ، نیوه‌یه‌ک ژێرده‌ست و له‌ ژێر فه‌رمانی نیوه‌که‌ی دیکه‌دایه‌. کاره‌ گرنگه‌کانی وه‌ک بواری سیاسه‌ت و حکوومه‌تداری و به‌ڕێوه‌بردنی وڵات و هتد، له‌ ئه‌ستۆی نیوه‌که‌ی دیکه‌ دایه‌‌. به‌ گشتی سیسته‌مه‌که‌ ئه‌وه‌ فێری نه‌وه‌کان ده‌کا که‌ پیاو به‌هێزتره‌، عاقڵتره‌‌ و ، كه‌واته‌ پیاو بڕیارده‌ر و دروستكه‌ری‌ ژیانه‌! بۆیه‌ ده‌بێ نیوه‌که‌ی دیکه‌ له‌ ژێر ئه‌مر و فه‌رمانی ئه‌ودا بێ!

دوێنێ جنسییه‌تی کردنی په‌روه‌رده‌ و فێرکردن و ئه‌مڕۆ جیاکردنه‌وه‌ی رشته‌ زانستگاییه‌کان
کۆماری ئیسلامی به‌م هه‌ڵاواردنه‌ جنسییه‌تییانه له‌ بواری په‌روه‌رده‌ و فێرکردندا، هه‌ڵاواردنی‌ جنسییه‌تیی په‌ره‌ پێداوه‌ و ویستوویه‌تی روانینی جنسییه‌تی له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا ‌نه‌هادینه‌ بکا. یه‌کێک له‌ فاکته‌ره‌ هه‌ره‌ کاریگه‌ره‌کان بۆ نه‌هادینه‌ کردنی هه‌ر یاسا و که‌لتوورێک، سیستمی په‌روه‌رده‌ و فێرکردنه ده‌توانێ ئه‌م ئامانجه‌ وه‌دیی بێنێ. هه‌رچه‌ند ده‌کڕی بڵێین به‌ داخه‌وه‌ تا راده‌یه‌ک ئه‌م سیاسه‌ته‌ زیانی به‌ کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران گه‌یاندوه‌‌ و بمانه‌وێ‌ و نه‌مانه‌وێ‌ ئه‌مه‌ كاریگه‌ریی‌ له‌ سه‌ر ژیانی‌ به‌شێکی زۆر له‌ مرۆڤه‌كانی‌ ئه‌م وڵاته‌ داناوه‌، چونکه‌ منداڵ له‌ سه‌ره‌تاکانی قۆناغی فێرکردنه‌وه‌ له‌ قوتابخانه‌ ئه‌م که‌لتووره‌ له‌ بیر و زه‌ینیدا بچه‌سپێ، له‌ داهاتووشدا هه‌ر به‌م شێوه‌یه‌ ده‌ڕوانێته‌ دنیای ده‌وروبه‌ری.

به‌ڵام ئایا کۆماری ئیسلامی به‌ته‌واوی به‌ مه‌به‌سته‌کانی خۆی گه‌یشتوه‌؟ خاڵی جێی سه‌رنج‌ ئه‌وه‌یه‌ له‌م ‌ سیستمه‌دا که‌ ئه‌م هه‌موو ‌ رێگرتن و به‌ربه‌ست دروست کردنه‌ له‌سه‌ر رێی نیوه‌ی کۆمه‌ڵگه‌دا هه‌یه‌‌، دیسانیش ده‌بینرێ کچان ‌ ئه‌گه‌ر نه‌ڵێین زۆرتر، به‌ رێژه‌یه‌کی یه‌کسان له‌ گه‌ڵ کوڕان پله‌کانی خوێندن ده‌بڕن و خۆیان ئاماده‌ ده‌که‌ن بۆ بازاڕی کار و سیاسه‌ت و.... پێشکه‌وتن و سه‌رکه‌وتنه‌کانی رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ زیاتری ژنانی ئێران له‌ بواره ‌جۆراوجۆره‌کاندا، شاهیدی بۆ ئه‌وه‌ ده‌ده‌ن که‌ کۆماری ئیسلامی له‌و سیاسه‌ته‌ی‌دا سه‌رکه‌وتوو نه‌بووه‌‌. هه‌رچه‌ند سیستمی په‌روه‌رده‌ له‌ گۆڕانکاری و پیشکه‌وتنه‌کاندا و له‌ جێگیر بوونی که‌لتوور و فه‌رهه‌نگدا نه‌خشی زۆر ئه‌ساسیی هه‌یه‌، به‌ڵام ‌ پێشکه‌وتنه‌کانی دنیای هاوچه‌رخ، به‌ جیهانی بوون و که‌ڵکوه‌رگرتن له‌ تێکنۆلۆژی و پێشکه‌وتنه‌کانی جیهان و کاریگه‌رییان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران، رێگه‌ به‌ کۆماری ئیسلامی نادا ئه‌م سیاسه‌ته‌ی به‌ که‌یفی خۆی به‌رێته‌ پێش و چۆنی پێ‌خۆش بێ بیکا.
له‌م چه‌ند ساڵه‌ی رابردوودا کچان له‌ ئێراندا له‌ بواره‌ په‌روه‌رده‌یی و فێرکارییه‌کاندا سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌موو هه‌ڵاواردن و رێگرو به‌ربه‌ستانه‌ی ئه‌و رێژیمه‌ بۆی دروست کردوون، سه‌رکه‌وتن دره‌وشانه‌وه‌ی‌ زۆریان به‌خۆیانه‌وه‌ دیوه‌‌، ئه‌مه‌ راستییه‌که‌ و حاشای لێناکرێ رێژه‌ی ده‌رچوانی کچان له‌ زانستگاکاندا، به‌به‌راورد له‌ گه‌ڵ کوڕان زۆر زیاتر بووه‌، ئه‌مه‌ش هه‌رگیز له‌گه‌ڵ نییه‌ت و ماهییه‌تی کۆماری ئیسلامی نه‌هاتۆته‌وه‌ و نایه‌ته‌وه‌.  
له‌ راستیدا ئه‌گه‌ر کۆماری ئیسلامی به‌ هه‌موو هه‌ڵاواردن و توندوتیژییه‌کانیه‌وه‌، به‌ هه‌موو دژایه‌تییه‌کی له‌گه‌ڵ ژنان هه‌یبووه‌، تا ئێستاش نه‌یتوانیوه‌ وڵات به‌ره‌و ئه‌و جه‌هه‌نه‌ما به‌رێ که‌ خۆی ده‌یهه‌وێ. ئه‌مه‌ بۆ دوو هۆکاری گرنگ ده‌گه‌ڕێته‌وه،‌ یه‌کیان سه‌رده‌مه‌که‌یه،‌ که‌ مافی مرۆڤ و یه‌کسانی و دادپه‌روه‌ری بایه‌خی هه‌یه‌. ئه‌وه‌ی کۆماری ئیسلامیی ئێران له‌م بواره‌ش دا ده‌یکا پێشێلکردنی بێئه‌ملاوئه‌ولای ئه‌و بایه‌خانه‌ن و کۆمه‌ڵگه‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی ناکرێ چاوپۆشی لێ‌بکا، دووهه‌م خودی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێرانه‌ که‌ نایانهه‌وێ له‌ دنیای مۆدێرن و پێشکه‌وتنه‌کانی دادببڕێن و ژنانیش هیچکات ملیان بۆ کۆنه‌په‌رستان دانه‌نه‌واندوه‌ و رێگه ناده‌ن له‌ لایه‌ن کۆمه‌ڵێک ئاخوندی کۆنه‌په‌رست و دواکه‌وتوو، ئه‌وان بۆ سه‌ده‌کانی جاهیلییه‌ت به‌گه‌ڕێننه‌وه‌.

http://kurdishfeminists.com/read.php?id=1319

 

 

سووکایەتیی بێ‌شەرمانەی ئەمجارەی کۆماری ئیسلامی دژی ژنان لە کوردستان

سەعات 6ی پاشنیوەڕۆی  رۆژی دووشەممە 26/1/1392 لە لایەن دادستانی شاری مەریوانەوە حوکمێک لە ژێر ناوی سزا بۆ تاوانبارێک لە شاری مەریوان بەڕێوە چوو. گۆیا ئەو کەسە بەوە تاوانبارە بە چەقۆ هێرشی کردۆتە سەر بنەماڵەیەک. دادستانی شاری مەریوان حوکمی ئەو کەسەی بەم جۆرە داوە: بەمەبەستی تەمبێ کردنی ناوبراو، بەبەر چاوی خەڵکەوە و لە مەیدانێکی قەرەباڵغی شاردا دەبێ ئەو کەسە بە رووسەری و جلوبەرگی کوردی ژنانەوە (سوور)  بە ماشێنی هێزە ئینتیزامییەکان بسووڕێننەوە و پیشان خەڵک بدرێ. 

ئەو کردەوە شەرماوییەی دەسەڵاتدارانی رێژیمی ئێران لە شاری مەریوان بەڕێوەیان بردوە، ئەوپەڕی سووکایەتییە بە کەسایەتیی ژن.  ئەوە یەکەم جار نیە دەبیسین کە فڵان تاوانبار بەم شێوەیە سزا دەدرێ. بەداخەوە ئەم نەریتە ناپەسەندە لە  کوردستان‌دا لە رابردووش‌دا لە نێو خێڵە دواکەوتوو و نەریتپارێزەکان‌دا زۆر جار بۆ سزادانی پیاوێک کە بەرانبەر بە بنەماڵەیەک یان خێڵێک هەڵەیەکی کردوە  کراوە. هەرچەند ئەم شێوە سزایە لەلایەن خەڵکانەوە لەمێژە لە مێژووی دابونەریتی کوردەواری‌دا سڕدراوەتەوە، بەڵام دەسەڵات و حاکمییەتی کۆنەپەرست و دژە ژنی کۆماری ئیسلامی دەیەوێ ئەم نەریتە بێزهەستێن و شەرماییە، نەک لە دژی "اراذل و اوباش" بەڵکوو لە دژی ژنانی کوردستان بژێینێتەوە.  دیارە کۆماری ئیسلامیی ئێران بەدرێژایی تەمەنی پڕ لە شوورەیی خۆی‌دا بە پێی قانوون و  رێوشوێنە کۆنەپەرستانەکانی، لە هیچ سووکایەتییەک بە دژی ژنانی ئێران درێغی نەکردوە، بەڵام ئەوەی ئەمجارە ئەوپەڕی سووکایەتی و بێڕیزییە نەک هەر بە ژنان، بەڵکوو سووکایەتییە بە کەسایەتیی مرۆڤی کورد.

بە هۆی ئەم سووکایەتی و بێ‌ڕێزییە بە ژنان، پاشنیوەڕۆی رۆژی سێشەممە 27ی خاکەلێوە، خەڵکی ئازا بەتایبەتی ژنانی وشیاری شاری مەریوان بێدەنگ نەبوون و بە لەبەرکردنی جلوبەرگی سووری کوردی و دروشمدان لە لە مەیدانی شەبرەنگ کۆبوونەوە  و بەرەو مەیدانی سەرباز وەڕێ کەوتن. هێزە ئەمنییەتییەکان و گاردی تایبەتی سەرکوت هێرشیان کردە سەر خۆپیشاندەران و بە لێدان و گرتنیان بڵاوەیان بە خەڵک کرد. هەر لەم پێوەندییەدا سێ رێکخراوی ئه‌نجوومه‌نی ژنانی مه‌ریوان، خوێندکارانی په‌یامی نووری مه‌ریوان‌و ئه‌نجوومه‌نی ئه‌ده‌بیی " نێ" به‌بڵاوکردنه‌وه‌ی ڕاگه‌یه‌ندراوێکی هاوبه‌ش و ناردنی نامە بۆ دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی، ڕایانگه‌یاندوه‌ ‌ بێده‌نگ بوون له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و سوکایه‌تی‌یه‌ی ‌ به‌ ژنان کراوە، ‌ خه‌یانه‌تە به‌ کۆمه‌ڵگای ئینسانی‌یه‌.

سڵاو لە هەڵوێستتان ژنان و پیاوانی وشیاری مەریوان!

 

 

 

كه‌ڵكی‌ خراپ وه‌رگرتن له‌ جوانیی‌ جه‌سته‌ی‌ ژن

 

له‌ رۆژگاری‌ ئه‌مڕۆدا له‌ نێوان خاوه‌نانی‌ سه‌رمایه‌و كۆمپانیاكانی‌ به‌رهه‌مهێنه‌ری‌ كه‌لوپه‌ل كێبه‌ركێیه‌كی‌ به‌هێز هه‌یه‌ بۆ وه‌ده‌ستهێنانی‌ بازاڕی‌ فرۆش، هه‌ر ئه‌مه‌ بۆته‌ هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ كۆمپانیا رێكلامییه‌كان بێنه‌مه‌یدانه‌وه‌‌و رێكلامی‌ جۆراوجۆر پێشكه‌ش بكه‌ن. هه‌ركامه‌یان له‌ هه‌وڵی‌ دروستكردنی‌ رێكلامی‌ سه‌رنجراكێشتر‌و كاریگه‌رتردان، ئه‌وه‌ بۆته‌ هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ له‌ هه‌موو شتێك كه‌ڵك وه‌ربگرن، تا ئه‌و جێگایه‌ی‌ كه‌ ته‌نانه‌ت به‌ها ئه‌خلاقییه‌كانیش بخرێنه‌ ژێر پێ‌. كه‌ گرنگترینیان كه‌ڵكوه‌رگرتنی‌ ئامرازییه‌ له‌ ژنان.
له‌ زۆربه‌ی‌ وڵاتانی‌ رۆژئاوادا له‌ راگه‌یه‌نه‌ گشتییه‌كانی‌ وه‌ك ته‌له‌فزیۆن‌و رۆژنامه‌‌وهتد بۆ نیشاندانی‌ به‌رهه‌مه‌كانیان زۆرتر له‌ ژنان كه‌ڵك وه‌رده‌گرن. ئه‌وان بۆ رێكلام بۆ به‌رهه‌مێك له‌ حاڵی‌ جیاوازدا به‌ جلوبه‌رگی‌ جۆراوجۆره‌وه‌ له‌ ژن كه‌ڵك وه‌رده‌گرن، ئه‌ویش به‌ شێوه‌یه‌ك كه‌ زیاتر له‌شی‌ نیشانی‌ بینه‌ر بدرێ‌. بۆ نموونه‌ كه‌ رێكلام بۆ ماشێنی‌ جلوبه‌رگ شۆری‌ یا گه‌سكی‌ كاره‌بایی‌ ده‌كه‌ن هه‌میشه‌ ژنێك له‌لای‌ ئه‌و ئامێرانه‌ راوه‌ستاوه‌‌و سه‌رنجی‌ كڕیار بۆ لای‌ ئه‌و ئامێرانه‌ راده‌كێشێ‌. رێكلام بێجگه‌ له‌وه‌ی‌ كه‌ به‌ نیشاندانی‌ جه‌سته‌ی‌ ژن سه‌رنجی‌ كڕیار بۆ لای‌ ئه‌و كه‌لوپه‌لانه‌ راده‌كێشێ‌، شتێكی‌ دیكه‌ش نیشان ده‌دا، ئه‌ویش بیروبۆچوونی‌ رێكخه‌رانی‌ ئه‌و جۆره‌ رێكلامه‌یه‌، له‌ روانگه‌ی‌ ئه‌وانه‌وه‌ ژنان به‌كارهێنه‌رانی‌ نه‌ریتی‌ ئه‌و جۆره‌ به‌رهه‌مانه‌ن. ئه‌وان ئه‌وه‌ی‌ له‌ده‌ستیان دێ‌ له‌به‌رچاوی‌ ده‌گرن، بۆ ئه‌وه‌ی‌ سه‌رنجی‌ زۆرترین خه‌ڵك رابكێشن‌و، زۆرترین كاریگه‌ریی‌ به‌ جوانترین شێوه‌‌و له‌ كه‌مترین ماوه‌دا دابنێن. بینه‌ر به‌ هۆی‌ یاری‌‌و جووڵه‌ی‌ ره‌نگه‌كان ته‌نانه‌ت چه‌ند چركه‌یه‌كیش دوای‌ رێكلامه‌كه‌، هه‌روا له‌ ژێر كاریگه‌ریی‌ رێكلامه‌كه‌دا ده‌مێنێته‌وه‌. یا حاڵه‌تێكی‌ وای‌ تێدا پێك دێ‌ به‌هه‌ر جار دیتنی‌ به‌رهه‌می‌ رێكلام بۆكراو، راكێشه‌ر بوونی‌ جه‌سته‌ی‌ ژنی‌ بێته‌وه‌ به‌رچاو.

به‌ بڕوای‌ ره‌خنه‌گران كه‌ڵكوه‌رگرتنی‌ ئامرازی‌ له‌ جه‌سته‌ی‌ ژنان كۆیله‌كردنی‌ ژنانه‌ بۆ خزمه‌تی‌ سه‌رمایه‌. كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌ جوانیی‌ جه‌سته‌ی‌ ژن بۆ قازانجی‌ سه‌رمایه‌داری‌‌و پێشكه‌شكردنی‌ به‌رهه‌مێك، نه‌ته‌نیا هێنانه‌خواری‌ پله‌‌و پایه‌ی‌ ژنه‌، به‌ڵكوو له‌ راستی‌دا ژن ده‌كاته‌ كالایه‌ك بۆ په‌ره‌پێدانی‌ بیركردنه‌وه‌‌و خه‌یاڵاتی‌ جینسیی‌ بینه‌ران‌و گوێگرانی‌ رێكلام، ئه‌وه‌ش شێوه‌یه‌ك له‌ بیركردنه‌وه‌ی‌ پیاوسالارییه‌ كه‌ سه‌ره‌ڕای‌ ئه‌و هه‌موو ئاڵوگۆڕ‌و پێشكه‌وتنانه‌ی‌ له‌ زۆربه‌ی‌ وڵاتانی‌ پێشكه‌وتوودا له‌ پێوه‌ندی‌ له‌گه‌ڵ‌ مافه‌كانی‌ ژندا پێك هاتوه‌، ئێستاش ئه‌و بیركردنه‌وه‌یه‌ ماوه‌ته‌وه‌.
دیاره‌ گرووپه‌ ئیسلامییه‌كان له‌سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ن كه‌ وڵاتانی‌ رۆژئاوا ده‌یانه‌وێ‌ به‌كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌ ژنان وه‌ك ورووژێنه‌ری‌ هه‌ستی‌ جینسی‌، سووكایه‌تی‌ به‌ كه‌سایه‌تی‌ ژنان بكه‌ن. به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ین له‌ ولاتانی‌ ئیسلامییشدا بابه‌ مه‌به‌ستی‌ ورووژاندنی‌ جینسییش نه‌بێ‌، كه‌ڵكی‌ خراپ له‌ ژنان وه‌رده‌گیرێ‌. بۆ نموونه‌ له‌ ئێران ژنان به‌ جیجابه‌وه‌ بۆ رێكلامی‌ به‌رهه‌مه‌ جۆراوجۆره‌كان به‌كار ده‌هێنرێن. ئه‌گه‌رچی‌ له‌ ولاتانی‌ ئیسلامییدا ژنان به‌ له‌شی‌ داپۆشراوه‌وه‌ به‌شداریی‌ له‌ رێكلامدا ده‌كه‌ن‌و لایه‌نی‌ ورووژێنه‌ری‌ جینسیی‌ نیه‌، به‌ڵام كه‌ڵكوه‌رگرتنی‌ ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ی‌ به‌به‌شداریی‌ ژنان ریكلامیان بۆ ده‌كرێ‌، به‌ شێوه‌یه‌ك بانگه‌شه‌یه‌ بۆ نزمكردنه‌وه‌ یا نزم هێشتنه‌وه‌ی‌ پێگه‌ی‌ ژنان له‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌دا. له‌ حه‌ڵقه‌ ته‌له‌ڤیزیۆنییه‌كاندا كه‌ ئه‌وانیش جۆرێك لایه‌نی‌ رێكلامییان هه‌یه‌، ژن هه‌میشه‌ گوێڕایه‌ڵی‌ قسه‌ی‌ مێرد، به‌سه‌بر‌و ته‌حه‌موله‌‌و، ئه‌و جۆره‌ ژنانه‌ وه‌ك كائینێكی‌ پیرۆز نیشان ده‌درێن. ئه‌و ژنانه‌ی‌ به‌وشێوه‌یه‌ن هه‌میشه‌ خه‌ریكی‌ پاكوخاوێنیی‌ ماڵ‌‌و شوشتن، ئاشپه‌زی‌‌و هتدن. بۆ نموونه‌ له‌ ته‌له‌ڤیزیۆنه‌ عه‌ره‌بییه‌كاندا كاتێك بۆ رێكلام بۆ جۆرێك چای‌ ده‌كه‌ن، ژنێكی‌ حیجابی‌ به‌ سینییه‌ك چاوه‌ نیشان ده‌ده‌ن كه‌ چای‌ بۆ كۆمه‌ڵێك پیاو ده‌با كه‌ زۆر به‌ گه‌رموگوڕی‌ خه‌ریكی‌ قسه‌‌و باسی‌ سیاسی‌‌و هتدن. یا له‌ ئێران بۆ ئه‌وه‌ی‌ رێكلام بۆ رۆنێك بكه‌ن ژنه‌كه‌ له‌ حاڵی‌ دروستكردنی‌ خوارنێكی‌ به‌تامدا نیشان ده‌ده‌ن كه‌ هاوسه‌ره‌كه‌ی‌ حه‌زی‌ لـێ‌ده‌كا یا كاتێك له‌گه‌ڵ‌ هاوسه‌ره‌كه‌ی‌ كێشه‌یان هه‌یه‌ له‌ جیاتی‌ رێگه‌چاره‌یه‌كی‌ گونجا‌و بۆ چاره‌سه‌ری‌ كێشه‌كه‌یان ئه‌وه‌ی‌ به‌بیروزه‌ینی‌ ژنه‌كه‌ ده‌گات بۆ چاككردنه‌وه‌ی‌ دڵی‌ هاوسه‌ره‌كه‌ی‌ دروستكردتی‌ خواردنێكه‌ به‌ هۆی‌ كالایه‌ك كه‌ رێكلامه‌كه‌ مه‌به‌ستیه‌تی‌.

 ئه‌و جۆره‌ رێكلامانه‌ به‌ رواڵه‌ت خراپ كه‌ڵكوه‌رگرتن نیه‌ له‌ ژنان، به‌ڵام ده‌بێ‌ بزانین ژماره‌یه‌كی‌ زۆر بینه‌رانی‌ ریكلام منداڵانن. ئه‌م شێوه‌ رێكلامه‌ ئه‌وه‌ له‌ مێشكی‌ ئه‌و منداڵانه‌دا جێگیر ده‌كا كه‌، جێگه‌ی‌ شیاوی‌ ژنان یا ئاشپه‌زخانه‌ (متبه‌ق)ه‌ یا په‌نا ئامێری‌ جل شۆرین‌و...جێگه‌ی‌ پیاوانیش، ئیداره‌كان، یاریگه‌كان‌و..... به‌ پێی‌ نێوه‌رۆكی‌ ئه‌م جۆره‌ رێكلامانه‌ ئه‌وه‌ی‌ گه‌وره‌یی‌‌و پیرۆزی‌ به‌ ژن ده‌به‌خشێ‌، خزمه‌تی‌ به‌رده‌وامی‌ مێرد‌و منداڵه‌كانی‌‌و راگه‌یشتن به‌ ئه‌ندامانی‌ بنه‌ماڵه‌یه‌، نه‌ك كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌ راگه‌یشتن به‌ لێوه‌شاوه‌یی‌‌و تواناكانی‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ ماڵ‌ كه‌ ده‌توانێ‌ بۆ باشتر بوونی‌ ژیان كاریگه‌ر بی‌. پیاو داده‌نیشێ‌‌و ژنیش خه‌ریكی‌ خزمه‌تكردنیه‌تی‌، ژن له‌ ماڵه‌وه‌ ده‌مێنێته‌وه‌‌و پیاویش ده‌ڕوا بۆ ده‌ره‌وه‌‌و دوایه‌ش به‌ ده‌ستی‌ پڕه‌وه‌ دێته‌وه‌ بۆماڵ‌. ئه‌وانه‌ كارێكن ریكلام هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ‌ ئامانجه‌كانی‌ سیسته‌مه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كان ئه‌نجامیان ده‌دا. ژنان له‌ هه‌ڵكه‌وتی‌ نزمتردا ده‌نوێنێ‌‌و پیاوان له‌ بارودۆخێكی‌ باڵاده‌ستتردا.
له‌ راستی‌دا ئێمه‌ بێ‌ئه‌وه‌ی‌ به‌ خۆمان بزانین هه‌ر ئه‌و نه‌خش‌و كرده‌وانه‌ به‌ڕێوه‌ده‌به‌ین كه‌ رێكلام له‌ خزمه‌تی‌ سه‌رمایه‌داری‌‌و سیسته‌مه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كاندا بۆی‌ دیاری‌ كردووین. هه‌ر ئه‌و كالایه‌ ده‌كڕین كه‌ زۆرتر ناسێندراوه‌. هه‌ر وه‌ك ئه‌و فڵان هونه‌رپێشه‌ ره‌فتار ده‌كه‌ین كه‌ رێكلام كردوویه‌ به‌ سه‌رمه‌شقمان. هه‌ر ئه‌و جلوبه‌رگه‌ له‌به‌رده‌كه‌ین كه‌ فڵان گۆرانیبێژی‌ به‌ناوبانگ له‌به‌ری‌دایه‌. كه‌لتوورێكیش كه‌ ئه‌م جۆره‌ رێكلامانه‌ به‌رهه‌می‌ دێنێ‌، له‌ ژنانی‌ ده‌وێ‌ پێ‌ له‌به‌ڕه‌ی‌ خۆیان زیاتر رانه‌كێشن‌و ئه‌و رۆڵه‌ بنه‌ماڵه‌یی‌‌و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ی‌ خۆیان كه‌ رێكلام به‌رجه‌سته‌ی‌ كردۆته‌وه‌، بپارێزن.
ژنان له‌ سیستمی‌ سه‌رمایه‌داریی‌ پڕاوپڕ له‌ كێبه‌ركێی‌ دڵره‌قدا ده‌بێ‌ له‌كه‌لوپه‌لی‌ جوانكاری‌‌و نوێترین مۆده‌كان كه‌ڵك وه‌رگرن. نه‌ك له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی‌ شایانی‌ ئه‌و كه‌لوپه‌لانه‌ن، به‌ڵكوو بۆ ئه‌وه‌ی‌ ئه‌و كالایانه‌ باشتر بفرۆشرێن‌و سوودی‌ زیاتری‌ بخرێته‌ گیرفانی‌ خاوه‌نانی‌ سه‌رمایه‌. كه‌واته‌ ژنان وه‌ك نێچیرێك كه‌ڵكیان لـێ‌وه‌رده‌گیرێ‌ كه‌ ده‌بێ‌ به‌ هۆی‌ جوانییه‌كه‌یانه‌وه‌فرۆشی‌ بازاڕی‌ كالاكان گه‌رمتر بكه‌ن!
ئه‌وه‌ی‌ گرنگه‌ رۆڵی‌ شاراوه‌ی‌ رێكلامه‌ كه‌ زۆر جار مه‌به‌ستی‌ دووركردنه‌وه‌ی‌ مرۆڤه‌كان به‌تایبه‌ت ژنان له‌ زاتی‌ خۆیانه‌‌و به‌م جۆره‌، ده‌رفه‌تی‌ باشتركرنی‌ ژیانیان لـێ‌ده‌سێنێته‌وه‌. بۆیه‌ پێویسته‌ هه‌م ژنان بۆخۆیان‌و هه‌م ئه‌و پیاوانه‌ی‌ پێگه‌ی‌ كۆمه‌ڵایه‌تی‌‌و ماف‌و ئازادییه‌كانی‌ ژنانیان به‌لاوه‌ گرنگه‌، به‌ چاوێكی‌ كراوه‌تر هه‌ڵوێسته‌ له‌سه‌ر، كه‌ڵكوه‌رگرتنی‌ ئامرازی‌ له‌ رێكلامدا بكه‌ن‌و ئه‌م ره‌هه‌نده‌ی‌ رێكلام به‌ هێند بگرن‌و لێی‌ بێده‌نگ نه‌بن.

رۆڵی ژنان له‌ فیلم و سریاله‌کانی ته‌له‌ڤیزیۆنی کۆماری ئیسلامی‌دا!

 

کاناڵه‌کانی راگه‌یاندن، فیلم و به‌رهه‌مه‌ هونه‌رییه‌کان، له‌ هه‌ر وڵاتێکدا، له‌و بوار و که‌ره‌سه‌ گرنگانه‌ن که‌ بناغه‌ی بیر و باوه‌ڕ و شێوه‌ی روانین و بیرکردنه‌وه‌ و چاوه‌ڕوانییه‌کانی تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ داده‌ڕێژن. ئه‌وه‌ی له‌ سینه‌مای ئێرانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامیدا ده‌یبینین، نه‌ک له‌گه‌ڵ واقعییه‌ته‌کانی ژیانی ئه‌مڕۆی ژنان له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا نایه‌ته‌وه‌، به‌ڵکوو به‌پێچه‌وانه‌ی رۆڵی کاریگه‌ر و پڕمانای ژنه‌ له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا.

فیلم و سریاله‌ په‌سند کراوه‌کان له‌ لایه‌ن کاردبه‌ده‌ستانی ئێرانه‌وه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هه‌ریه‌که‌ی هه‌ڵگری سووژه‌ی جۆراوجۆرن، به‌ڵام زۆربه‌یان له‌ یه‌ک مه‌سه‌له‌دا وه‌ک یه‌کن، ئه‌ویش نه‌خشی کلیشه‌یی ژن له‌وان‌دایه‌. نه‌خشێک که‌ له‌گه‌ڵ سه‌رده‌می ئێستادا ناگونجێ. که‌سایه‌تیی لاواز و بێده‌سه‌ڵات، رازی، بێده‌نگ، به‌ ته‌حه‌ممول له‌به‌رابه‌ر زوڵم و ئازاره‌کانی بنه‌ماڵه‌ و کۆمه‌ڵگه‌ دا، که‌سایه‌تیی ژن له‌و فیلمانه‌ دا پێک دێنێ. یان بۆ وێنه‌ زۆر له‌و کچه‌ خوێنده‌وار و خوێندکارانه‌ی که‌ ده‌ورانێک خوێندن و کار له‌ بواره‌ جۆراوجۆره‌کاندا ئامانجی سه‌ره‌کییان بووه‌،‌ له‌ فیلمه‌کاندا ئه‌و که‌سه‌ نانوێنن که‌ ساڵانێک‌ خوێندوویانه‌ و ئامانجی گه‌وره‌یان هه‌بووه‌. ده‌رکه‌وتنی ئه‌و نه‌خشه‌ کلیشه‌ییانه‌، وه‌ک ژنی گوێڕایه‌ڵ و بێده‌نگ و «سه‌نگی سه‌بوور» بۆ بنه‌ماڵه‌کانیان، له‌ گه‌ڵ راستییه‌کانی ئه‌مڕۆی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران نایه‌ته‌وه‌ . ئه‌م تایبه‌تمه‌ندییانه‌ له‌ سریال و فیلمه‌کاندا بوونه‌ته ‌به‌شێک له‌ که‌سایه‌تی ژنی ئێرانی.

مناڵانی ئه‌و وڵاته‌ له‌ ئاکامی دیتنی ئه‌و فیلمانه‌دا وا بیر ده‌که‌نه‌وه‌ که‌ زانست و ئاگایی، به‌رپرسایه‌تی و گه‌ڕان به‌ دوای کار و به‌رنامه‌و پرۆژه‌ی گرنگ، کاری ژن نییه‌ و ته‌نیا چێشتلێنان و شتن و راگه‌یشتن به‌ کاروباری ماڵه‌وه‌ی له‌ ئه‌ستۆیه‌. ئه‌گه‌ر هه‌ڵکه‌وت له‌ فیلمێکدا ئه‌و سوننه‌ته‌ شکا و ژن هه‌ر چێشتلێنه‌ر نه‌بوو، به‌ڵکوو به‌رپرسێکی سه‌رکه‌وتووی ئیداره‌یه‌ک بوو یان پۆلیسێکی کارا و لێهاتوو بوو، ده‌بێ له‌په‌نای ئه‌وه‌دا بنه‌ماڵه‌یه‌کی تێکشکاو و ناسه‌رکه‌وتووو له‌ ژیانی بنه‌ماڵه‌یی ئه‌و نیشان بدرێ و هه‌میشه‌ش ژن به‌ خه‌تاباری سه‌ره‌کی ده‌زانرێ و ته‌نانه‌ت پاساو بۆ کاره‌ ناره‌واکانی پیاوان ده‌هێنرێته‌وه‌.

بۆ نموونه‌ ژنێک دایکی چه‌ند منداڵه‌ به‌ هۆی ئه‌وه‌ی له‌ده‌ره‌وه‌ کار ده‌کا کاتی نییه‌ نانی به‌یانی بۆ مێرده‌که‌ی که‌ ساڵانێکی زۆره‌ ژن و مێردن، دروست بکاو پێی رابگا، بۆیه‌ مێرده‌که‌ی خه‌یانه‌تی پێده‌کاو ده‌چێ به‌ نهێنی ژنێکی گه‌نج سیغه‌ ده‌کا. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش دا ئه‌و ژنه‌ گه‌نجه‌ به‌رده‌وام باجی ئه‌م بێده‌نگی و شاردنه‌وه‌یه‌‌ له‌و پیاوه‌ ده‌ستێنێ. فیلمه‌ په‌سندکراوه‌کانی ئێران ئه‌وه‌ نیشان ده‌ده‌ن که‌ ژن ده‌ڵێی هه‌ر بۆ خزمه‌تی پیاو خوڵقاوه‌ و، هۆکاری سه‌ره‌کی کاره‌ ناره‌واکانی پیاوانیشن.

کۆماری ئیسلامیی ئێران زیاتر له‌ 30 ساڵه‌ له‌ ته‌له‌ڤیزیۆنه‌کانیدا له‌ پێوه‌ندیی له‌گه‌ڵ گرنگیدان به‌ مه‌سه‌له‌کانی ژنان و هێنانه‌ده‌ری ئه‌وان له‌و رۆڵه‌‌ کلیشه‌ییانه‌ی که‌‌ کۆمه‌ڵگه‌ی سوننه‌تی بۆی دیاری کردوون‌، ئه‌وپه‌ڕی به‌ربه‌ره‌کانی کردوه‌. هه‌مووشتێکی بۆ خزمه‌ت به‌ ئامانجه‌کان و مانه‌وه‌ی ئایدۆلۆژیای خۆی ته‌رخان کردوه‌. هونه‌ری سینه‌ما که‌ یه‌کێکه‌ له‌ بواره‌ گرنگ و کاریگه‌ره‌کان له‌ سه‌ر روانینی خه‌ڵک،‌ خستوویه‌ته‌ خزمه‌تی ئامانجه‌ کۆنه‌په‌رستانه‌کانی خۆیه‌وه‌. به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ فیلم و سریالی ئامانجدار هه‌وڵی ئه‌وه‌یه‌تی ‌ باوه‌ڕ و بیرکردنه‌وه‌ی نه‌سڵه‌کانی داهاتوو ته‌نیاو ته‌نیا له‌ خزمه‌ت ئایدۆلۆژیا و ئامانجه‌کانی رێژیمه‌که‌یدا بێ که‌ هه‌میشه‌ به‌ بێبایه‌خ چاوی له‌ رۆڵ و جێگه‌ و پێگه‌ی ژن کردوه‌. له‌ حالێکدا هونه‌ریش ده‌بێ له‌ خزمه‌تی مرۆڤایه‌تی و دادپه‌روه‌ری له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا بێ .

ئه‌گه‌رچی کۆماری ئیسلامی به‌ هه‌موو توانایه‌وه‌ له‌م رێیه‌وه‌ خه‌ریکی شتنه‌وه‌ی مێشکی کۆمه‌ڵگه‌یه‌، به‌ڵام به‌خۆشییه‌وه‌ ژنانێکی ئازا و بوێر له‌و بواره‌دا رچه‌شکێنییان کردوه‌ و خه‌ریکن له‌گه‌ڵ ئه‌م بیرکردنه‌وه‌ی حاکمانی ئێران به‌ربه‌ره‌کانی ده‌که‌ن و هه‌وڵیانه‌ به‌رهه‌مه‌کانیان له‌ خزمه‌تی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئازاد و دادپه‌روه‌ردا بێ. بۆیه‌ له‌ فیلم و به‌رهه‌مه‌‌کانیاندا هه‌وڵیان داوه‌ که‌سایه‌تیی به‌توانا و باوه‌ڕبه‌خۆ له‌ ژنان نیشان بده‌ن. ئه‌وان ده‌یانه‌وێ بڵێن ژن ته‌نیا بۆ زاو و زێ و خزمه‌تی پیاوان نه‌خوڵقاوه ‌ به‌ڵکوو ئه‌و ده‌توانێ داهێنانی گه‌وره‌ بکا، ژن ده‌گه‌ڕی به‌ دوای مافه‌کانیدا، ژن له‌گه‌ڵ ناعه‌داڵه‌تییه‌کان به‌ربه‌ره‌کانی ده‌کا، بۆیه‌ ناچار نییه‌ هه‌ر فه‌رمانبه‌ر و گوێڕایه‌ڵی پیاو بێ. زۆر له‌و ژنانه‌ی که‌ ده‌ستیان داوه‌ته‌ ئه‌م ئه‌رکه،‌ له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانه‌وه‌ جگه‌ له‌وه‌ی کاره‌کانیان بێبایه‌خ ده‌کرێ، خۆشیان به‌رچه‌سپی جۆراوجۆریان لێده‌درێ و ئازار ده‌درێن.

ژنه‌ فیلمساز و ده‌رهێنه‌ری کرماشانی پوورانی دره‌خشه‌نده‌ ده‌ڵێ: «من له‌ فیلمه‌کانمدا گه‌ڕاوم به‌ دوای پێناسه‌ی ئینسانیی ژن، ئه‌و ژنه‌ی ده‌یه‌وێ که‌سایه‌تیی خۆی بدۆزێته‌وه‌ و پێناسه‌ی بکاته‌وه‌، ئه‌و ژنه‌ی ده‌گه‌ڕێ به‌ داوی مافی له‌ده‌ستچووی، ئه‌و مافه‌ی وه‌ک ئینسانێک ده‌بێ هه‌یبێ، نه‌ک ئه‌و ژنه‌ی هه‌میشه‌ به‌ بوونی پیاوێکه‌وه‌ خاوه‌نی بیرو ئاگاییه‌ و، پیاوه‌ ده‌توانێ داهاتووی ئه‌و دابین بکا، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ به‌رپرسانی سینه‌مای ئێران ئه‌و بیرو فکره‌یان قه‌بووڵ نییه».

هه‌ر له‌م پێوه‌ندییه‌دا ته‌همینه‌ میلانی ده‌رهێنه‌ری ئێرانی له‌ وتووێژێکدا ده‌ڵێ: «زۆربه‌ی کاره‌کانم روانینێکی ژنانه‌ی له‌ پشته‌ و مه‌سه‌له‌ و گرفته‌کانی ژنان له‌ فیلمه‌کانمدا گرنگییه‌کی تایبه‌تییم پێداون، هه‌ر بۆیه‌ دوای چه‌ندین کاری سه‌رکه‌وتووم له‌و باره‌یه‌وه‌، له‌ لایه‌ن وه‌زاره‌تی ئیرشاده‌وه‌ له‌ دروست کردنی ئه‌و جۆره‌ فیلمانه‌ پێشگیریم لێکراوه‌ و چه‌ندین فیلمنامه‌ که‌ ‌ تێیاندا ئه‌وله‌وییه‌تم به‌‌ مه‌سه‌له‌کانی ژنان داوه‌، ناردۆته‌ وه‌زاره‌تی ئیرشاد و له‌وێ لێم ره‌د کراوه‌ته‌وه‌».

ئه‌و سریالانه‌ی له‌ کاناڵه‌کانی سه‌ربه‌کۆماری ئیسلامیدا بڵاو ده‌بنه‌وه‌ زۆر به‌ ئاشکرا رێگه‌ و روانینێکی ته‌واو پیاوسالاریان پێوه‌ دیاره‌. که‌م به‌رهه‌م هه‌یه‌‌ که‌ له‌ودا ژن که‌سایه‌تییه‌کی پله‌ دووی نه‌بێ. ئه‌گه‌ر هه‌ڵکه‌و‌ێ له‌ فیلمێکدا ژنێکیش مودیرێکی سه‌رکه‌وتووبێ ئه‌وه دیسانیش له‌نێو بنه‌ماڵه‌دا ئه‌وه‌ ئه‌و نییه‌ خاوه‌نی بڕیار و بیرکردنه‌وه‌ بۆ داهاتووی خۆی و بنه‌ماڵه‌که‌یه‌تی ‌. نابه‌رابه‌ری و ناعه‌داڵه‌تی له‌ دژی ژن به‌ سه‌رتاپای به‌رهه‌مه‌که‌وه‌ دیاره‌.
فه‌ره‌جوڵڵا سه‌له‌حشوور یه‌کێکه‌ له‌ سینه‌ماکارانی سه‌ر به‌ رێژیمی کۆماری ئیسلامی، له‌ باره‌ی پێوه‌ندیی ژن و پیاو و کچ و کوڕه‌وه‌ له‌ یه‌کێک له‌ وتاره‌کانیدا به‌مشێوه‌ روانینی خۆی ده‌رده‌برێ: «بۆچی پێوه‌ندیی کچ و کوڕ ئاسایی بووه‌؟ کاتێک ژن و پیاو له‌ شوێنی کار یا دانشگا له‌گه‌ڵ یه‌کدا هه‌ڵسوکه‌وتیان هه‌بوو‌، ورده‌ورده‌ پێوه‌ندییان ئاسایی ده‌بێ و ئه‌و پێوه‌ندییه‌ چ خراپییه‌کی هه‌یه‌ با بمێنێ! له‌م ئاسایی بوونه‌ی ئه‌و‌ پێوه‌ندییه‌دا بۆ نموونه‌ کارمه‌ندێکی پیاو، ئه‌گه‌ر هاوکاره‌ ژنه‌که‌ی تایبه‌تمه‌ندیی باشتری له‌ هاوسه‌ره‌که‌ی خۆی هه‌بوو، زۆر ئاساییه‌ که‌ که‌متر سرنج بداته‌ هاوسه‌ره‌که‌ی خۆی. ئه‌مه‌ پێچه‌وانه‌که‌شی هه‌ر وایه».

ئاخه‌ر کێ هه‌یه‌ گاڵته‌ی به‌م شێوه‌ روانینه ‌نه‌یه‌؟ به‌داخه‌وه‌ ئه‌و جۆره‌ که‌سانه‌ وه‌ک کارگه‌ردانی باشیش!! به‌خه‌ڵک ده‌ناسێندرێن و به‌سه‌ر به‌رهه‌مه‌ سینه‌ماییه‌کانی ده‌رهێنه‌ر و سینه‌ماکاره‌ به‌تواناکانی ئێراندا ده‌چنه‌وه‌ و ئه‌و جۆره‌ که‌سانه‌ن بڕیاریان له‌سه‌ر ده‌ده‌ن بۆ بڵاو کردنه‌وه‌.

نه‌سڵی ئه‌مڕۆی ئێران له‌م جۆره‌ بیرکردنه‌وه‌یه‌ و دیتنی ئه‌م جۆره‌ مه‌سه‌لانه‌ و ئه‌و‌ رۆڵه‌ سوننه‌تییانه‌ بۆ ژنان بێزاره‌، به‌تایبه‌تی ئه‌وانه‌ی روانینێکی ئینسانی و یه‌کسانیخوازانه‌یان له‌ سه‌ر مه‌سه‌له‌کان هه‌یه‌. له‌ به‌ هه‌ده‌ردانی سامانی ئه‌و وڵاته‌ بۆ به‌رهه‌مهێنانی هونه‌ری سینه‌ما که‌ ئه‌مڕۆ له‌ پێناو ئامانجه‌کانی کۆمه‌ڵێک که‌سی وه‌ک ئاغای سه‌له‌حشوور دایه‌، نیگه‌رانن و هه‌ست ده‌که‌ن سووکایه‌تیی به‌ که‌سایه‌تیی وشعووری هه‌موو خه‌ڵک ده‌کرێ

شەهلا دەباغی چەند پرسیارێک رووبەڕووی کوێستان فتووحی دەکاتەوە

 

 

وه‌ک ئه‌ندامی کۆمیته‌ی ناوه‌ندی چ گرفتێک له‌ ڕیگای ژنان له‌ ناو حیزبه‌کان به‌ تایبه‌ت له‌ڕاده‌ی ‏ڕێبه‌ری دا دێته‌ سه‌ر ڕیگاتان و ده‌یبینی؟
له‌و کۆمه‌ڵگایه‌ی ئێمه‌دا ژن له‌ هه‌ر پۆست و مه‌قامێکدا بێ و هه‌ر کارێک بکا، به‌بێ شک گیرو ‏گرفت له‌سه‌ر رێیه‌تی. کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه کۆمه‌ڵگه‌یه‌که‌ پیاوسالاره‌، حیزبه‌کانی ئێمه‌ش هه‌ڵقوڵاوی ‏ئه‌و کۆمه‌ڵگایه‌ن. تاکه‌کانی نێو ئه‌و حیزبانه‌ هه‌ڵگری کۆمه‌ڵێک نۆرم به‌های کۆمه‌ڵایه‌تین که‌ ‏زه‌حمه‌ته‌ به‌ ئاسانی وازی لێ بێنن. ئه‌مه‌ راسیییه‌که‌ و که‌س ناتوانێ حاشای لێ بکا که‌ ‏فه‌رهه‌نگی‌ پیاوسالاری‌ ناتوانێ‌ روانینێکی‌ موسبه‌تی‌ هه‌بێ‌ بۆ رۆڵی‌ ژنان له‌ هه‌ر کارێک و بوارێك ‏دا. ئه‌گه‌ر به‌ ڕاشکاوانه‌ وڵام بده‌مه‌وه، ده‌بێ بڵێم‌ له‌ نێو حیزبه‌کانی کوردستاندا دیاره‌ به‌ ‏هێندێک جیاوازییانه‌وه‌، نه‌توانراوه‌‌ کێشه‌ی ژن چاره‌سه‌ر بکرێ. ژن هه‌میشه‌ وه‌ک پاشکۆیه‌ک ‏سه‌یری کراوه‌. خه‌ڵک دروشم و وشه‌ و رسته‌ی جوانی له‌سه‌ر ژن له‌ حیزبه‌کان بیستوه‌. به‌ڵام که‌ ‏دێیه‌ نێو حیزبه‌که‌وه، سه‌یرده‌که‌ی له‌گه‌ڵ واقعییه‌تێکی دیکه‌ به‌ره‌وروو ده‌بی. ئه‌ویش له‌په‌راوێز ‏خستن، گوێ لێ نه‌گرتن و به‌هێندنه‌گرتن و .... ‏
دیاره‌ گرفته‌که‌ له‌ خودی ئه‌و روانین و بۆچوونه‌دایه‌ که‌ به‌شێکێ زۆر له‌ رێبه‌ریی حیزبه‌کان ‏سیاسه‌ت و خه‌باتیان هه‌ر له‌ چوارچێوه‌ی رێژیمه‌ داگیرکه‌ر و ماف پێشێلکه‌ره‌کانی کوردستاندا‌ ‏ده‌بینن و له‌ چوارچێوه‌ی پرسی نه‌یه‌وه‌ییدا خه‌باتی لێبڕاوانه‌ ده‌که‌ن. له‌ حاڵێکدا هه‌وڵدان بۆ ‏گه‌شه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی و ئازادیی تاکه‌کان به‌شێکی گرنگه‌ له‌ خه‌بات که‌‌ حیزبه‌کان تاراده‌یه‌ک ‏پشت گوێان خستوه‌. ‏
حیزبه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی‌ كوردستان ئه‌گه‌ر نه‌لێم هه‌موویان، زۆربه‌یان ده‌بینین ساڵه‌هایه‌ باسی‌ ‏رۆڵی‌ ژنان له‌ خه‌باتی‌ نه‌ته‌وه‌یی‌دا ده‌كه‌ن، به‌ شان‌و باڵی‌ ژنان دا هه‌ڵ‌ده‌ڵێن‌و بانگه‌شه‌ی‌ ‏یه‌کسانیخوازی ده‌که‌ن. له‌هه‌مان كاتیشدا ئه‌گه‌ر چاو له‌ موناسباتی نێوخۆییان ده‌که‌ی ‏ئه‌ونده‌یان گوێ به‌ رۆڵی ژن نه‌داوه‌ وه‌کی له‌ قسه‌و دروشمه‌کانیاندا هه‌یه‌. زۆر به‌ كه‌می‌ ژنانیان ‏له‌ بڕیاردانه‌کان دا شه‌ریک کردوه‌، که‌مترین به‌رپرسایه‌تییان پێ سپێردراوه‌. له‌ راگه‌یه‌ندن‌و ‏هه‌ڵوێسته‌كانیاندا به‌رامبه‌ر به‌ کێشه‌کانی‌ ژنان زۆر بێ‌ته‌فاوه‌ت بوون.‏
‏‌ له‌ نێو ریزی حیزبه‌کاندا به‌هۆی ئه‌وه‌ی تا ئێستاش رێژه‌ی ژن که‌متره‌ له‌ پیاو، روانگه‌ی ‏پیاوان زاڵتره‌ به‌سه‌ر ژنان دا. ئه‌م هێزه‌ زاڵه‌ تا ئێستاشی له‌گه‌ڵ بێ‌ به‌ چاویلکه‌ی ره‌گه‌زی ‏ده‌ڕواننه‌ ئه‌رکه‌کانی ژن. ئه‌و چاویلکه‌یه‌ هه‌میشه‌ وێنه‌ی لاواز له‌ ژن ده‌بینێ و وێنه‌ی به‌هێز له‌ ‏پیاو. ته‌نانه‌ت پیاوه‌ بێ توانا و بێ ئه‌زموونه‌کانیش له‌ ژنانی به‌توانا و به‌ئه‌زموون، سه‌نگیان ‏زیاتره.‌ زۆر له‌ پیاوه‌کان وه‌ک باوڕ قه‌بووڵیان نه‌کردوه‌، که‌ ژنیش هه‌یه‌ توانای ئه‌رک و ‏به‌رپرسایه‌تیی حیزبیی هه‌بێ‌. پێیان وایه‌ ئه‌وه‌نده‌ ژنه‌ که‌ - له ‌ هێندێک حیزبدا ئه‌ویش رێژه‌یان ‏بۆ دیاری کراوه‌ - رێیان که‌وتۆته‌ پۆستی رێبه‌ری، جێگه‌ی پیاوانیان گرتوه‌ و وه‌ک غه‌درێک له‌وان ‏کرابێ ده‌یبینن. بێشک ئه‌م روانینه هه‌ڵه‌ و نادروسته‌، ئه‌رکی ئیمه‌یان قورستر کردوه‌. که‌مترین ‏ئیراد له‌کاری ژنێکدا هه‌بێ به‌ چه‌ندقات گه‌وره‌ی ده‌که‌نه‌وه‌. جگه‌ له‌ کار و به‌رپرسایه‌تی ئۆرگان ‏و به‌شه‌جۆراوجۆره‌کان له‌ حیزبدا، ده‌بێ به‌رده‌وامیش شه‌ڕی که‌لتوور بکه‌ین. له‌م وڵاتانه‌ی ئێمه‌ ‏ژن له‌ هه‌ر کوێ و له‌ هه‌ر جێیه‌ک کارێک بکا گیروگرفتی تایبه‌ت به‌ خۆی هه‌یه‌، به‌تایبه‌تی ‏کاری سیاسی ئه‌ویش له‌نێو ئه‌م که‌لتووره‌دا به‌ڕاستی گیان و جه‌رگی سه‌ختی ده‌وێ. هه‌وڵدان بۆ ‏ئه‌وه‌ی پرسی یه‌کسانی له‌ قالبی دروشم بێته‌ده‌رێ و ببێته‌‌ باوڕ له‌ بیرو ناخی تاکه‌کاندا، ‏کارێکی ئاسان نیه‌. ‏
له‌ کوردستان که‌س ناتوانێ ئه‌و ئیددیعایه‌ بکا و بڵێ له‌ حیزبه‌که‌ی مندا موناسباتی ‏پیاوسالاری سڕدراوه‌ته‌وه و ئێمه‌ بێ گیر و گرفتین. ئه‌گه‌ر که‌سێکیش هه‌بێ وا بڵێ، ئه‌وه‌ راستی ‏نه‌وتوه‌‌‌. به‌داخه‌وه‌ هێندێک ژنیش که‌ له‌ رێبه‌ریی حیزبه‌کاندا حزووریان هه‌بووه‌، له‌ جیاتی ‏ئه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگی هاوسه‌نگی و یه‌کسانی دروست بکه‌ن، بۆخۆشیرین کردن بووه لای پیاوان‌ یان ‏بۆ ئه‌وه‌ی پۆستی رێبه‌ری به‌لایانه‌وه‌ شیرین بووه‌، هه‌روه‌ک پیاو بیریان کردۆته‌وه و سێبه‌ری ‏ئه‌وان بوون. زۆر خۆیان له‌ قه‌ره‌ی کێشه‌کانی ژنان نه‌داوه‌. ژن بۆخۆی حوزووری که‌مه‌ له‌ ‏رێبه‌ریی حیزبه‌کاندا، که‌ ژنی ئاواشی لێ هه‌ڵکه‌وت، هه‌له‌کان به‌هه‌ده‌رچوون و گرفته‌کان ‏ماونه‌ته‌وه‌.‌ چونکه‌ زۆر له‌ پیاوان ئه‌و ژنانه‌یان قه‌بووڵه‌ - هه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر قه‌بووڵیان بێ.‏

گرفتی سه‌ره‌کی ئێستای ژنانی کورد چییه‌ و له‌ کام بواردا ده‌بێ چالاکییه‌کان کۆکرێنه‌وه‌؟
ئه‌گه‌ر باسی گرفت بکه‌ین، ده‌بێ باسی دۆخی ژنی کورد له‌ کوردستان بکه‌ین. با خۆمان ‏هه‌ڵنه‌فریوێنین و له‌گه‌ڵ خۆمان راستگۆ بین. ژنی کورد یه‌کجار زۆر گرفتی هه‌یه‌. رۆژ نیه‌ ئێمه‌ ‏شاهیدی خۆکوژی و کوشتنی ژنی کورد له‌ هه‌موو به‌شه‌کانی کوردستان نه‌بین، شاهیدی ئازار و ‏ئه‌زیه‌تی ژنان له‌ لایه‌ن پیاوانه‌وه‌ نه‌بین. یه‌کێک له‌ تراژیدییه‌کان ئه‌وه‌یه‌ رووناکبیری کورد ‏به‌م دۆخه‌ی ژنان له‌ کوردستان راناچڵه‌کێ. که‌س ده‌می ناکاته‌وه‌ قسه‌یه‌ک بکا بیرێک بۆ ئه‌م ‏دۆخه‌ ناله‌باره‌ بکاته‌وه‌. ئه‌م هه‌موو گۆڤار و رۆژنامه‌ و بڵاوکراوه‌یه‌ ده‌رده‌چێ، بابه‌تێکیان له‌ ‏سه‌ر دۆخی ناله‌باری ژنی کورد تێدا نیه، خوێنه‌ر تووشی راچڵه‌کان و سه‌رسامی بکا. ئه‌م هه‌موو ‏کوژرانی "نامووسی"یه ده‌بیسرێ و ده‌دیترێ هه‌موومان وه‌ک فیلمێک سه‌یری ده‌که‌ین و ئاسان ‏به‌لایدا تێده‌په‌ڕین.‌‌ که‌س به‌به‌رپرسیاره‌ییه‌وه‌ له‌م کاره‌ساته‌ی به‌سه‌ر ژنان له‌ کوردستان دێ، ‏ناڕوانێ و له‌ ‌ هۆکاره‌کان ناپرسێته‌وه‌. ئاستی کولتووری و روشنبیری خه‌ڵک له‌سه‌ر پرسی ‏یه‌کسانی زۆر له‌خوارێیه‌. له‌ باشووری کوردستان ئازادییه‌ک هه‌یه ئه‌گه‌ر که‌ڵکی لێ وه‌ر بگیرێ ‏ده‌بێته‌ نموونه‌ بۆ به‌شه‌کانی دیکه‌ش.‌ توێژه‌رێک، خوێندکارێک نایه‌ت لێکۆڵینه‌وه‌ و ‏توێژینه‌وه‌یه‌ک له‌سه‌ر خۆکوژی و کوشتنی ژنان، له‌سه‌ر به‌زۆر به‌شوودان، له‌سه‌ر خه‌ته‌نه‌ و زۆر ‏دیارده‌ی دژ به‌ ژنان بکا. له‌ سه‌ر شه‌قام پیاو به‌شه‌ڕ دێن، دایک و خوشک و هاوسه‌ری یه‌کتر ‏وه‌به‌ر هێرشی جوێن و قسه‌ سووکه‌کانیان ده‌ده‌ن. به‌ڵام به‌رده‌وامێش له‌ راگه‌یه‌نه‌ ‏کوردییه‌کانه‌وه‌ وشه‌ی جوان له‌سه‌ر ژن ده‌بیسین و باس له‌ که‌لتوور و دابونه‌ریتی جوانی ‏کورده‌واری ده‌که‌ن! که‌ سه‌ردانی رێکخراوێکی ژنان ده‌که‌ی و باس له‌ کارو چالاکییه‌کانی خۆیانت ‏بۆ ده‌که‌ن، ده‌ڵێی کوردستان له‌ سایه‌ی کاره‌کانی ئه‌وانه‌وه‌ چ به‌هه‌شتێکه‌ بۆ ژنان! که‌چی له‌ ‏رۆژێکدا 2 ژن له‌ ناوچه‌یه‌ک ده‌کوژرێن، که‌س نه‌هاته‌ شه‌قام، رێکخراوێکی ژنان هه‌ڵوێستێکی ‏جیددی نه‌گرت. پارلمانتارێکی ژن ده‌نگی هه‌ڵنه‌بڕی.‌ ئه‌و یاسایانه‌ی که‌ توسقاڵێک مافی ژنی ‏پاراستوه‌ له‌لایه‌ن دابونه‌ریت و که‌لتووره‌وه‌ خه‌ریکه‌ هه‌ڕه‌شه‌یان لێده‌کرێ. ده‌سه‌ڵاتی کورد له‌ ‏به‌شه‌ ئازادکراوه‌که‌ی کوردستان هه‌ر له‌بیری دروستکردنی ویلا و شاری خه‌ونه‌کان دایه،‌ به‌ڵام ‏بیر له‌‌ گۆرینی ئه‌و که‌لتووره‌ ناکه‌نه‌وه‌ ‌ که‌ هه‌موو رۆژێ لاشه‌ی بێ گیانی ژنێکمان بۆ فڕیده‌داته‌ ‏نێو قه‌برستانه‌وه‌. ‌پێم وایه‌ بچووککردنه‌وه‌ی ئه‌م کێشانه‌ ئاکامی ترسناکتری لێده‌که‌وێته‌وه که‌ به‌ ‏زیانی ته‌واوی کۆمه‌ڵگه‌ی کورده ده‌بێ‌. ئه‌م واقعه‌ تاڵه‌ ده‌بێ قه‌بووڵ بکه‌ین که‌ که‌ وه‌زعی ژنی ‏کورد زۆر جیگای ره‌زامه‌ندی نیه. سیاسه‌ت و حیزب و ده‌سه‌ڵاتی کوردییش له‌ ئاست کێشه‌ ‏که‌لتوورییه‌کاندا که‌مته‌رخه‌من‌. حیزبه‌کان کێبه‌رکێێانه‌ له‌سه‌ر کێ نه‌ته‌وه‌یی تره‌ و کێ ‏دڵسۆزتره‌ بۆ کورد، که‌چی ساڵانه‌ به‌ ده‌یان و سه‌دان ژن ده‌کوژرێن و خۆده‌کوژن خۆیان ناکه‌ن ‏به‌خاوه‌نی ئه‌م کێشه‌یه‌.‌‏
ره‌نگه‌ بڵێن قسه‌کانم ئێغراقیان تێداته‌، به‌ڵام من نگه‌رانم له‌ وه‌زعی ژنان له‌ کوردستان. ‏چونکه‌ هێزێکی ته‌بلیغی به‌ربڵاو نه‌ته‌نیا له‌لایه‌ن ئیسلامییه‌کانه‌وه‌ له‌ دژی چالاکانی ژنان ‏ده‌بینم، مه‌به‌ستم ئه‌و چالاکانه‌یه‌ که‌ به‌ڕاستی ناترسن و راستگۆیانه‌ کارده‌که‌ن بۆ مافه‌کانی ‏ژنان، نه‌ک هێندێک له‌و ژنانه‌ی له‌ رێکخراوه‌کاندا که‌ هه‌ر به‌ناو چالاکی ژنانن به‌ڵام ئاماده‌ نین ‏ته‌نانه‌ت له‌ نێو بنه‌ماڵه‌که‌ی خۆیاندا به‌هاکانی یه‌کسانی بپارێزن. به‌شێک له‌ مه‌لاکانی ‏کوردستان له‌ مینبه‌ری مزگه‌وته‌کانه‌وه‌ ده‌ستیان کردوه‌ به‌ ته‌بلیغاتی ره‌ش دژی به‌رابه‌ری ژن و ‏پیاو. هه‌ر ژنێک به‌ که‌مترین ئاگاییه‌وه‌ گوێ له‌ قسه‌کانیان بگڕێ، مه‌حاڵه‌ هه‌ستی بریندار نه‌بێ. ‏به‌هۆی ئه‌م پێکهاته‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌ی کوردستان که‌ زۆربه‌ی خه‌ڵکه‌که‌ی موسڵمانن، ته‌بلیغاتی ‏مه‌لائایینییه‌کان رۆڵێکی گرنگ ده‌گێڕێ له‌ بیناکردنی که‌سایه‌تیی مێرمنداڵان و گه‌نجه‌کان، ‏به‌تایبه‌تییش ده‌بینین ئێستا ئه‌و توێژانه‌ چۆن روویان له‌ مزگه‌وته‌کان کردوه‌. ده‌سه‌ڵات بێده‌نگه‌ ‏له‌ ئاست ته‌بلیغاتی ئه‌و مه‌لایانه‌دا، کوردستانی باشوور ده‌بوو ببوایه‌ته‌ نموونه‌یه‌کی جوان بۆ ‏به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان، که‌چی به‌داخه‌وه‌ ئێمه‌ پێچه‌وانه‌که‌ی ده‌بینین. جوانکردنی ‏روخساری شه‌قام و شاره‌کان چ نرخێکی هه‌یه‌ که که‌لتووره‌که‌مان پاک نه‌که‌ینه‌وه‌ له‌ دیارده‌ ‏ناحه‌زه‌کان. ‌‏


ئایا ئیمکانی هاوکاری به‌رین له‌ ناو ژنان به‌ بیری جیاواز، هه‌یه‌ و ئه‌گه‌ر نا، گرفته‌کانی سه‌ر‎ ‎ڕیگا چین؟‎ ‎ئه‌گه‌ر خۆشت بابه‌تێک به‌ گرینگ ده‌زانی که‌ پێتوایه‌ ده‌کرێ باسی بکه‌ی ، بینوسه‌.
به‌ڵام له‌ کام بواردا چالاکییه‌کانمان کۆبکه‌ینه‌وه‌؟ ژن ده‌بێ بیری کۆمه‌ڵگه‌ بورووژێنێ. ژن ده‌بێ ‏به‌ ئامانجی ئازاد بوون و رزگاربوون له‌و دۆخه‌ی تێیدایه‌ خه‌بات بکا و له‌ هه‌موو بوارێکدا ‏چالاک بێ. له‌ سیاسه‌ت، کار له‌ بواره‌ جۆراوجۆره‌کاندا، نووسین، له‌ هه‌ر بوارێک دا ده‌بێ به‌ ‏ئامانجه‌وه‌ هه‌نگاو هه‌ڵێنێته‌وه‌. ژن ده‌بێ له‌ سیاسه‌ت و ده‌سه‌ڵات دا به‌شدار بێ، هێز بێ بۆ ‏ئه‌وه‌ی له دارشتنی بڕیار و‌ قانووندا شه‌ریک بێ. ئێمه‌ نابێ دڵمان خۆش بێ به‌ دانانی رێژه‌ بۆ ‏ژنان له‌ ده‌سه‌ڵات و رێبه‌ریی حیزبه‌کان دا، به‌ڵکوو ده‌بێ دڵمان به‌ ژنی ئاگا و نه‌ترس خۆش بێ ‏که‌ رێیان ده‌که‌وێته‌ پۆسته‌ به‌رزه‌کان. با هه‌ر نه‌ڵێن ژن بێ و به‌س. هه‌وڵ بده‌ین ژنانێک رێیان ‏بکه‌وێته‌ ئه‌و شوێنانه‌ که‌ ده‌نگی راسته‌قینه‌ی خۆمان بن هه‌ڵبه‌ت لێره‌دا باسی مه‌سه‌له‌ی ژنه‌، ‏ئه‌گینا له‌ مافدا ژن و پیاو جیا ناکرێنه‌وه‌. ‏
هه‌روه‌ها پێم وایه‌ بواری که‌لتوورییش زۆر گرنگه‌. ئاستی رۆشنبیری و که‌لتووریمان به‌داخه‌وه‌ ‏له‌ سه‌ر مافه‌کانی ژن، منداڵ و لاو سه‌قه‌ته‌. بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م کێشانه‌ قسه‌یان له‌سه‌ر بکرێ. ژنانی ‏چالاک و ئازا به‌تایبه‌تی له‌م به‌شه‌ ئازادکراوه‌ی کوردستان ده‌بێ کارێک بکه‌ن ببنه‌ هێزی فشار ‏بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتداران، حیزبه‌کان، راگه‌یه‌نه‌کان، رووناکبیران وهه‌موو ئه‌وانه‌ی خۆیان به‌ ‏خه‌مخۆری مافه‌کانی مرۆڤ ده‌زانن. ئه‌رکی ژنی ئازا و رووناکبیر ئه‌وه‌یه‌ تابۆ و شته‌ ‏چه‌قبه‌ستووه‌کان بخاته‌ به‌رده‌م ره‌خنه. به‌ ئاگایی ئازایه‌تیی ‌و ‌وریاییه‌وه‌ ده‌بێ به‌رپه‌رچی ‏ته‌بلیغاتی نێو مینبه‌ری مزگه‌وته‌کان که‌ ده‌بنه‌‌ هۆی سووکایه‌تی به‌ژن ‌ بده‌نه‌وه‌. ژنان و ‏رێکخراوه‌کانییان پێویسته‌ یه‌کگرتوو بن له‌ ئاست کۆنه‌پارێزاندا و نه‌یه‌ڵن منداڵان و لاوه‌کان ‏به‌قسه‌ی که‌سانێک هه‌ڵفریوێن که‌ بۆ ئه‌م دنیایه‌ ناژین. ژنان‌‌ یه‌کسانیی و دادپه‌روه‌رییان بۆ ‏ئینسانه‌کان ده‌وێ. با ئه‌و یه‌کسانییه‌ و داد په‌روه‌رییه‌ له‌ بنه‌ماڵه‌ی خۆمانه‌وه‌ ده‌ست پێ بکه‌ن. ‏له‌ شه‌قام، ماڵ، شوینێ کار و هه‌ر شوێنێک ئه‌گه‌ر ناهه‌قییه‌کمان له‌گه‌ڵ کرا بێده‌نگ نه‌بین. له‌ ‏هه‌ر شار و شارۆچکه‌ و گوندێک ژنێک کوژرا، ده‌بێ رێکخراوه‌کان هه‌ڵوێستی جیددی بگرن. ‏رێکخراوی ژنان ده‌بێ کێشه‌کان بێنێته‌به‌رباس. به‌ یه‌کگرتوویی و جیدییه‌تی هه‌موولایه‌که‌‌ ‏‏‌ده‌توانرێ داهاتوویه‌کی باشتر بۆ ژنان له‌ کوردستان دابین بکرێ.

http://kurdishfeminists.com/kurdi/niviskar.php?id=272

ئێعتیادی ژنان و جیاوازییه‌ جنسییه‌تییه‌کان

ته‌مه‌نی تووشبوون به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان له‌ ئێران له‌ 23 ساڵه‌وه‌ بۆته‌‌‌ 15 ساڵ. 60%ی تاکی خێزاندار تووشی ئه‌م خه‌ساره‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌ بووه‌. گیرۆده‌بوون به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان له‌نێو ژناندا له‌5% له‌سه‌ده‌وه‌ بۆته‌‌‌ 8% له‌سه‌د. ئاماره‌ ناڕه‌سمییه‌کان ده‌ڵێن چوار میلیۆن که‌س له‌ ئێران موعتادن و هه‌زاران که‌سیش هه‌ر بۆ پێخۆشبوون ئه‌و ماددانه‌ به‌ کار دێنن.

ئێعتیاد و گیرۆده‌بوون به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان وه‌ک خه‌سارێکی کۆمه‌ڵایه‌تی، تێچووی زۆر قورسی بۆ کۆمه‌ڵگه‌ به‌دواوه‌یه‌ به‌شێوه‌یه‌ک که‌ ته‌واوی لایه‌نه‌کانی ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تیی تا‌که‌کانی نێو ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌‌، ده‌خاته‌ ژێر کاریگه‌رییه‌وه‌. گیرۆده‌بوون به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان یه‌کێکه‌ له‌ سه‌ره‌کیترین خه‌ساره‌کانی نێو هه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک. په‌ره‌سه‌ندنی تووشبوون به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان له‌ دنیای ئه‌مڕۆدا به‌ جۆرێکه‌ که‌ یه‌کێک له‌ شاره‌زایانی ژه‌هر ناسیی دنیا به‌ ناوی لودوینگ ده‌ڵێ: «جگه‌ له‌ خواردنی خۆراک، هیچ مادده‌یه‌ک له‌ سه‌ر زه‌ویی نیه‌ به‌ رێژه‌ی مه‌واددی موخه‌دیر ئه‌ونده‌ ئاسان بێته‌‌ نێو ژیانی میلله‌ته‌کانه‌وه‌».

ئێعتیادی ژنان له‌ ئێران جێگای نیگه‌رانییه‌

رێژه‌ی ژنانی موعتاد له‌ ئێران رۆژ به‌ رۆژ په‌ره‌ده‌ستێنێ، ‌ ئه‌مه‌ش به‌و هۆیه‌وه‌ که‌ رێژه‌ی پیاوانی موعتاد زۆر ده‌بێ. به‌ پێی ئاماره‌ ره‌سمی و ناڕه‌سمییه‌کان ئێعتیادی ژنان له‌ ئێران به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ زۆر له‌ وڵاتانی جیهاندا‌ شیاوی لێوردبوونه‌وه‌یه‌‌ و ئاماره‌که‌ یه‌کجار زۆرله‌ سه‌رێیه‌ و ناکرێ چاوپۆشیی لێبکرێ‌‌. ئه‌وه‌ش له‌ کاتێک دایه‌ که‌ له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و وڵاته‌وه‌ که‌مکاریی زۆر ‌ هه‌یه‌ له‌ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ده‌رمانی ژنانی گیرۆده‌بوو. هه‌رچه‌ند ئه‌و ئامارانه‌‌ له‌گه‌ڵ ئاماری راست و دروست مه‌ودایه‌کی زۆریان هه‌یه‌ و‌ به‌ هۆی ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی گیرۆده‌ی مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان ده‌بن به‌ شاراوه‌یی ماونه‌ته‌وه‌‌ و له‌ ئاماره‌کاندا نه‌گونجاون.

گیرۆده‌بوون به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان ئه‌گه‌رچی پێناسه‌یه‌کی پیاوانه‌ی هه‌بووه‌ و ته‌نانه‌ت سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی رێژه‌ی ژنانی موعتاد له‌ ئێراندا روو له‌ زیاد بوونه‌، به‌ڵام دیسانیش له‌ بیر و زه‌ینی خه‌ڵکدا ئێستاش زۆرتر پێناسه‌یه‌کی پیاوانه‌ی هه‌یه‌. دیاره‌ ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌و هۆکاره‌ی ‌ که‌ له‌ رابردوودا وا باو بووه‌ و هه‌ر پیاوان بۆ سه‌رگه‌رمی و رابواردنه‌کانیان به‌لایدا چوون و گیرۆده‌ی ئه‌و مادده‌یه‌ بوون. له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی نه‌ریتیدا ته‌نانه‌ت له‌ پیوه‌ندی له‌ گه‌ڵ سیگار کێشانی ژنانیشدا له‌جیاتی ئه‌وه‌ی باس له‌ زیانه‌کانی بۆ سڵامه‌تیی ئه‌و بکرێ، له‌ لایه‌نی کلتوورییه‌وه‌ بۆ ژنان به‌ شتێکی دزیو و نه‌گونجاو ده‌زانرێ‌. له‌ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کانیش دا هه‌ر به‌م شێوه‌یه‌ چاوی لێ‌کراوه‌. ئێستا که‌ هاوسه‌نگییه‌که‌ له‌ باره‌ی ئێعتیادی ژنان و پیاوان له‌ ئێراندا خه‌ریکه‌ ده‌گۆڕێ و به‌داخه‌وه‌ ژنانێکی زۆریش به‌و ده‌رده‌ گرفتار بوون، دیسانیش ئه‌و بیرکردنه‌وه‌یه له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا‌ زاڵه‌. که‌ ئه‌مه‌ش له‌ باری ده‌رمان و پێراگه‌یشتنی ژنانی تووشبوو به‌ زیان ته‌واو ده‌بێ. چونکه‌ ده‌بینین هه‌ر بۆ نموونه‌ که‌مپه‌کانی ته‌رکی ئێعتیاد زۆربه‌یان بۆ پیاوان ته‌رخان کراون. دیاره‌ ئه‌مه‌ له‌ شاره‌ گه‌وره‌کانه‌ ئه‌گه‌ر هه‌بێ، ئه‌گینا له‌ شاره‌ چووکه‌کان هیچ خه‌مێک له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌له‌م خه‌ساره‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌ نه‌خوراوه‌. پاشان ژنانی تووشبوو به‌ هۆی ئه‌وه‌ی پێیان نه‌زانن خۆیان به‌و ناوه‌نده‌ ده‌رمانییانه‌ ناناسێنن. هه‌روه‌ها له‌ لایه‌ن بنه‌ماڵه‌شه‌وه‌ له‌ جیاتی هاوکاری و پشتیوانیکردن بۆ دوورکه‌وتنه‌وه‌ له‌و به‌ڵایه‌، له‌ کۆڵ خۆ ده‌کرینه‌وه‌ وته‌رد ده‌کرێن.

هۆکاره‌کانی تووشبوون به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان و په‌ره‌سه‌ندنی ئه‌م خه‌ساره له‌ نێو ژناندا
له‌گیرۆده‌بوونی هه‌ر ژنێک به‌ مادده‌ی هۆشبه‌ر به‌ دڵنیاییه‌وه‌ شوێن پێی پیاوێک دیاره‌ که‌ هاوسه‌ره‌که‌یه‌تی یان برا یا باوک. به‌ پێی ئاماره‌ ره‌سمییه‌کان نیوه‌ی ئه‌و ژنانه‌ی گیرۆده‌ی مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان بوون مێردیان هه‌یه‌ و له‌ لایه‌ن مێرده‌کانیانه‌وه‌ تووش بوون. له‌ لایه‌نێکی دیکه‌شه‌وه‌. هه‌موو که‌س ده‌توانێ زۆر به‌ ئاسانی له‌ ئێران ده‌ستی به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان را بگا. هۆکارێکی دیکه‌ی تووشبوونی ژنان به‌و ماددانه‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ نێو بنه‌ماڵه‌‌کاندا که‌س یان که‌سانێک هه‌ن که‌ مه‌واد مه‌سره‌ف ده‌که‌ن و کاتێکیش له‌ بنه‌ماڵه‌یه‌ک دا یه‌ک یان چه‌ند که‌س ماده‌ هۆشبه‌ره‌کان به‌ کار بێنن، بوار بۆ ئه‌ندامه‌کانی دیکه‌ش خۆش ده‌بێ و به‌ئاسانی وه‌ده‌ستیان ده‌که‌وێ.

ژنان و کچان هه‌م له‌چوارچێوه‌ی ماڵ و هه‌م له‌ده‌ره‌وه‌ی ماڵ زۆر به‌ئاسانی له‌نێو مه‌جلیس و پارتییه‌کانیاندا بۆ سه‌رگه‌رمییش بێ که‌ڵکی لێوه‌رده‌گرن. کچانی خوێندکار که‌ له‌ زانکۆن و له‌ بنه‌ماڵه‌ دوورن، بۆ رابواردن و سه‌رگه‌رمییش بێ له‌گه‌ڵ هاوڕێ کوڕه‌کانیان جاروبار مه‌واد مه‌سره‌ف ده‌که‌ن که‌ به‌داخه‌وه‌ دواتر ده‌بێته‌ هۆی گیرۆده‌بوونیان به‌و مادده‌هۆشبه‌رانه‌‌وه‌. یان بیستوومانه‌ زۆرجار له‌لایه‌ن که‌سانێکه‌وه‌ پاساوی پزیشکی بۆ دێننه‌وه‌. له‌ نێو هێندێک له‌ ژناندا باوه‌ که‌ به‌شێک له‌و مادده‌ هۆشبه‌رانه‌ به‌ناوی ئه‌وه‌ی ئه‌و فڵانه‌ مادده‌یه‌ چه‌وری له ‌به‌ین ده‌با و به‌ناوی ئه‌وه‌ی خۆیانی پێ لاواز ده‌که‌ن و هێنانه‌وه‌ی پاساوی دیکه که‌ڵکی لێوه‌رده‌گرن که‌ دواتر ده‌که‌ونه‌ داوی ئه‌و ئه‌م ماددانه‌ ‌و گیرۆده‌ی ده‌بن. بۆ نموونه‌ له‌ ئێران ئێستاش تریاک مه‌سره‌فێکی ده‌رمانی هه‌یه‌ که‌ به‌ سه‌رنجدان به‌ هه‌لومه‌رجی ژیانی ژنان و تایبه‌تمه‌ندییه‌ جه‌سته‌ییه‌کانیان و تووشبوونیان به‌ نه‌خۆشییه‌ جۆراوجۆره‌کان له‌ ماوه‌ی ژیانیاندا تووشی مه‌سره‌فی تریاک ده‌بن و ئه‌مه‌ش یه‌کێکی دیکه‌ له‌و هۆکارانه‌یه‌ ‌ که‌ ژنانیان گیرۆده‌ کردوه‌.

کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران به‌ هۆی سیاسه‌تی کۆنه‌په‌رستانه‌ی کۆماری ئیسلامییه‌وه‌‌ ئه‌مڕۆ پڕیه‌تی له‌ کێشه‌ و خه‌ساری کۆمه‌ڵایه‌تی. ئاماره‌کان باس له‌وه‌ ده‌که‌ن کێشه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان گه‌یشتوونه‌ ئاستێکی به‌رز و ترسناک. ته‌ڵاق په‌ره‌ی سه‌ندوه‌، بێکاری و سه‌رگه‌ردانیی لاوان و نه‌بوونی ئیمکاناتی ته‌فریحیی سوودبه‌خش و... ده‌سه‌ڵاتیش که‌ خۆی له‌ هه‌موو ئه‌و کێشانه‌ی خه‌لک تووشیان بووه‌، بێساحه‌ب کردوه‌. ئه‌مانه‌ هه‌موو له‌ په‌ره‌سه‌ندنی ئێعتیاد له‌ نێو توێژه‌ جۆراوجۆره‌کاندا کاریگه‌رییان هه‌یه‌.

ئاکامه‌کانی تووشبوونی ژنان به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان و جیاوازییه‌ ره‌گه‌زییه‌کان:
‌ئێعتیاد بۆ هه‌ر دوو ره‌گه‌ز زیانی هه‌یه‌ و ده‌کرێ زیانه‌که‌ش به‌ دوو ده‌سته‌ دابه‌ش بکه‌ین: یه‌که‌م ئه‌وه‌ که‌ خودی تاکه‌که‌ زیان ده‌بینی، دووهه‌م که‌سی موعتاد کاریگه‌ریی نه‌رێنیی له‌سه‌ر ‌ کۆمه‌ڵگه‌ و ده‌وروبه‌ر ده‌بێ‌. ئه‌مه‌ بۆ ژن و پیاو ده‌کرێ وه‌ک یه‌ک چاو لێ بکرێ. به‌ڵام به‌هۆی که‌لتووری کۆمه‌ڵگه‌وه‌ ژنان له‌و نێوه‌دا زیاتر زیان ده‌بینن و له‌م باره‌یه‌وه‌ زیانیش به‌ کۆمه‌ڵگه‌ ده‌گه‌یه‌نن، ئه‌مه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌ی رۆڵی ژنان له‌ بنه‌ماڵه‌دا رۆڵێکی سه‌ره‌کی و هه‌ستیاره‌ و ره‌نگه‌ بڵێم له‌ هی پیاو گرنگتریشه‌. به‌ هۆی ئه‌وه‌ی نه‌خشی ژن وه‌ک دایک له‌ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی نه‌ریتیدا هه‌میشه‌ به‌ پیرۆز پێناسه‌ کراوه‌، ئه‌مه‌ش نه‌گونجاوییه‌کی هه‌یه‌ به‌ نیسبه‌ت ژنێک که‌ بۆ وه‌ده‌ست هێنانی ماده‌یه‌ک که‌ مه‌سره‌فی ده‌کا ئاماده‌یه‌ مل بۆ هه‌ر کارێکی ناشایستیش بدا.

دایکی موعتاد ناتوانێ منداڵی سالم ته‌حویلی کۆمه‌ڵگه‌ بدا. دایک‌ بۆ منداڵ هه‌میشه‌ وه‌ک ئولگوو چاو لێده‌کرێ به‌ تایبه‌تی بۆ منداڵی کچ. بۆیه‌ دایکێک که‌ موعتاد بوو، ئه‌ندامانی ئه‌و بنه‌ماڵه‌ له‌ هه‌موو بارێکه‌وه‌ سڵامه‌تییان ده‌که‌وێته‌ مه‌ترسییه‌وه‌.
دیاره‌ ئه‌گه‌ر هه‌موو لایه‌نه‌کانی زیانه‌کان باس بکرێ و شی بکرێنه‌وه‌ پێویستی به‌ لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی ورد هه‌یه‌ که‌ ئه‌وه‌یان له‌ توانای ئه‌م وتاره‌دا نییه‌. به‌ڵام ده‌کرێ زۆر به کورتی و وه‌ک نموونه‌ ئیشاره‌ به‌ هێندێکیان بکه‌ین. ته‌واوی ئه‌و ژنانه‌ی به‌ مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان گیرۆده‌ن زۆر به‌ ئاسانی ده‌که‌ونه‌به‌ر ئازار و ئه‌زییه‌تی ده‌وروبه‌ر و له‌لایه‌ن پیاوانه‌وه‌ که‌ڵکی خراپیان لێوه‌رده‌گێرێ و ده‌که‌ونه‌به‌ر ده‌ستدرێژی و سووکایه‌تی. ته‌نانه‌ت زۆرجار بیستوومانه‌ ژنی گیرۆده‌بوو به‌ مه‌وادی موخه‌دیر، بۆ وه‌ده‌ست هێنانی مه‌واد له‌شی خۆی فرۆشتوه‌. که‌ ئه‌مه‌ش جگه‌ له‌ تووشبوونیان به‌ جۆره‌ها نه‌خۆشیی جه‌سته‌یی، ئایدز، حامیله‌یی نه‌خوازراو و... کۆمه‌ڵێک کێشه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تیی دیکه‌یان لێ
ده‌بێته‌وه که‌ نه‌ک هه‌ر بۆخۆیان زیانیان پێ‌ده‌گا بۆ کۆمه‌ڵگه‌ش کاریگه‌ریی خراپیان ده‌بێ.

له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی نه‌ریتیدا ژنی تووشبوو له‌لایه‌ن بنه‌ماڵه و کۆمه‌ڵگه‌‌وه‌ زیاتر له‌ پیاوێکی تووشبوو ته‌رد ده‌کرێ، ئه‌گه‌ر رۆژێکیش بیهه‌وێ بگه‌ڕێته‌وه‌ و سڵامه‌تیی خۆی به‌ده‌ست بێنێته‌وه‌ زۆر زه‌حمه‌ته‌ بنه‌ماڵه و‌ دواتریش کۆمه‌ڵگه‌‌ وه‌ک مرۆڤێکی شایسته‌ وه‌خۆی بکه‌نه‌وه‌. کاتێک پیاوێکی موعتاد‌ ده‌یهه‌وێ ئێعتیاد ته‌رک بکا له‌پێش هه‌مووکه‌سدا له‌لایه‌ن هاوسه‌ر و دایکیه‌وه‌ پشتی ده‌گیرێ و هاوکاریی ده‌کرێ، به‌ڵام بۆ ژنان ئه‌و هه‌له‌ که‌مه‌ یان هه‌ر نیه‌. له‌ ئاکامدا ئه‌و ژنه‌ نه‌ک ناتوانێ ببێته‌وه‌ که‌سێکی سالم، به‌ڵکوو تووشی نه‌خۆشیی ده‌روونی و ئازاری رووحی ده‌بێته‌وه‌ و له‌و کۆمه‌ڵگه‌دا ده‌یان گیرو گرفتی دیکه‌ چاوه‌ڕوانیی ده‌کا.

دوا سه‌رنج
سه‌ره‌ڕای هه‌موو هه‌راو هوریاکانی ده‌سه‌ڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی به‌ناوی «خه‌بات دژی مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان» که‌چی ده‌بینین رۆژ له‌گه‌ڵ رۆژ ئه‌م به‌ڵاماڵوێرانکه‌ره‌ پتر په‌ره‌ده‌ستێنێ. بۆیه‌ چاوه‌ڕوانیی باشتر بوون له‌م ده‌سه‌ڵاته‌ بێ سووده‌. لێره‌ دایه‌ که‌ بنه‌ماڵه‌کان ده‌بێ زۆر زیاتر چاوه‌دێریی منداڵه‌کانیان و لاوه‌‌کانیان بکه‌ن. به‌ تایبه‌تی ژنان له‌م بواره‌شه‌وه‌ ئه‌رکێکی زۆر گرنگیان له‌سه‌ر شانه‌ و له‌م پێناوه‌دا ده‌بێ هه‌وڵه‌کانیان بۆ خه‌بات دژی ئه‌م خه‌ساره‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌ وه‌گه‌ڕ بخه‌ن. پێویسته‌ دایک و باب له‌ نێو بنه‌ماڵه‌دا هه‌لومه‌رجێکی وا بخوڵقێنن که‌ لاوه‌کانیان ئه‌گه‌ر کێشه‌یه‌کیان بۆ دروست بوو، بتوانن کێشه‌کانیان به‌ ئاسانی له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌که‌یان باس بکه‌ن. یان ئه‌گه‌ر که‌سێک له‌ ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌ که‌وته‌ داوی مادده‌ هۆشبه‌ره‌کانه‌وه‌ هه‌رچی زووتر هاوکارییان بکه‌ن تا نه‌که‌ونه‌ نێو زه‌لکاوێکه‌وه‌ که‌ ده‌ربازبوونیان دژوار بێ.
پاشان زۆر پێویسته‌ خه‌ڵک هاوکاریی ئه‌و ئه‌نجومه‌ن و رێکخراو و که‌سانه بکه‌ن‌ و دڵگه‌رمیان بکه‌ن که‌ له‌م‌ پێناوه‌دا کارده‌که‌ن و خه‌مخۆری راسته‌قینه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ن. لاوان ده‌بێ وشیار بن و بزانن ئه‌و سه‌رگه‌رمی و رابواردنه‌ کاتییانه‌، له‌ داهاتوویه‌کی نزیکدا تووشی‌ چ به‌ڵایه‌کیان ده‌کا.
چاوه‌ڕوانییه‌کان له راگه‌یه‌نه‌ حیزبی و سه‌ربه‌خۆ فارسی و کوردییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتیش ئه‌وه‌یه‌ که‌ باسکردن له‌ خه‌ساره‌کانی ئه‌م به‌ڵا ماڵوێرانکه‌ره‌ بکه‌نه‌ بابه‌تی به‌رنامه‌کانیان و زانیاریی زۆرتر له‌سه‌ر مادده‌هۆشبه‌ره‌کان بڵاو بکه‌نه‌وه‌ و وشیاریی زیاتر به‌ خه‌ڵک بده‌ن. سه‌رنجدان به‌م مه‌سه‌له‌یه و کار کردن له‌ پێناو که‌مکردنه‌وه‌ی ئه‌م خه‌ساره‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌، ئه‌رکێکی گرنگی ئینسانی و نه‌ته‌وه‌ییه‌.

سه‌رچاوه‌ی ئاماره‌کان:
«وضع اعتیاد زنان در ایران» له‌ وتووێژ له‌گه‌ڵ دوکتور پوونه‌ کیمایا قلم ده‌روونناس
سایتی «مهر خانه‌» راپۆرتی بیست و حه‌وته‌مین کۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی خێرخوازانی کۆمه‌ڵایه‌تیی ئێران

کێ به‌رپرسی راسته‌وخۆی توندوتیژییه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان له‌ ئێرانه‌؟‌‌

توندوتیژیی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌ زۆربه‌ی کۆمه‌ڵگه‌کانی‌ جیهاندا که‌م و زۆر هه‌یه. دیاره‌ له‌ زۆربه‌ی کۆمه‌ڵگه‌کاندا به‌تایبه‌تی کۆمه‌ڵگه‌ پێشکه‌وتوو‌ و دێموکراته‌کاندا جگه‌ له‌ حکوومه‌ت، هێندێک نیهاد و رێکخراوی مه‌ده‌نییش بۆ که‌مکردنه‌وه‌ و سڕینه‌وه‌ی توندوتیژی و فێرکردنی سه‌بر و ئارامی و یه‌کتر ته‌حه‌ممولکردن هه‌ن . به‌ڵام له‌ وڵاتێکی وه‌ک ئێران جگه‌ له‌ نه‌بوونی ئه‌و نیهاد و رێکخراوانه‌، ده‌سه‌ڵاتیش له‌ په‌ره‌پێدانی توندوتیژی له‌ نێو کۆمه‌ڵگه‌دا نه‌خشی سه‌ره‌کیی هه‌یه‌.

«چاو له‌ به‌رامبه‌ر چاو»دا، تۆڵه‌ سه‌ندنه‌وه‌! ئا له‌م وڵاته‌دایه‌‌ هیچ مرۆڤێک، نه‌منداڵ، نه‌ ژن و نه‌ پیاو ئه‌منییه‌تیان نیه‌. ئه‌گه‌ر چاوێکی خێرا به‌ سه‌ر هێندێک له‌و هه‌واڵانه‌ی له‌ راگه‌یه‌نه‌کانی نێوخۆی ئێران‌دا بڵاو ده‌بنه‌وه‌ بخشێنین، راستیی ئه‌و ئیدیعایه‌مان بۆ ده‌رده‌که‌وێ.

کوژرانی روحوڵلا داداشی، به‌ چه‌قۆ و ئێعدامی قاتڵه‌ 17 ساڵه‌که‌ی له‌به‌ر چاوی زیاتر له‌ 15 هه‌زار که‌س.
به‌ره‌به‌یانی شه‌ممه‌ 30 ره‌زبه‌ری 1390 منداڵێکی 15 ساڵه‌ به‌ هۆی نه‌خۆشیی باوکیه‌وه‌ ناچار بوو بچێ کار بکا، له‌لایه‌ن 11 کرێکاری دیکه‌وه‌ رفێندرا، ده‌ستدرێژی کرایه‌سه‌ر و دواتر کوشتیان.
17ی ره‌زبه‌ری 1390 ژنێکی خوێندکار له‌ سه‌ر کلاسی ده‌رس و له‌لایه‌ن هاوسه‌ری پێشوویه‌وه‌ به‌به‌ر چاوی مامۆستاکه‌یه‌وه‌، به‌ چه‌قۆ هێرشی کرایه‌سه‌ر و چه‌ندین چه‌قۆی لێدرا و به‌م هۆیه‌وه‌ تووشی بێهوشی و قه‌تعی نوخاع بوو.
سێ لاوی بێکار، به‌چه‌که‌وه‌ چه‌ندین جار دزیی له‌ زێڕفرۆشییه‌کانی شاری مه‌شهه‌د ده‌که‌ن و دواتر زێرفرۆشێکیشیان کوشت. منداڵی 12 ساڵه‌ی زێر فرۆشه‌که‌ له‌ جه‌له‌سه‌ی دادگادا به‌ گریان و به‌ ده‌نگی به‌رز داوای له‌ قازییه‌که‌ ده‌کرد قاتڵی باوکی له‌به‌ر ده‌رکی دووکانه‌که‌یان ئێعدام بکه‌ن و گولله‌که‌ش له‌سه‌ری بده‌ن، چونکه‌‌ قاتڵه‌که‌ گولله‌که‌ی‌ له‌سه‌ری باوکی داوه‌.
ئاژن ئاژن کردنی جه‌سته‌ی کچێکی خوێندکار به‌ چه‌قۆ له‌سه‌ر پردی مودیریه‌تی تاران به‌به‌رچاوی هاوڕێ و هاوکلاسیه‌کیه‌وه‌ له‌لایه‌ن ئه‌و کوڕه‌ی خوازبێنیی لێ کردبوو و وڵامی «نا»ی له‌و کچه‌ بیستبوو و ئێعدامی قاتڵه‌که‌ هه‌ر له‌هه‌مان شوێن به‌به‌رچاوی خه‌ڵکه‌وه‌.
ده‌ستدرێژیی به‌کۆمه‌ڵ بۆ سه‌ر کۆمه‌ڵێک ژن له‌ مه‌جلیسێکی میوانی‌دا.
ده‌ستدرێژیی به‌کۆمه‌ڵ به‌ ژنێکی لادێیی ده‌وروبه‌ی کاشمه‌ر.
دیسان ده‌ستدرێژی به‌کۆمه‌ڵ به‌ دوکتۆرێکی ژنان له‌ دێیه‌کی دیکه‌ و....

به‌ڕاستی ئه‌م هه‌موو توندوتیژی و جینایه‌ته‌ سه‌رچاوه‌که‌یان له‌کوێوه‌یه‌؟
توندوتیژیی ده‌وڵه‌تی سه‌ره‌کیترین هۆکاری په‌ره‌سه‌ندنی توندوتیژییه‌ له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا . ئه‌رکی ده‌سه‌ڵاتی وڵات پێشگیریی‌ له‌ هه‌رچه‌شنه‌ ره‌فتارێکی توندوتیژ و تاوانکارانه‌‌یه‌. بۆ ئه‌مه‌ش ده‌بێ به‌ شێوه‌ی جۆراوجۆر واته‌ له‌رێی قانوون و په‌روه‌رده‌وه‌ پێشی توندوتیژی له‌ هه‌ر ئاستێکدا بگرێ. له‌ ئێستا دا باشتر کردنی هه‌لومه‌رجی ئابووریی خه‌ڵکی هه‌ژار، پاشان سڕینه‌وه‌ی ئه‌و قانوونانه‌ی ده‌بنه‌ ئولگوو له‌سه‌ر تاکه‌کان، ده‌توانن کاریگه‌رییه‌کی باشیان له‌سه‌ر که‌مکردنه‌وه‌ی تاوان و توندوتیژی هه‌بێ.

کوشتنی مرۆڤه‌کان له‌ ژێر ناوی به‌ڕێوه‌بردنی قانوون و به‌به‌رچاوی خه‌ڵکه‌وه‌، ئه‌و خه‌ڵکه‌ی که‌ منداڵی ته‌مه‌ن خوار 15 ساڵه‌یان تێدا ده‌بینرێ، نه‌ک رێ له‌ که‌مکردنه‌وه‌ی توندوتیژی و تاوان نا‌گرێ، به‌ڵکوو ئه‌وپه‌ڕی ئاڵۆزی ونائه‌منی له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا دروست ده‌کا. ‌ کوشتنی هه‌ر مرۆڤێک ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر تاوانباریش بێت، بۆخۆی جۆرێک په‌ره‌پێدانی توند و تیژییه‌، به‌تایبه‌تی ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ ئێران به‌ به‌رچاوی سه‌دان و هه‌زاران که‌س، به‌ڕێوه‌ ده‌چێ (ئێعدام و سه‌نگسار) تاوانێکه‌ که‌ ده‌رحه‌ق کۆمه‌ڵگه‌ ده‌کرێ‌. جگه‌ له‌وه‌ی مافی ژیان له‌ مرۆڤێک ده‌ستێندرێته‌وه‌، تاوانێکیش ده‌رحه‌ق ئه‌و سه‌دان و هه‌زاران که‌سه‌ده‌کری که‌ هان ده‌درێن بۆ دیتنی ئه‌و دیمه‌نه‌ ترسناکه‌ بێن. راسته‌ به‌ رواڵه‌ت که‌سێکی تاوانبار له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا ده‌سڕدرێته‌وه،‌ به‌ڵام هه‌موو ئه‌وانه‌ی که‌ بۆ دیتنی ئه‌و دیمه‌نه‌ ده‌چن ده‌بنه‌ تاوانبارێکی دیکه‌ی‌ کۆمه‌ڵگه له‌ داهاتوو‌دا. چونکه‌ ئه‌وانه‌ هه‌ر ئه‌وه‌ له‌ بیرو زه‌ینیاندا ده‌مێنێته‌وه‌ که‌ ده‌یبینن و دواتر به‌ شێوه‌یه‌کی دیکه‌ به‌رهه‌می دێننه‌وه‌.

کۆماری ئیسلامیی ئێران به‌ به‌ڕێوه‌بردنی سزا نامرۆڤانه‌کانی وه‌ک قامچی لێدان، بێ‌حورمه‌تی و تێهه‌ڵدان و سووکایه‌تیی کردن به‌ ‌ ناڕازییان و ئێعدام به‌به‌رچاوی خه‌ڵکه‌وه‌، راسته‌وخۆ ‌ فه‌رهه‌نگی توندوتیژی و زیادبوونی رق و کینه‌ له‌ نێو کۆمه‌ڵگه‌ی ئێرانیدا په‌ره‌ پێداوه‌.

شۆرشێک که‌ ده‌رئه‌نجامه‌که‌ی هاتنه‌ سه‌رکاری کۆماری ئیسلامی بوو، به‌ هه‌ڕه‌شه، کوشت و کوشتار و به‌ دروشمی «اعدام باید گردد»! سه‌رکه‌وتنی خۆی راگه‌یاند. دواتر به‌رهه‌مه‌که‌شی(کۆماری ئیسلامی) به‌ یاساو رێسا و کرده‌وه‌کانی له‌ ماوه‌ی زیاتر له‌ سێ‌ده‌یه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌تی‌دا که‌لتوور‌ی توندوتیژیی له‌ نێو کۆمه‌ڵگه‌دا نه‌هادینه‌ کردوه‌. هه‌ر بۆیه‌شه‌ ‌کۆمه‌ڵگه‌ی ئێران، ئێعدام و سڕینه‌وه‌ی فیزیکیی وه‌ک سزا بۆ ئه‌و مرۆڤانه‌ی به‌ تاوانباریان ده‌زانن قبووڵ کردوه‌. ئه‌مه‌ ئه‌و که‌لتووره‌یه‌ که‌ کۆماری ئیسلامیی ئێران هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ته‌مه‌نیه‌وه‌ له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا هه‌وڵی جێگیر کردنی داوه‌ و به‌داخه‌وه‌ تێشی دا سه‌رکه‌وتوه‌.

پێوه‌ندیی هه‌ژاری و بێکاری له‌سه‌ر په‌ره‌سه‌ندنی توندوتیژی

به‌ بڕوای خه‌سارناسانی بواری کۆمه‌ڵایه‌تی، هه‌ژاری به‌ردی بناغه‌ی هه‌موو ئه‌و توندوتیژییه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییانه‌یه‌ که‌ ئه‌مڕۆ له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی ئێراندا هه‌ن. ئه‌گه‌ر چاوێک به‌ رۆژنامه‌کانی نێوخۆی ئێراندا بخشێنین، بۆمان ده‌رده‌که‌وێ ئه‌م ده‌ساڵه‌ی دوایی رێژه‌ی تاوان و توندوتیژی له‌نێو کۆمه‌ڵگه‌ی ئێراندا یه‌کجار زۆر په‌ره‌ی سه‌ندوه‌.
ئه‌و توندوتیژییه‌ ترسناکانه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ نێو بنه‌ماڵه ‌و کۆمه‌ڵگه‌ له‌ ئێران‌دا روو ده‌ده‌ن وه‌ک کوژرانی مێرد به‌ده‌ستی ژن، ژن به‌ ده‌ستی مێرد، منداڵ به‌ ده‌ستی دایک، باوک و قه‌تڵ و تاوانی جۆراوجۆر، ئه‌و نموونانه‌ن که‌ رۆژانه‌ له‌ راگه‌یه‌نه‌کانی نێوخۆی ئێران دا‌ بڵاو ده‌بنه‌وه‌، هۆکاری جۆراوجۆریان هه‌ن. دوکتور ئه‌مانوڵڵا قه‌رایی کۆمه‌ڵناس له‌ وتووێژێکدا ده‌ڵێ: «هه‌ژاری و بێکاری و زۆربوونی توندوتیژی له‌ کۆمه‌ڵگه‌دا سه‌دله‌سه‌د پێوه‌ندیی راسته‌وخۆیان پێکه‌وه‌ هه‌یه‌«.

کاتێک خه‌ڵک له‌ ژێر باری گرانی و خه‌رج و تێچووی ژیان دا حاڵیان په‌رێشان بێ و ده‌روونێکی ئاڵۆزیان هه‌بێ‌، هه‌مووکات شاهیدی ره‌فتار و هه‌ڵسوکه‌وتی توندوتیژ‌ له‌ نێو ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌ و له‌ شه‌قام و کووچه‌و کۆڵان له‌ گه‌ڵ یه‌کتر ده‌بین. بنه‌ماڵه‌ یه‌کێکه‌ له‌و شوێنانه‌ی که‌ توندوتیژی به‌رهه‌م دێنێ. ئه‌و منداڵانه‌ی له‌ نێو بنه‌ماڵه‌یه‌کی هه‌ژاردا گه‌وره‌ ده‌بن و له‌ نێو بنه‌ماڵه‌دا سه‌رنج نادرێته‌ خواسته‌کانیان، به‌ دڵنیاییه‌وه‌ زۆرتر ئه‌وانه‌ن تووڕه‌بوونه‌کانی خۆیان له‌ نێو بنه‌ماڵه‌وه‌ ده‌به‌نه‌ نێو کۆمه‌ڵگه‌‌. هه‌ژاری و بێکاری یه‌کێکه‌ له‌ فاکته‌ره‌ گیروگرفتخوڵقێنه‌ره‌کان له‌ هه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک‌دا. بێکاری و هه‌ژاری ئێستا له‌ ئێران‌دا هه‌ر ته‌نیا کێشه‌یه‌کی ئابووری بۆ وڵات نیه‌، به‌ڵکوو بۆته‌ قه‌یرانێکی قووڵی کۆمه‌ڵایه‌تییش. زۆربه‌ی خه‌ساره‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی وه‌ک: ئێعتیاد، قه‌تڵ، خۆکوژی، خه‌مۆکی و نه‌خۆشییه‌ ده‌روونییه‌کان، له‌شفرۆشی و قاچاغی ژنان، لێکهه‌ڵوه‌شانی شیرازه‌ی بنه‌ماڵه و هتد، به‌شی زۆریان له‌ هه‌ژاری و بێکارییه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرن. جه‌وانێکی خوێنده‌وار که‌ له‌ژیاندا بێ کار و سه‌رگه‌ردانه‌ ، هه‌ست به‌ پووچی و بێ‌که‌ڵک بوون ده‌کا. بۆیه‌ زۆرجار ناتوانێ به‌سه‌ر خۆیدا زاڵ بێ. کاتێک که‌سێک که‌ هه‌ست به‌ پووچی و بێ‌که‌ڵک بوون له‌ نێو بنه‌ماڵه‌ و کۆمه‌ڵگه‌دا ده‌کا، ته‌نانه‌ت بۆی گرنگ نیه‌ ئه‌گه‌ر تاوانیش ئه‌نجام بدا. له‌هه‌مووی ئه‌م حاله‌تانه‌ دا به‌داخه‌وه ژنان زۆر زیاتر بوونه‌ته‌ قوربانیی خه‌ساره‌کانی نێو کۆمه‌ڵگه‌‌. ئه‌مه‌ش به‌ هۆی ئه‌و نابه‌رابه‌رییه‌ حوقووقیانه‌وه‌یه‌ که‌ به‌رانبه‌ر به‌ ژنان له‌ ئێراندا هه‌یه‌. یانی قانوونه‌کانی کۆماری ئیسلامی زۆر به‌ ئاشکراو و روونی له‌ نێوان مرۆڤه‌کاندا نایه‌کسانییان دروست کردوه‌.

توندوتیژی له‌ کۆمه‌لگه‌ی ئێراندا به‌ ڕاده‌یه‌ک په‌ره‌ی سه‌ندوه‌‌ که‌ کۆمه‌ڵناسان ئێستا وه‌ک قه‌یرانێک چاوی لێ‌ده‌که‌ن. ئه‌و قه‌یرانه‌ ئه‌گه‌ر هه‌مووی سه‌رچاوه‌که‌ی له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ نه‌بێ دیسانیش هه‌ر ده‌سه‌ڵاته‌ ده‌بێ چاره‌ی ئه‌و قه‌یرانه‌ بکا. ئه‌و ده‌رده‌ پێویستی به‌ چاره‌سه‌رێکی ریشه‌یی هه‌یه‌. ئه‌م چاره‌سه‌ره‌ش به‌ هه‌موو داموده‌زگا په‌روه‌رده‌یی و یاساییه‌کانی ده‌سه‌ڵات جێبه‌جێ ده‌کرێن و پێویستی به‌ زه‌مینه‌و هه‌لومه‌رجی له‌بار هه‌یه‌ که‌ به‌داخه‌وه‌ ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ی ئێستا نه‌ک ئه‌و چاوه‌ڕوانییه‌ی لێ ناکرێ هه‌نگاوێکی موسبه‌ت له‌م پێناوه‌دا هه‌ڵێنێته‌وه، به‌ڵکوو بۆخۆی سه‌رچاوه‌ی ئه‌و به‌ڵاو به‌دبه‌ختییانه‌یه‌ که‌ به‌سه‌ر خه‌ڵکی ئێران هاتوون‌.

به‌ڵام ناکرێ ده‌ست ‌له‌ سه‌ر ده‌ست دابنرێ تا ئه‌و رێژیمه‌ ده‌ڕووخێ و سیبه‌ری شوومی ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی له‌ سه‌ر خه‌ڵک لاده‌چێ . پێویسته‌ توێژه‌ران، ده‌رونناسان، چالاکانی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی، ئه‌و که‌س و لایه‌نانه‌ی کاری فه‌رهه‌نگی و زانستی ده‌که‌ن و وشیارکردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵ به‌ ئه‌رکی خۆیان ده‌زانن، لانی که‌م وه‌ستانه‌وه‌ به‌ دژی په‌ره‌پیدانی ئاگایانه‌ی توندوتیژی له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ بوه‌ستنه‌وه ‌و و هیچ کات ‌ له‌ وشیار کردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه به‌رانبه‌ر به‌ کاریگه‌رییه‌کانی کرده‌وه‌ و سیاسه‌ته‌ پڕ له‌ توندوتیژییه‌کانی رێژیم،‌ غافڵ نه‌بن.